نقش برجستهٔ تورکیه به عنوان یک میانجی بین‌المللی بار دیگر در مرکز توجه قرار گرفته است، زیرا استانبول آماده می شود تا روز پنج‌شنبه میزبان دور جدید و احتمالاً سرنوشت ساز مذاکرات صلح میان روسیه و اوکراین باشد.
ولادیمیر پوتین و ولودیمیر زلنسکی هر دو تمایل خود را برای دیدار حضوری در این شهر بزرگ تورکیه ابراز کرده اند تا مذاکرات را از سر بگیرند، که این امر توجه جهانی را به موقعیت انقره به عنوان یک بازیگر مرکزی در دیپلماسی منطقه‌ای و بین‌المللی جلب کرده است.
از تسهیل صادرات حیاتی غلات اوکراین در جریان جنگ جاری گرفته تا میزبانی مذاکرات صلح میان افریقا و دیگر کشورها، تورکیه به عنوان یک میانجی قابل اعتماد که توانایی هدایت مذاکرات حساس را دارد، ظاهر شده است.
فعالیت های دیپلماتیک تورکیه به مناطق مختلف درگیری از جمله اتیوپیا و سومالیا، آذربایجان و ارمنستان، تبادل زندانیان میان امریکا و روسیه، و منازعات پیچیده در بالکان گسترش یافته است.
الم ایریجه تپه جیکلی اوغلی استاد پوهنتون علوم اجتماعی انقره می گوید, "تورکیه در زمینه های مختلف منطقه‌ای به عنوان یک میانجی نقش ایفا کرده است. در جنگ اوکراین و روسیه نیز صادرات غلات اوکراینی را تسهیل کرد که یک پیشرفت بسیار مهم بود".
تورکیه از آغاز جنگ روسیه و اوکراین یک بازیگر دیپلماتیک مرکزی میان کیف و مسکو بوده است. در ۱۰ مارچ ۲۰۲۲، تنها چند روز پس از تشدید اوضاع، انقره با موفقیت میزبان وزرای خارجه روسیه و اوکراین در مجمع دیپلماسی آنتالیا بود که بالاترین سطح دیدار از زمان آغاز جنگ به شمار می رفت.
در ادامه تلاش های میانجیگری خود، تورکیه میزبان یک نشست مهم دیگر میان تیم های مذاکره کننده روسیه و اوکراین در استانبول از ۲۸ تا ۳۰ مارچ ۲۰۲۲ نیز بود.
بزرگ‌ترین موفقیت دیپلماتیک انقره، میانجیگری در ابتکار غلات بحیره سیاه در کنار سازمان ملل در ۲۲ جولای ۲۰۲۲ بود. این توافق که با هدف کاهش تهدیدات امنیت غذایی جهانی ناشی از جنگ انجام شد، تحسین گسترده بین‌المللی را به دست آورد و منجر به تأسیس مرکز هماهنگی مشترک در استانبول شد.
رجب طیب اردوغان رئیس جمهور تورکیه، کانال‌های ارتباطی باز با مسکو و کیف را حفظ کرده است. با سفر تاریخی خود به لویو در ۱۸ آگست ۲۰۲۲، اردوغان تنها رهبر ناتو بود که از هر دو کشور از زمان آغاز درگیری ها بازدید کرده است، که این امر موقعیت منحصر به فرد تورکیه را نشان می دهد.
علاوه بر این، تورکیه در ۲۲ سپتامبر ۲۰۲۲ یک تبادل زندانی مهم میان روسیه و اوکراین را با موفقیت تسهیل کرد.
حل اختلافات اتیوپیا و سومالیا: در یک دستاورد بزرگ دیپلماتیک، تورکیه در دسامبر ۲۰۲۴ به میانجیگری یک توافق تاریخی میان سومالیا و اتیوپیا کمک کرد که به اعلامیه انقره منجر شد.
این توافق تاریخی که توسط تورکیه میانجیگری شد، تنش هایی را که از توافق دسترسی دریایی اتیوپیا با منطقه جدایی طلب سومالی‌لند در جنوری ۲۰۲۴ در مورد بندر بربره در دریای سرخ ایجاد شده بود، حل کرد.
در این اعلامیه، حسن شیخ محمود، رئیس جمهور سومالیا، و ابی احمد، نخست وزیر اتیوپیا، «احترام و تعهد خود را به حاکمیت، وحدت، استقلال و تمامیت ارضی یکدیگر تأیید کردند.»
تنش های آذربایجان و ارمنستان: در قفقاز جنوبی، تورکیه تأثیر قابل توجهی بر مناقشه چندین دهه‌ای آذربایجان و ارمنستان بر سر قره باغ داشت.
