Израиль-Палестина қақтығыстарының тамыры Палестинада еврейлердің отанын құруды мақсат еткен сионистік қозғалыс пайда болған 19 ғасырдың аяғынан басталады. Содан бері бұл аймақ бірқатар соғыс, шапқыншылықтар мен көтерілістерге толы.

 Бұл қақтығыстың осыншама өршігені бірінші рет емес. 1948 жылғы араб-Израиль соғысы, 1967 жылғы алты күндік соғыс, 1982 жылғы Ливан соғысынан екі палестиналық интифадаға дейін аймақ көптеген бетбұрысты басынан өткерді. Бірақ 7 қазанды ерекшелендіретін нәрсе: Хамас қысқа уақытқа болса да, Израиль территориясын қолында ұстап тұрды. Бұл бұған дейін палестиналық ешбір тойтарыс тобының қолынан келмеген нәрсе.

 Хамас жауынгерлері Газадағы Израильдің штаб-пәтері Реим әскери базасын басып алды; Бұл операцияда базадағы барлық Израиль әскері өлтірілді немесе тұтқынға алынды. Израиль күштері базаны қайтарып алғанымен, бұл Израильдің әскери үстемдік сезіміне ақау келтірді.

7 қазан неге ерекше?

 Көптеген палестиналық сапаршының ойынша,  7 қазандағы оқиға - бұрын-соңды болмаған оқиға. Палестиналық профессор, жазушы және саяси сарапшы Камел Хаваш TRT World арнасына 7 қазандағы Израильдің аумақты басып алу контекстіндегі бірегейлігіне сілтеме жасай отырып: «Менің есімде,  мұндай оқиға болмаған», - деді.

 Палестиналық басқа бір ғалым Сами әл-Ариан бұл пікірді қуаттап, Хамастың Израильге бірнеше рет шабуыл жасағанын, бірақ Израиль территориясының бірінші рет басып алынғанын айтты.

«Әрине, мұны 1973 жылғы соғыстан кейін Израильге алғаш рет шабуыл жасау ретінде де айтуға болады. Бірақ бұл жолы Израиль өз территориясында шабуылға ұшырады», - деді Ариан TRT World арнасына.

 Израиль екі рет басып алған Синай түбегі 1950 жылдардың аяғында, екінші рет 1967-1982 жылдар аралығында Мысырдың жері, ал 1973 жылдан бері Тель-Авивтің басқыншылығындағы Голан төбелері ресми түрде Сирияға тиесілі.

 Халықаралық дағдарыс тобының Таяу Шығыс бағдарламасының директоры Джоост Гилтерман 7 қазанның маңыздылығы туралы: «Біз мұндайды ешқашан көрген емеспіз» деді, бірақ қандай да бір жағынан бұл оқиға қақтығыстың бұрыннан келе жатқан үлгілерінің жалғасы болғанын айтты.

 Гилтерманн шабуылды «бұрын болған нәрселердің жиынтығы» деп сипаттап, 1960 және 1970 жылдардағы Мысыр мен басқа араб елдері қолдаған күш-жігерінен бастап Интифадалар мен Газа секторындағы Израильмен көптеген қақтығысқа дейін Палестина тойтарысын меңзеді.

 Кейбір сарапшылар қазан айының басында басталған 1973 жылғы араб-Израиль соғысымен параллельдік жүргізді. Алайда бұл жолы Израиль 1973 жылы Израиль басып алған аумақтарды нысанаға алған Мысыр мен Сириядан айырмашылығы, өз шекараларында шабуылға ұшырады.

 2023 жылдың 7 қазанында Хамас шабуылдары 1180 израильдікті, негізінен бейбіт тұрғындарды өлтіріп, 2400 адамды жаралады; Палестиналық тойтарыс тобы Газада 251 адамды кепілге алды. Шабуылдан кейін Израиль шамамен 42 000 палестиналықты өлтірді.

 7 қазан нені өзгертті?

 7 қазаннан бұрын Израиль негізінен мұсылман араб аймағындағы еврей мемлекетінің бар екенін мойындаудан бас тартқан Таяу Шығыстағы бұрыннан қалыптасқан саяси теңдеу өз пайдасына өзгергеніне сенімді болды. Кейбір араб мемлекеттерінің Трамп әкімшілігінің арағайындығының арқасында Израильмен қарым-қатынастары қалыпқа келе бастаған еді.

