سلمان نیازی-روزنامه‌نگار،کارشناس روابط بین‌الملل

در نگاه اول، تصور اتحاد اسرائیل و روسیه بسیار غیرمنتظره به نظر می‌رسد. اسرائیل که از متحدان دیرینه ایالات متحده بوده، به طور فعال برای حفظ حضور نظامی روسیه در سوریه رایزنی می‌کند. این اقدام ظاهراً با دهه‌ها روابط پرتنش میان اسرائیل و مسکو، به‌ویژه در دوران اتحاد جماهیر شوروی، مغایرت دارد. با‌این‌حال، در دنیای آشفته امروز، به‌ویژه در خاورمیانه‌ای که رژیم بشار اسد سرنگون شده و دولتی جدید به قدرت رسیده است، اسرائیل، روسیه را عاملی برای ثبات و حفظ توازن قدرت در منطقه می‌بیند که به حفظ توازن قدرت در منظقه کمک می‌کند.

تی‌آر‌تی پیشتر بارها گزارش داده است که روسیه قصد دارد پایگاه‌های خود را در سوریه حفظ کند. به طور خلاصه، این امر برای مسکو حیاتی است؛ چرا که هم جایگاه بین‌المللی‌اش را حفظ می‌کند و هم از عملیات‌های نظامی‌اش در آفریقا حمایت می‌کند. پایگاه‌های سوریه به‌عنوان یک مرکز لجستیکی مهم برای تامین نیروهای روسی در آفریقا عمل می‌کنند.

رویکرد عمل‌گرایانه نتانیاهو

در راهروهای ساکت کرملین، صدای قدم‌های ژنرال رومان گوفمن، دستیار نظامی بنیامین نتانیاهو اخیرا شنیده شد. ماموریت او به مسکو چندان رسانه‌ای نشد، اما برای استراتژی امنیتی اسرائیل مهم بود. طبق گزارش‌ها، گوفمن مجموعه‌ای از جلسات را با مقامات روس برگزار کرد و سعی داشت همکاری میان دو کشور را در میان تحولات مساله سوریه تقویت کند.

بر اساس منابع رسانه‌ای اسرائیلی آگاه به محتوای این مذاکرات، اسرائیل حضور روسیه در سوریه را عاملی برای ثبات منطقه‌ای می‌داند و قصد دارد وضعیت موجود را حفظ کند.

بازدید گوفمن تنها بخشی از نشانه‌های بهبود روابط اخیر میان مسکو و تل‌آویو است. گام بعدی که اهمیت داشت، دعوت اسرائیل از روسیه برای شرکت در رژه روز پیروزی در مسکو در ۹ مه بود که به مناسبت شکست آلمان نازی در جنگ جهانی دوم برگزار می‌شود. اگرچه بنیامین نتانیاهو قصد ندارد شخصاً در این رویداد شرکت کند، اما سیمونا هالپرین، سفیر اسرائیل در مسکو در آن مراسم حضور خواهد داشت و نقش نماینده اسرائیل را ایفا خواهد کرد. این نوع حضور، گام مهم دیپلماتیک است.

هالپرین در اظهارات خود به رسانه‌های روسی بر موضع ثابت تاریخی اسرائیل تاکید کرد: واقعیت‌های تاریخی به دلیل شرایط ژئوپولیتیکی یا سایر عوامل تغییر نمی‌کنند. در سال ۲۰۱۷، کنست اسرائیل تصمیم گرفت ۹ می را به‌عنوان روز پیروزی معرفی کند.

لابی‌گری در واشنگتن

طبق گزارش‌های اخیر رویترز، مقامات اسرائیلی کمپینی فعال راه‌اندازی کرده‌اند تا ایالات متحده را متقاعد کنند که به روسیه اجازه دهد پایگاه‌های نظامی خود را در سوریه از‌جمله پایگاه دریایی در طرطوس و پایگاه هوایی در حمیمیم واقع در لاذقیه را حفظ کند.

چهار منبع آگاه از تلاش‌های صورت گرفته در این مورد اظهار کردند: اسرائیل در حال رایزنی با ایالات متحده است تا وضعیت ضعیف و غیرمتمرکز سوریه حفظ شود. اسرائیل در تلاش است تا ایالات متحده را متقاعد کند که به روسیه اجازه دهد پایگاه‌های نظامی خود را در سوریه حفظ کند تا با گسترش نقش ترکیه در این کشور مقابله کند.

موضوع قابل‌توجه، این است که در دیدارهای هیئت اسرائیلی با مقامات آمریکایی، این هیئت به طور مثبت درباره حضور روسیه صحبت کرد که باعث شگفتی شرکت‌کنندگان شد. برخی از نمایندگان آمریکایی اعتراض کردند و گفتند که ترکیه، به‌عنوان عضوی از ناتو، می‌تواند ضامن بهتری برای امنیت اسرائیل باشد. با‌این‌حال، مقامات اسرائیلی در مخالفت خود مصر بودند.

