Ali ono što Balkanu daje posebno mjesto u svjetskoj historiji nisu samo kasniji ratovi i imperije, već i činjenica da je upravo ovdje započela evropska civilizacija.

Arheološka nalazišta širom regiona svjedoče o izuzetnoj starini ljudskih zajednica na ovim prostorima, a deset najstarijih naselja Balkana, koja ćemo predstaviti u ovom članku, otkrivaju koliko duboko sežu korijeni kulture, umjetnosti i društvene organizacije u ovom dijelu svijeta.

Lepenski Vir (Srbija)

Smješten na obali Dunava, Lepenski Vir je jedno od najstarijih urbanih nalazišta u Evropi.

Nastao prije oko 9500 godina (oko 7000. p.n.e.), Lepenski Vir je bio dom ribarskoj zajednici koja je razvila specifičnu arhitekturu trapezoidnih kuća i jedinstvene skulpture u obliku ljudsko-ribljih figura.

Ove figure, isklesane u kamenu, tumače se kao religijski simboli ili prikazi mitskih bića. Lepenski Vir nije samo svjedok prastarih vremena, nego i dokaz prve urbane organizacije na evropskom kontinentu.

Vinča (Srbija)

Na obodu današnjeg Beograda nalazi se još jedno svjetski poznato neolitsko naselje - Vinča.

Starost ovog naselja procjenjuje se na 7500 godina. Vinča je dala ime jednoj od najrazvijenijih neolitskih kultura Evrope - Vinčanskoj kulturi. Ona je poznata po keramičkim figuricama, sofisticiranoj ornamentici i misterioznim simbolima koji neki naučnici smatraju pretečom pisma.

Ovdje su prvi put u Evropi korišteni metalni alati, što ukazuje na značajan tehnološki napredak.

Butmir (Bosna i Hercegovina)

Na području današnje Ilidže kod Sarajeva, u mjestu poznatom kao Butmir, prije oko 7000 godina cvjetala je neolitska zajednica poznata po elegantno izrađenim keramičkim figuricama i posuđu sa prepoznatljivim spiralnim motivima.

Butmirska kultura bila je razvijena i organizovana, sa kućama od drveta i blata i jasno uređenim društvenim strukturama. Artefakti pronađeni u Butmiru čuvaju se u Zemaljskom muzeju BiH i spadaju u najvažnije dokaze o kulturnom razvoju centralnog Balkana u neolitu.

Vučedol (Hrvatska)

Na obali Dunava, nedaleko od Vukovara, nalazi se arheološko nalazište Vučedol, staro oko 5000 godina.

Vučedolska kultura bila je poznata po naprednoj metalurgiji - u Vučedolu su pronađeni prvi evropski ljevaonici bakra. Njihova keramika ukrašena je svijetlim urezanim motivima na tamnoj podlozi, a najpoznatiji artefakt iz ovog mjesta je „Vučedolska golubica“, simbol hrvatske praistorije.

Vučedolska kultura bila je široko rasprostranjena i smatra se pretečom mnogih kasnijih kulturnih obrazaca u Podunavlju.

Tuzla (Bosna i Hercegovina)

Tuzla je jedan od najstarijih stalno naseljenih gradova na Balkanu.

Naseljena još u neolitu, prije oko 6000 godina, Tuzla je bila poznata po izvorima slane vode. Sol je bila najvažniji resurs tog vremena, a ljudi su u Tuzli razvili tehniku isparavanja vode kako bi dobili ovaj dragocjeni mineral.

Tokom rimskog perioda mjesto je nosilo ime Salis, dok današnje ime potiče iz osmanskog perioda. Tuzla i danas čuva sjećanje na svoje prahistorijsko porijeklo kroz simboliku „grada soli“.

Skadar (Albanija)

Skadar, poznat i kao Shkodër, jedan je od najstarijih gradova na Balkanu sa kontinuitetom naseljavanja od oko 2500 godina.

Bio je prijestonica ilirskog plemena Labeata i važan centar otpora protiv Rimljana. Rimljani su ga zauzeli 168. p.n.e., nakon čega je postao dio rimskog provincijalnog sistema.

Danas je Skadar živahan grad na obali Skadarskog jezera, poznat po tvrđavi Rozafa i bogatoj ilirskoj i srednjovjekovnoj baštini.

Stari Bar (Crna Gora)

Stari Bar, podno planine Rumije, osnovan je prije oko 2500 godina.

Njegovo historijsko ime Antibaris povezivalo ga je s italijanskim Barijem. Grad je bio ilirsko, rimsko, vizantijsko i naposlijetku osmansko utvrđenje. Njegov strateški položaj i impozantne zidine učinile su ga važnim trgovačkim i vojnim centrom.

Nakon zemljotresa i ratova u 19. vijeku Stari Bar je napušten, a novo naselje izgrađeno je bliže moru.

Ohrid (Sjeverna Makedonija)

Ohrid, star oko 2300 godina, jedan je od najznačajnijih gradova jugoistočne Evrope u srednjem vijeku.

Njegovo antičko ime bilo je Lychnidos — „grad svjetlosti“. Ohrid je bio prestonica Samuilovog carstva i sjedište Ohridske arhiepiskopije, što ga je činilo važnim crkvenim i kulturnim centrom. U gradu se nekada nalazilo 365 crkava, zbog čega je nazivan „Jerusalim Balkana“.

Danas je Ohrid pod zaštitom UNESCO-a i poznat po svojoj staroj arhitekturi i Ohridskom jezeru.

Dubrovnik (Hrvatska)

Osnovan u 7. stoljeću, Dubrovnik, poznat i kao Ragusa, postao je jedna od najmoćnijih pomorskih republika Mediterana.

Njegove čuvene zidine nikada nisu probijene, a Republika Dubrovnik se vjekovima održala zahvaljujući diplomaciji i trgovini. Grad je bio kulturno i naučno središte, poznat po slobodarskom duhu i visokim standardima slobode i pravde.

Danas je Dubrovnik jedan od najposjećenijih gradova u Evropi i svjetska kulturna baština pod zaštitom UNESCO-a.

Kotor (Crna Gora)

Kotor, sa kontinuitetom od oko 2000 godina, prvobitno je bio poznat kao Acruvium.

Njegova starogradska jezgra, okružena moćnim bedemima, svjedoči o burnoj istoriji pod rimskom, vizantijskom, srpskom, ugarskom i mletačkom vlašću. Kotor je bio važan trgovački centar Boke Kotorske i jedno od kulturnih središta Jadrana.

Danas je Kotor jedan od najljepših i najbolje očuvanih srednjovjekovnih gradova u Evropi, uvršten na listu UNESCO-ve svjetske baštine.

Ovih deset naselja i gradova svjedoče o nevjerovatnoj dubini kulturne i civilizacijske baštine Balkana.

Od neolitskih ribara Lepenskog Vira, preko urbanih zanatlija Vinče i Butmira, do moćnih trgovačkih republika Dubrovnika i Kotora - Balkan je kroz milenijume bio ne samo raskršće, nego i kolijevka evropske civilizacije.

Njegove ruševine, artefakti i stare ulice pričaju priču o ljudskoj domišljatosti, vjeri i neprekidnoj težnji ka napretku, ostavljajući nas da se zapitamo koliko još tajni krije ovo nemirno i ponosno poluostrvo.