در سپتامبر ۲۰۲۳، آذربایجان با یک عملیات نظامی سریع ۴۴ روزه که با تحریکات و حملات ارمنستان آغاز شد، کنترل قره باغ را با موفقیت بازپس گرفت.
تورکیه در طول این درگیری نقش حمایتی حیاتی ایفا کرد و همکاری گسترده در صنایع دفاعی، انتقال تکنالوژی و حمایت دیپلماتیک استراتژیک ارائه داد که به موفقیت نظامی آذربایجان و تلاش های صلح پس از آن کمک شایانی کرد.
تبادل زندانیان تاریخی بین‌المللی: تلاش های میانجیگری تورکیه فراتر از درگیری های سنتی گسترش یافته است.
در آگست ۲۰۲۴، اداره استخبارات ملی تورکیه (MIT) یکی از گسترده‌ترین تبادل زندانیان را که شامل هفت کشور بود، ترتیب داد.
در مجموع ۲۶ نفر مبادله شدند و با هفت طیاره به انقره منتقل گردیدند – یک هواپیما از آلمان، پولند، سلوانیا، ناروی، روسیه و دو هواپیما از ایالات متحده، بر اساس منابع امنیتی. بلاروس نیز در این تبادل شرکت داشت.
ده گروگان، از جمله دو کودک، به روسیه منتقل شدند، در حالی که ۱۳ نفر به آلمان و سه نفر به ایالات متحده فرستاده شدند.
بالکان: تسهیل گفت‌وگو و ثبات منطقه‌ای: نقش تورکیه در بالکان نیز تعهد آن به ثبات و آشتی منطقه‌ای را نشان می دهد.
در سال ۲۰۱۰، تورکیه تلاش های همکاری سه جانبه‌ای را با بوسنیا و هرزگوینا، صربستان و کرواسیا آغاز کرد – سه کشوری که هنوز با میراث جنگ های یوگسلاویا دست و پنجه نرم می کنند.
این ابتکار که بر گفت‌وگوی منطقه‌ای و آشتی استوار است، به دنبال پر کردن شکاف های طولانی مدت قومی و سیاسی، تعمیق همکاری اقتصادی و ترویج یکپارچگی منطقه‌ای است.
تاکنون نه نشست در سطح وزرای خارجه برگزار شده است که آخرین آن در ۲۹ جون ۲۰۲۴ در کرواسیا به عنوان بخشی از مجمع دوبروونیک برگزار شد.
گام های بزرگ دیگر در میانجیگری: جغرافیاهای دیگری که انقره در آن ها به عنوان یک میانجی نقش ایفا کرده است، از خاورمیانه تا جنوب شرق آسیا و فراتر از آن گسترش یافته است.
بر اساس وزارت امور خارجه تورکیه، این کشور به طور فعال برای حل مسالمت‌آمیز درگیری ها کار کرده و چندین ابتکار را در این زمینه رهبری کرده است، از جمله تلاش ها برای دستیابی به آشتی داخلی در عراق، لبنان، فلسطین و قرغزستان.
در سال ۲۰۱۱، تورکیه فرایند قلب آسیا – ابتکار استانبول را همراه با افغانستان و پاکستان راه اندازی کرد که به دنبال ترویج مالکیت منطقه‌ای برای ثبات افغانستان بود.
فرمت سه جانبه انقره با کابل و اسلام آباد بر مبارزه با تروریسم، تجارت و همکاری های زیرساختی متمرکز بود.
تورکیه همچنین تلاش های اعتماد سازی میان سودان و سودان جنوبی را از طریق پروژه‌ه ای اقتصادی مشترک تسهیل کرده و تلاش کرده است تا تنش‌ها میان دو کشوری که از زمان جدایی سودان جنوبی در ۲۰۱۱ درگیر بوده‌اند، کاهش یابد.
انقره همچنین از طریق گفت‌وگو به حل مسالمت‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران کمک کرده و از فرایند صلح در جنوب فیلیپین حمایت کرده است.
تعهد چندین دهه‌ای تورکیه به میانجیگری: کارشناسان تأکید می کنند که استراتژی میانجیگری تورکیه پدیده‌ای جدید نیست، بلکه نتیجه یک ابتکار سیاست خارجی پایدار است که چندین دهه ادامه داشته است.
تپه جیکلی اوغلی، استاد دپارتمنت مطالعات افریقا در پوهنتون، به نقش فعال تورکیه در راه اندازی ابتکار میانجیگری برای صلح در چارچوب سازمان ملل در سال ۲۰۱۰ اشاره کرد که آگاهی بین‌المللی از نقش میانجیگری در حل درگیری ها را به طور قابل توجهی افزایش داد.
