مردم چاد در بحبوحه بازنگری روابط با قدرت استعماری سابق فرانسه که منعکس کننده حافظه وحشیگری‌های انجام شده توسط قدرت های استعماری در بیش از یک قرن قبل است، پشت دولت خود می‌ایستند.

بعضی زخم ها التیام نمیابند، آنها مانند درد بی عدالتی‌های گذشته چرکین شده و مانند خوره جان انسان را میخورند.

این موضوع در هیچ جای جهان به اندازه چاد صحت ندارد. اینجا، زخم های استعمار فرانسه در حافظه جمعی نسلی حک شده است که در وحشت‌های یکی از بدترین دوره های ظلم و ستم زندگی کرده است. این قتل عام بدنام کوپه کوپه است که در 15 نومبر 1917 در شهر آبچه اتفاق افتاد.

"چاد برای ماست، فرانسه برو بیرون!" این گروه نگرانی در سراسر کشور افریقای مرکزی منعکس شده است و یک تصور گسترده را منعکس میسازد که حضور نظامی فرانسه در افریقا در سال های اخیر بصورت چشم گیری کاهش یافته است. وزارت امور خارجه چاد به تاریخ 29 نوامبر اعلام کرد که توافقنامه همکاری صنایع امنیتی و دفاعی با فرانسه لغو شده است. این مصادف بود با سفر ژان نوئل بارو، وزیر امور خارجه فرانسه و دیدار روز قبل وی با رئیس جمهور مهامت ادریس دبی ایتنو.

طوریکه انتظار میرفت فرانسه با احتیاط به لغو توافق 5 سپتمبر 2019 واکنش نشان داد و این در حالی بود که بر حق حاکمیت خود بالای قلمرو چاد تاکید کرد.

اندکی بعد، تظاهرات علیه حضور نظامی فرانسه در سراسر کشور آغاز شد. این تظاهرات که در 5 دسمبر آغاز شد، به سرعت به شهرهای بزرگ مانند نجامینا و آبچه گسترش یافت.

فقط ده روز قبل، یک خطبه روز جمعه در آبچه نشان دهنده یک نقطه عطف در بیان احساسات ضد فرانسوی در سرک‌های چاد بود.

در 6 دسمبر، مردم چاد برای دعا جمع شدند و برای درک مجدد لحظه دردناک که فرانسوی‌ها 107 سال قبل به تاریخ منطقه شان وارد کرده بودند، اقدام کردند.

پس چگونه تراژیدی قتل عام کوپه-کوپه در تاریخ خونین استعمار فرانسوی چاد اتفاق افتاد و این برای مردم آن کشور چه معنی دارد؟

کمال کولام الله، روزنامه نگار و نویسنده رسانه چاد، 'لندجام پست'، قتل عام سال ۱۹۱۷ در آبچه، پایتخت وادایی را "لکه‌ای پاک ناشدنی بر تاریخ چاد" توصیف می‌کند.

او توضیح می دهد: سرکوب وحشیانه ای که برای همیشه در حافظه محلی حک خواهد شد. بین سوء ظن های بی اساس، انتقام جویی و سیاست‌های استعماری معافیت از مجازات، این صفحه تاریک حضور استعماری فرانسه در چاد به عنوان نمادی از بی عدالتی و رنج یک قرن را در بر می گیرد، حتی اگر خاموش باشد.

بازرگانان استبداد

فرانسه فعالیت های استعماری خود را در قرن 19 در افریقا شدت بخشید و چاد از جمله کشورهایی بود که برای تسلط هدف قرار گرفت.

از اواخر دهه 1800 کشور بصورت مؤثر بین حوزه های نفوذ بریتانیا و فرانسه تقسیم شده بود.

قبل از اینکه استعمار غرب پا به این قاره بگذارد، سه سلطنت محلی در چاد حکومت میکردند: سلطنت های وادایی، باگیرمی و کانم.

