غىرناتە يېنىدىكى لانخارون ئۆلكىسىدىكى ئورمانلار بىلەن قاپلانغان بىر دۆڭنىڭ ئۈستىدە، تولۇن ئاي ئاستىدا، دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىدىن كەلگەن مۇسۇلمانلار ئالاھىدە خاتىرىلەش كېچىسى ئۈچۈن بىر يەرگە توپلاندى. ئۆتكەن يىلنىڭ بۇ ئىللىق ماي ئاخشىمىدا، سكرىپكا، قانۇن ۋە باراباندىن تەركىب تاپقان كىچىك ئوركېستىر چالغان مېلودىيەلەرنىڭ بىرى «مادھا مورىسكو» دەپ ئاتىلاتتى.

16 -ئەسىردە ئىسپانلارنىڭ رېكونكىستاسىدىن كېيىن خرىستىيان دىنىغا كىرىشكە مەجبۇرلانغان ئوتتۇرا ئەسىر ئىسپانىيە مۇسۇلمانلىرى بولغان مورىسكولار، بۇ ناخشىنى ھەزرىتى مۇھەممەد ئەلەيھىسسالامنى خاتىرىلەش ئۈچۈن يازغان بولۇپ، ناخشا مىسرالىرى ئۇنى مەدھىيەلەيدۇ.

ئەل فىردەۋس ئانسامبىلىنىڭ قۇرغۇچىسى ئەنگلىيەلىك مۇزىكانت ئەلى كېلېر تەرىپىدىن بەستىلەنگەن بۇ ناخشىنىڭ سۆزلىرى، بىر ۋاقىتلار ساراگوسادىكى مورىسكولارغا تەۋە بولغان بىر ئۆينىڭ تاملىرى ئارىسىدىن تېپىلغان 19-ئەسىردىكى قول يازمىغا ئاساسەن تۈزۈلگەن.

مەدەنىيەت ئاسسىمىلياتسىيەسى

1492 -يىلى غىرناتەنىڭ پادىشاھ فېردىناند ۋە خانىش ئىزابېللانىڭ خرىستىيان كۈچلىرى تەرىپىدىن ئىشغال قىلىنىشىدىن كېيىن، ئەسىرنىڭ ئاخىرىغىچە رايوندا قالغان مۇسۇلمانلارنىڭ قانۇنىي ئورنى، بەزى چەكلىمىلەر بىلەن بولسىمۇ ئېتىراپ قىلىندى.

ئەمما 1502-يىلى ئىسپانىيە زېمىنىدا دىنىي بىرلىك ئورنىتىشنى مەقسەت قىلغان بىر پەرمان بىلەن مۇسۇلمانلارنىڭ قانۇنىي مەۋجۇتلۇقى ئاخىرلاشتۇرۇلدى ۋە مۇسۇلمانلارغا چۆمۈلدۈرۈش ئارقىلىق خرىستىيان دىنىغا كىرىش ياكى باشقا يەرگە كۆچۈپ كېتىش تاللىشى تېڭىلدى.

مورىسكو ئەدەبىياتى

مادھا مورىسكو ناخشىسىنىڭ تېكىستى ئېلىنغان قول يازما، يەرلىك ئىسپان تىلىدىكى تېكىستلەر ئۈچۈن قوللىنىلغان، ئەرەب ھەرپلىرىنى ئىشلەتكەن «ئالخامىئادو» دەپ ئاتىلىدىغان يېزىق بىلەن يېزىلغان. بۇ، مورىسكولارنىڭ مەدەنىيەت، ئەدەبىيات ۋە تىللىرىنى ساقلاپ قېلىش ئۈچۈن قوللانغان ئۇسۇلى ئىدى.