رای‌گیری در سازمان ملل و تغییرات استراتژیک

یک اتفاق قابل توجه، رای اخیر در مجمع عمومی سازمان ملل بود که در آن اسرائیل به همراه روسیه و ایالات متحده علیه قطعنامه‌ای در حمایت از اوکراین رأی داد. یادآوری می‌شود که در ۲۵ فوریه، اسرائیل علیه قطعنامه‌ای که اقدامات روسیه در اوکراین را محکوم می‌کرد، رأی داد. این گام منعطف بودن سیاست خارجی اسرائیل را نشان می‌دهد که برای آن اصول و ارزش‌ها هیچ معنایی ندارند و رهبری تنها بسته به منافع فوری اعمال می‌شود.
همچنین، برای درک این تغییرات سریع ژئوپولیتیکی، باید دینامیک پیچیده درگیری سوریه را در نظر گرفت. پس از سقوط رژیم اسد، سوریه تحت کنترل هیئت تحریر الشام (HTS) به رهبری احمد الشرع قرار گرفت. ترکیه از ابتدا به تحولات سوریه واکنش نشان داد و در روند تغییرات سیاسی این کشور نقش فعالی ایفا کرده است.

چرا اسرائیل روسیه را به ترکیه ترجیح می‌دهد؟

منافع استراتژیک اسرائیل در این وضعیت تحت تأثیر چندین عامل قرار دارد.

اولاً، روسیه از سال ۲۰۱۵ تاکنون حضور نظامی نسبتاً ثابت و پیش‌بینی‌شده‌ای در سوریه داشته است. این ثبات برای اسرائیل ارزشمند است، چرا که ترجیح می‌دهد با یک بازیگر پیش‌بینی‌پذیر روبه‌رو شود تا با خلأ قدرتی که نیروهای غیرقابل تطبیق آن را پر کنند.
یک مکانیزم پیشگیری از درگیری بین اسرائیل و روسیه در فضای هوایی سوریه وجود دارد. این توافق به اسرائیل اجازه می‌دهد تا بدون مداخله روسیه به اهدافی در سوریه حمله هوایی کند. اگر پایگاه‌های روسی توسط نیروهای ترکیه‌ای جایگزین می‌شد، این آزادی عمل می‌توانست از بین برود.

قابل توجه است که همکاری میان اسرائیل و روسیه حتی در دوران رژیم اسد نیز واضح بود. سامانه‌های دفاع هوایی روسیه مستقر در سوریه، از جمله سامانه‌های پیشرفته اس-۳۰۰ و اس-۴۰۰، هرگز علیه هواپیماهای نظامی اسرائیل که صدها حمله به اهداف ایرانی و سوری انجام داده بودند، فعال نشدند. این توافق ضمنی عدم تعرض به اسرائیل اجازه داد تا منافع امنیتی خود را بدون ورود به درگیری مستقیم با روسیه حفظ کند.

همانطور که ایرن لرمَن، معاون سابق شورای امنیت ملی اسرائیل، اشاره کرد، پذیرش این واقعیت که روسیه این کار را انجام می‌دهد، نشان‌دهنده احترام آنها به توانایی‌های نظامی ما است.
حضور روسیه در سوریه همچنین می‌تواند به‌عنوان عاملی در برابر نفوذ ایران در منطقه تلقی شود. اگرچه هر دو کشور از رژیم بشار اسد حمایت کرده‌اند، اما منافع آنها همیشه به‌طور کامل هماهنگ نبوده است. مسکو در برخی مواقع از استقرار نظامی ایران در نزدیکی مرزهای اسرائیل جلوگیری کرده است، که این اقدام با اهداف امنیتی اسرائیل در رابطه با حضور ایران در سوریه هم‌راستا است.

نقش ترکیه در معادله جدید

ترکیه به طور فعال در حال تقویت مواضع خود در منطقه است و روابط خود با دولت انتقالی سوریه توسعه می‌دهد. آنکارا تأکید کرده که هدفش حفظ ثبات منطقه‌ای است و در این راستا، به تقویت همکاری‌ها با کشورهای مختلف و حل بحران‌ها از طریق دیپلماسی متعهد است. در این شرایط، ترکیه مخالف هرگونه اقدامی نظیر پاکسازی قومی، نسل‌کشی، اشغال و الحاق است.