این دولت ها سالیان متمادی به شدت علیه فرانسوی ها جنگیدند و روابط خوبی را با امپراتوری عثمانی حفظ کردند.

داکتر عیسی گوک‌گدیک، عضو فاکولته الهیات در پوهنتون دوملوپینار در کوتاهیا، تورکیه، به TRT افریقا می‌گوید که این رابطه مشابه به روابط امروزی ترکیه-چاد بود.

فرانسوی ها برای اولین بار در 1899 وارد چاد شده و حکومت خود را در نجامینا که آنها آنرا "فورت-لامی" نامیدند، تاسیس کردند.

آنها بعداً تلاش کردند تا حکومت استعماری خود را به ساحات دیگر مانند آبچه، وادای، بورکو و ایندی گسترش دهند.

از سال 1905، با مقاومت عرب ها، طوارق ها، اولد سلیمان ها، و نیروهای سنوسی مستقر در لیبیا و مورد حمایت امپراطوری عثمانی روبرو شدند.

بعد از ده سال مبارزه، نیروهای فرانسوی به رهبری کرنل مول و داکتر چاپن در 23 اگست 1909 آبچه را اشغال کردند.

در این دوره سلطان محمد صالح (دود مورا) از وادایی و سلطان تاج الدین از دارمسالیت برای آغاز مقاومت، اتحادی تشکیل دادند.

قبایلی چون ابوشریب، حوالیس، کلینگن، کودوی، میمی، ویلد سما و مابا با نیروهای سنوسی تحت حمایت عثمانی، از پذیرفتن اشغال فرانسه امتناع ورزیده و به این مبارزه پیوستند.

دگروال مول و همچنان سلطان تاج الدین در جنگ کشته شدند. سلطان محمد صالح و بحرالدین برادر زاده تاج الدین برای مدتی به مقاومت ادامه دادند اما در 27 اکتبر 1911 مجبور به تسلیم شدند.

دگروال ویکتور-امانوئل لارگو بین سال های 1912 و 1914 عین گالاکا، بیلما و بیلتین را تصرف کرد.

به تعقیب این حملات، قحطی و اپیدمی‌ها منجر به مرگ 322,000 نفر فقط در آبچه شد.

جمعیت در سه سال از 728,000 به 406,000 کاهش یافت.

محاکمه با قتل دسته جمعی

این ارقام سرسام آور به وضوح میزان غارت های انجام شده توسط فرانسوی ها را نشان میدهد.

در جریان جنگ جهانی اول، صدها هزار افریقایی تحت وعده دروغین استقلال به ارتش استخدام شدند و برای مرگ در میدان‌های جنگ اروپا علیه جرمنی ها فرستاده شدند.

با وجود جنگ جاری، فرانسوی ها برای حفظ کنترول کامل بر چاد تلاش کردند.

برای شکستن مقاومت طرحی سیستماتیک را طراحی کردند تا از طریق قتل عام، علمای محترم دینی را در جامعه از بین ببرند.

فرانسوی ها که از توسل به فریب خجالت نمیکشیدند، رهبران جامعه را در 1917 به بهانه مشوره با آنها در مورد مسایل حکومتی به آبچه دعوت کردند.

در سپیده دم بعد از ادای نماز صبح، صدها تن از علمای مسلمان در کمین قرار گرفته و کشته شدند. قتل عام های مشابه در واریا و کانیم نیز صورت گرفت.

قتل عام کوپه-کوپه یا "کات-کات" یک عمل بی رحمی لجام گسیخته توسط سربازان فرانسوی نبود که چندین دانشمند اسلامی چاد را سربریدند.

قدرت های استعماری همچنان کتاب ها و نسخه های خطی را از کتابخانه ها مصادره کرده، آنها را آتش زده، یا به موزه های فرانسه میفرستادند و یا در ذخیره گاه های زیرزمینی ذخیره میکردند. در این هرج و مرج، میراث فرهنگی وسیعی از بین رفت.