ئەندەلۇس مەدەنىيىتىنىڭ قايتا جانلىنىشى

15 -ئەسىردە غىرناتە يىقىلغاندا، نۇرغۇن مۇسۇلماننىڭ، خۇددى بۈگۈنكىدەك، ئەتراپتىكى تاغلارغا پاناھلانغانلىقى قىزىق. تېخىمۇ قىزىقارلىقى، بىر ۋاقىتلاردا قارشىلىق كۆرسىتىشنىڭ مەركىزى بولغان بۇ تاغلارنىڭ ئەمدى پەقەت ئىسپانىيە مۇسۇلمانلىرى ئۈچۈنلا ئەمەس، دۇنيا مىقياسىدىكى مۇسۇلمانلار ئۈچۈن پاناھگاھقا ئايلانغانلىقىدۇر.

لوندوندا تۇغۇلغان مۇزىكانت ئەلى كېلېر، «19 يېشىمدا غىرناتەگە تۇنجى كەلگىنىمدە پۈتۈنلەي مەپتۇن بولغانىدىم؛ خۇددى ئاخىرى ئۆيۈمگە كەلگەندەك ھېس قىلغانىدىم» دەيدۇ.

18 يىلدىن بېرى غىرناتەدە ياشاۋاتقان سەنئەتكار، گۇرۇپپىسى بىلەن دۇنيانى ئايلىنىپ، كېلت، ئەندەلۇس، شىمالىي ئافرىقا ۋە تۈرك ناخشا - مۇزىكا ئەنئەنىلىرىنى بىرلەشتۈرۈپ، ئۆزگىچە بىر تەسەۋۋۇپ مۇزىكا تۈرى بىلەن تىڭشىغۇچىلارنى ئۆزىگە مەپتۇن قىلماقتا.

غىرناتەدە ياشاۋاتقان ئىسپان مۇسۇلمان دىنا ھىند زارىف كوسېرا، لانخاروندىكى ئازاھارا خەلقئارا تەشكىلاتى تەرىپىدىن ئۆتكۈزۈلگەن يىغىندا مادھا مورىسكو ناخشىسىنى تىڭشىغۇچىلار ئارىسىدا ئىدى. كوسېرا، كۈندىن-كۈنگە تېخىمۇ كۆپ كېلىپ چىقىشى ئىسپان بولمىغان كىشىلەرنىڭ غىرناتەگە ئېقىپ كېلىۋاتقانلىقىنى ئېيتىدۇ.

TRT World بىلەن سۆھبەتلەشكەن يازغۇچى، بۇ ئېقىمنىڭ «ئەندەلۇس مەدەنىيىتىنىڭ قايتا جانلىنىشىغا ئىشارەت قىلىدىغانلىقى»نى ئېيتىدۇ. ئۇ بۇ جانلانغان جەمئىيەتتىكى ھەمكارلىقنى يېتىلدۈرۈشتە ھەم مۇزىكىنىڭ ھەم بىر يەرگە توپلىنىشنىڭ مۇھىم رولى بار دەپ  ئويلايدىغانلىقىنى قەيت قىلىدۇ.

بىر ۋاقىتلار مۇسۇلمانلارنىڭ ئاسسىمىلياتسىيەگە قارشى قارشىلىق كۆرسىتىش سەھنىسى بولغان ئالپۇخارراس تاغلىرىغا جايلاشقان ئازاھارا خەلقئارا جەمئىيەت مەركىزى، بۈگۈن ئەندەلۇس مىراسىدىن ئىلھام ئالغان شەخسلەرنىڭ ئۇچرىشىش نۇقتىسى سۈپىتىدە خىزمەت قىلماقتا.

2018-يىلى قۇرۇلغاندىن بۇيان ھەممە كىشىگە ئوچۇق بولغان بۇ مۇئەسسەسەنىڭ مەقسىتى، شەخسلەرنىڭ «دۇنيانىڭ قوغدىغۇچىلىرى» سۈپىتىدىكى رولىنى تېخىمۇ ياخشى ئادا قىلىشىغا ياردەم قىلىش ئارقىلىق ئەندەلۇسنىڭ مەنىۋى ئېكولوگىيەسىنى قايتا جانلاندۇرۇشتۇر.