از آغاز حمله اسرائیل به غزه، آنکارا حمایت دیپلماتیک، رسانه‌ای، سیاسی و قانونی خود را از قضیه فلسطین به طرز قابل توجهی افزایش داده است. ترکیه همچنین روابط تجاری خود با تل‌آویو را که به مبلغ ۹.۵ میلیارد دلار می‌رسید، به طور کامل قطع کرده و کمک‌های انسان‌دوستانه به فلسطین را به طور چشمگیری افزایش داده است. اکنون به وضوح مشخص شده است که تقویت مواضع منطقه‌ای ترکیه، اسرائیل را تا حدی نگران کرده که تل‌آویو به طور فعال به دنبال حفظ حضور روسیه در سوریه به عنوان وزنه‌ای در برابر حضور آنکارا است.
گیدئون ساعر، وزیر خارجه اسرائیل اخیراً پیچیدگی وضعیت ژئوپولیتیکی جدید منطقه را خاطرنشان کرد که در آن قدرت‌های مختلف به دنبال تقویت حضور خود هستند. برای اسرائیل مهم است که برتری نظامی کیفی خود را در منطقه حفظ کند.
این مفهوم فرض می‌کند که اسرائیل باید برتری فناوری، نظامی و استراتژیک خود را نسبت به کشورهای همسایه و دشمنان احتمالی در منطقه حفظ کند. ایالات متحده به طور قانونی موظف است این برتری اسرائیل را پشتیبانی کند، که از سال ۲۰۰۸ در قانون‌گذاری آمریکایی ثبت شده است.
اسرائیل، پایگاه‌های روسی را به عنوان عاملی می‌بیند که می‌تواند با گسترش حضور ترکیه مقابله کند. علاوه بر این، پایگاه‌های نظامی روسیه در سوریه، بر اساس تجربه سال‌های اخیر، مانعی برای عملیات نظامی اسرائیل در راستای تأمین منافعش ایجاد نکرده‌اند.

ترکیه در تحولات اخیر سوریه نقش مهمی ایفا کرده است. آنکارا در تلاش است تا با نرمال‌سازی وضعیت داخلی این کشور، از بروز خشونت و درگیری‌های داخلی جلوگیری کرده و به فرآیند ثبات و بازسازی سوریه کمک کند. همچنین، یکی از اولویت‌های ترکیه ادامه مبارزه با گروه‌های تروریستی فعال در سوریه است تا امنیت ملی خود را حفظ کند. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در تاریخ ۹ دسامبر اعلام کرد که سوریه وارد یک «دوره جدید و روشن» در تاریخ خود شده است.

واکنش ایالات متحده و چشم‌اندازها

هنوز مشخص نیست که دولت دونالد ترامپ تا چه اندازه به پذیرش پیشنهادهای اسرائیل تمایل دارد. پس از به قدرت رسیدن ترامپ، ایالات متحده موضع روشنی در خصوص سوریه اتخاذ نکرده است. این امر موجب ایجاد خلأی سیاستی شده است که برخی کشورها، از جمله اسرائیل، در تلاش برای پر کردن آن هستند. سوریه در اولویت‌های سیاست خارجی دولت ترامپ قرار نداشته است. در عین حال، نزدیکی اسرائیل به روسیه نگرانی‌هایی را برای برخی از متحدان غربی ایجاد کرده است. حضور نظامی روسیه در سوریه می‌تواند به مسکو کمک کند تا حضور خود را در شرق مدیترانه حفظ کرده و در عین حال، موجب چالش‌هایی برای عملیات‌های دریایی و هوایی ایالات متحده شود.

همچنین، لازم به ذکر است که اروپا مخالف حضور روسیه در سوریه است. اگر دولت آمریکا پیشنهادهای اسرائیل را با دید مثبت بپذیرد، این می‌تواند به مانع دیگری در روابط فراآتلانتیک تبدیل شود.

کایا کالاس، دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا، پس از نشست وزیران امور خارجه اتحادیه اروپا در بروکسل به خبرنگاران اظهار داشت: بسیاری از وزرای خارجه بر این نکته تأکید کرده‌اند که باید شرایطی فراهم شود تا دولت جدید سوریه بتواند حضور روسیه را در این منطقه کاهش دهد، زیرا این پایگاه به عنوان نقطه‌ای استراتژیک برای انجام فعالیت‌های روسیه به سمت آفریقا و کشورهای همسایه جنوبی عمل می‌کند.

با این حال، به نظر می‌رسد که اسرائیل آماده است این ریسک را بپذیرد و روسیه را تهدید کمتری نسبت به تقویت مواضع منطقه‌ای ترکیه بداند.

نتیجه‌گیری: یک واقعیت ژئوپولیتیکی جدید

لابی‌گری اسرائیل برای حفظ حضور روسیه در سوریه نمونه‌ای واضح از نحوه تغییر و تحول اتحادیه‌های سنتی در برابر چالش‌های جدید است. تقویت روابط میان مسکو و واشنگتن نیز به نفع اهداف اسرائیل تمام می‌شود. در دنیای امروز، خطوط تقسیم ایدئولوژیک کمتر اهمیت دارند و به جای آن، منافع استراتژیک و امنیت ملی در چارچوب رئالیسم سیاسی در اولویت قرار می‌گیرند.

در این زمینه، اسرائیل عمل‌گرایی قابل توجهی را نشان می‌دهد، اگر نگوییم نوعی بدبینی، تل‌آویو همچنان یک متحد کلیدی ایالات متحده در منطقه است، اما همزمان تلاش دارد از نفوذ روسیه، که پیش‌تر آن را تهدید می‌دانست، برای مقابله با تهدیدهای فوری منطقه‌ای خود بهره ببرد. در این واقعیت ژئوپولیتیکی جدید، دشمنان پیشین زمانی که منافع مشترکی پیدا کنند، به متحدان موقتی تبدیل می‌شوند.