 «7 қазанға дейін Израиль Палестинаға қоныстанушы-отарлау жобасының соңғы тарауын жазып жатқан сияқты көрінді. Ол Палестина басшылығын толығымен дерлік бағындырды, арабтардың Палестинаға қолдауының бірлігін бұзды және Батыс Шерияның көп бөлігін аннексиялауға дайындалып жатты», - дейді палестиналық жазушы және сарапшы Рамзи Баруд.

Баруд Нетаньяхудың 2023 жылғы БҰҰ-дағы сөзін «тарихтағы жойқын сәттің шарықтау шегі» деп сипаттайды. Бұл сөзінде Израиль премьер-министрі Палестина аумақтары көрінбейтін картаны ұсынып, оны «Жаңа Таяу Шығыс» деп атаған еді.  Нетаньяхудың пайымдауында «Палестина саяси шындық ретінде болған жоқ және палестиналықтардың ұлт ретіндегі ерік-жігері мен тілектері бұдан былай маңызды емес еді»,  дейді Баруд.

Бірақ Нетаньяхудың БҰҰ-да сөйлеген сөзінен екі апта өткен соң, 7 қазандағы күтпеген оқиғалар бәрін өзгертті.  

7 қазандағы шабуыл Хамастың «жаңа соғысты бастау арқылы» әсіресе Үндістан-Таяу Шығыс-Еуропа экономикалық дәлізі арқылы Израильдің Таяу Шығысқа интеграциясын бұзуына мүмкіндік берді», - деді Гилтерман. Бірақ ол Хамастың жалпы ұлкен нәтижеге қол жеткізгеніне де сенбейді.

Аймақтағы жаңғырықтары

Израильдің халықаралық ұстанымы қысымға ұшырады. Батыс елдері, әсіресе Еуропа Израильдің әрекетін сынай бастады. Осы уақытта Палестинаны жақтаушылар жаһандық қоғамдық пікір сотында көбірек жеңіске кетті деуге болады.

 7 қазаннан кейін Израильдің аймақтық дипломатиясы, әсіресе Тель-Авивпен қатынасы қалыпқа келуге жақындаған Сауд Арабиясымен келіссөздері тоқтап қалды. Сауд Арабиясы Тель-Авивпен қалыпты жағдайға келуден бас тартты, өйткені ол Газадағы қырғынды қабылдамайды. Түркия, Оңтүстік Африка және Иран сынды елдер Израильдің әрекетін сынап, Қытай мен Ресей сияқты ірі державалар БҰҰ-да Израильдің әрекетіне алаңдаушылық білдірді.

БҰҰ сарапшылары Израильдің «шеттетілген» мемлекетке айналу қаупі бар екенін ескертті. АҚШ-қа керісінше  БҰҰ платформаларында Қытай мен Ресей Израильдің Ливандағы радио және пейджер шабуылдарын гуманитарлық құқықты бұзу деп айыптады, ал Испания мен Ирландия сияқты кейбір еуропалық мемлекеттер Тель-Авивке ескерту жасады.  

Баруд ғаламдық деңгейде Газа секторымен үйлесетін және Израиль басқыншылығы мен адам құқықтарының бұзылуына қарсы тұратын жаңа заңдылық формасының пайда болғанын алға тартады. Оның пайымдауынша, бұл өзгеріс ескі тәртіппен орын ауыстырды және Израиль палестиналықтардың «аңызға айналған тойтарысына» қарсы «қиянат» жасауды жалғастырды.

 «Заңдылық енді Газамен ынтымақтасатындарға, Газа үшін соғысып, қаза тапқандарға тиесілі. Осы теңдеудің екінші жағындағылардың барлығы бұрын-соңды болмағандай үстемдігінен айрылды» деді ол.

  7 қазан Израиль-Палестина қақтығысының көрінісін өзгерткені сөзсіз. Бір кездері тұрақты саяси теңдеу болып саналатын нәрсе қазір белгісіздікке айналды. Бұл шабуыл Израильдің осал тұстарын әшкерелеп қана қоймай, Палестина мәселесін шешпей Таяу Шығыста бейбітшілік орнатуға болмайтынын растады.

«Бұл 7 қазаннан кейінгі кезең Палестинаны соңғы онжылдықтарда бүкіл Таяу Шығысты басқарған саяси және геосаяси ережелерді, сондай-ақ Израильдің араб мемлекеттері алдындағы тұғырын және орталығы АҚШ болып саналатын  аймақтық күш парадигмасын қайта жазуға мәжбүр етеді дегенді білдіреді», - деді Баруд.