یحیی اولد جرما، کسیکه مخالف سربازگیری بود، زندانی شد. اکید ماگین و زنش میرام کویسه با فشار شدید روبرو شدند.

اکید محامت دوکوم که از اتحاد با فرانسوی ها امتناع ورزید، همراه با صدها تن از هوادارانش کشته شدند. عبود شراره، رهبر قبیله محامت، همراه با چهل تن از پیروانش دستگیر و بعداً اعدام شد.

برای سرکوب هرگونه قیام احتمالی، استعمارگران نیروی نظامی را از جبهات اروپایی به چاد اعزام کرده و تدابیر سخت امنیتی را به اجرا گذاشتند. آنها همچنان ارزش های معنوی مردم را هدف قرار دادند تا آنها را تحریک و مطیع سازند.

مسجد جامع بزرگ تخریب شد و تظاهرات در ولسوالی‌های سلامت و بطه با خشونت سرکوب شد.

در جریان این دوره، دستگیری ها، تبعیدها و ترورها به دنبال یکدیگر بودند. حتی کوچکترین عکس العمل انسانی به طور وحشیانه خاموش شد.

با وجود این، مردم چاد هیچگاه حکومت استعماری را نپذیرفتند و مقاومت آنها تا دهه 1930 ادامه یافت.

پس از دهه ها ظلم، چاد در 11 اگست 1960 استقلال خود را از فرانسه بدست آورد.

در جستجوی انتقام

قتل عام کوپه-کوپه حتی امروز برای مردم چاد یک موضوع بسیار حساس است.

اینکه فرانسوی ها هنوز هم از آنچه که با منطقه و مردم آن انجام دادند عذرخواهی نکرده اند، اوضاع را بدتر می سازد.

داکتر ماهامت ادوم دوتوم که در پوهنتون شیخ آدام برکا در آبچه تاریخ تدریس می کند، به TRT افریقا گفت: هر زمان که به کشتار در ولسوالی وادایی اشاره می شود، برخی از روشنفکران برای ابراز نفرت می‌خواهند به دادگاه بین المللی دادگستری علیه فرانسه اقامه دعوی کنند. کنفرانس‌هایی برگزار شد و بسیاری از جوانان به خوبی از این کشتار مطلع شدند.

شمار تلفات در قتل عام کوپه-کوپه 150 تخمین شده است. بیشتر از اعداد، بی رحمی و قصد حمله حس بی عدالتی را افزایش میدهد.

دانشمندانی که توسط فرانسوی ها به قتل رسیدند در یک گور دسته جمعی در ام کامل در آبچه دفن شدند.

این قبرستان از آن زمان به بعد به یادبود شهیدانی تبدیل شده است که نماد مبارزه مردم چاد برای استقلال در مقابل متجاوزین بودند.

قتل عام کوپه کوپه یک نقطه وحدت عاطفی برای مردم چاد در مقابل فرانسوی ها است.

دکتر دوتوم توضیح می‌دهد: بازگشت به آن، چه دیدن استعمار برای آنچه بود یا جلب حمایت برای تصمیم دولت برای پایان دادن به توافقنامه همکاری امنیتی و دفاعی با فرانسه، فوراً باعث ایجاد اجماع در میان مردم می‌شود.

فقط یک اقلیت کوچک حمایت خود را از این تصمیم ابراز نکرده اند. حتی اگر آنها سکوت کنند، این سکوت در مقابل یک اجماع گسترده تر تاثیر چندانی ندارد.

یک ماه قبل، در سالگرد قتل عام کوپه-کوپه، مردم چاد از سراسر طیف اجتماعی قول دادند که هیچگاه فراموش نخواهند کرد که فرانسوی ها با کشور و مردم شان چه کرده اند. "فرانسه برو بیرون!" - در این زمان تغییر، هیچ فریادی بلندتر از این وجود داشته نمیتواند.