وی چنین گفت, "این امر منجر به گسترش گروه دوستان میانجیگری شد که چندین کشور افریقایی نیز عضو آن هستند. این امر نقش مهمی در افزایش آگاهی درباره نقش میانجیگری در حل درگیری‌ها ایفا کرد".
اسرا جوهادار، مشاور ارشد سابق میانجیگری نیز تأکید کرد که در حالی که تلاش‌ه ای میانجیگری تورکیه سال‌ها ادامه داشته است، موفقیت های اخیر آن ها را در سطح جهانی برجسته تر کرده است.
او گفت, "تورکیه در سیاست گذاری های مربوط به میانجیگری در سطح جهانی و منطقه‌ای کمک های زیادی کرده است و این تلاش‌ها نیز چندین دهه ادامه داشته است". وی به نقش کلیدی تورکیه در سازمان هایی مانند گروه دوستان میانجیگری در سازمان ملل، سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE) و سازمان همکاری اسلامی (OIC) نیز اشاره کرد.
چرا تورکیه به عنوان یک میانجی قابل اعتماد دیده می‌شود: کارشناسان به چندین دلیل اشاره کردند که چرا کشورهای درگیر تورکیه را به عنوان یک میانجی قابل اعتماد می بینند.
بر اساس تپه جیکلی اوغلی، موضع بی طرفانه تورکیه و روابط مستحکم آن با کشورهای مختلف اعتبار میانجیگری آن را تقویت می کند.
وی می گوید, "تورکیه به عنوان یک میانجی قابل اعتماد توسط کشورهای مختلف جهان دیده می‌شود، نه تنها آن هایی که روابط نزدیکی با آن دارند، مانند کشورهای افریقایی در حال حاضر، بلکه کشورهای دیگر نیز تورکیه را قابل اعتمادتر از دیگران می‌بینند".
تپه جیکلی اوغلی تأکید کرد که میانجیگری موفق تورکیه میان سومالیا و اتیوپیا از روابط تاریخی قوی انقره با هر دو کشور بهره مند شد.
او می گوید, اتیوپیا به طور خاص از تورکیه درخواست میانجیگری کرد که سومالیا نیز به گرمی از آن استقبال کرد.
وی در ادامه چنین گفت, "سومالیا یک متحد کلیدی در سیاست افریقایی تورکیه است، در حالی که روابط آن با اتیوپیا به دوران امپراتوری عثمانی بازمی گردد".
وضعیت میانجی قابل اعتماد تورکیه نتیجه سیاست جامع افریقایی آن است که شامل پروژه‌های گسترده انسانی و توسعه‌ای، فرصت‌های آموزشی برای دانشجویان افریقایی و روابط تجاری و سرمایه‌گذاری قوی است.
تپه جیکلی اوغلی می گوید, تورکیه همچنین دارای سفارت های متعدد در کشورهای آفریقایی است و خطوط هوایی ملی آن به چندین مقصد در سراسر قاره پرواز می کند.
وی در ادامه گفت, سازمان های غیردولتی و نهادهای عمومی تورکیه نیز در پروژه های بزرگ انسانی و توسعه‌ای، از جمله ارائه فرصت‌های آموزشی به دانشجویان فریقایی، مشارکت دارند.
تپه جیکلی اوغلی در قسمت دیگری از سخنان خود چنین گفت, "بنابراین، این یک شبه اتفاق نیفتاده است. این محصول استراتژی افریقایی تورکیه است که بسیار جامع است و شامل روابط تجاری، سرمایه‌گذاری، همکاری امنیتی، امکانات آموزشی و غیره می شود. این امر باعث شد که تورکیه به عنوان یک بازیگر قابل اعتماد توسط بسیاری از کشورهای آفریقایی دیده شود."
جوهادار نیز دو خصوصیت مهم را که میانجی ها باید داشته باشند، برجسته کرد: بی‌طرفی و منابع.
وی می گوید, میانجیگری تورکیه با بی طرفی و توانایی ارائه منابع و راه حل های معنادار تقویت می شود.
به گفته وی, عامل دیگری که طرف‌های درگیر را به درخواست میانجیگری تورکیه ترغیب می کند، موقعیت جغرافیایی و نزدیکی آن به مناطق درگیری است.
جوهادار افزود که عوامل مرتبط با هویت، مانند روابط فرهنگی و تاریخی، نیز به طور قابل توجهی به نتایج موفقیت‌آمیز میانجیگری تورکیه کمک می کند.
