Израиль ондаған жыл бойы басып алу саясатын жалғастырып, 1967 жылы заңсыз түрде жаулап алған Сирияның 1 800 шаршы шақырымдық аумағы Голан жоталарында қоныстарды кеңейту жоспарын жариялады.

Стратегиялық тұрғыдан аса маңызды бұл аймақ Сирия, Израиль, Ливан және Иорданияны көруге мүмкіндік беретін нүктеде орналасқан және қақтығыстар жалғасып жатқан өңірде әскери артықшылық береді.

Израиль үкіметі Голан жоталарында «демографиялық өсуді ынталандыру» мақсатында 11 миллион доллардан астам қаржы бөлді.

Израиль премьер-министрі Беньямин Нетаньяху бұл аймақтағы халық санын екі есеге арттырғысы келеді. Ол: «Бұл аумақты өз қолымызда ұстап, дамытып, қоныс салуды жалғастырамыз», – деп мәлімдеді.

Тель-Авив Голан жоталарын Израильдің ұлттық қауіпсіздігі үшін стратегиялық актив деп есептейді. Себебі бұл үстірт аймақ Израильге көршілес үш елге әскери тұрғыдан басымдық береді.

Нетаньяхудың қос стандарт ұстанымы

Израиль мен Сирия арасындағы атысты тоқтату келісімі 8 желтоқсанда жарты ғасырлық тыныштық кезеңінен кейін бұзылды. Израиль танкілері ондаған жыл бойы Израиль оккупациясында болған «бейтарап аймақ» деп аталатын Израиль мен Сирия арасындағы қарусыздандырылған аумаққа кірді.

Израиль әскері таудың тек Сирия жағына ғана өтумен шектелмей, жаңа қорғаныс жолағын құру мақсатында ол жаққа өз сарбаздарын орналастырды.

Израиль бұл әскери әрекетін Дамаскідегі үкіметтің ауысуы атысты тоқтату жөніндегі келісімді «жойды» деп түсіндіріп, жаңа биліктен келуі мүмкін қауіп-қатерлерді бейтараптандыру қажет екенін алға тартты.

Голан жоталарының шығыс бөлігіне жылжи отырып, Нетаньяху бұл әрекетті «тиісті шешім табылғанға дейін уақытша қорғаныс шарасы» деп атады.

Алайда “The Economist” басылымының хабарлауынша осы сөйлемнің иврит тіліндегі мәлімдемеде болмағаны анықталған. Бұл – Нетаньяхудың «уақытша қорғаныс шарасы» деген сөзін тек халықаралық қауымдастықты тыныштандыру үшін ағылшын тіліндегі мәлімдемесіне қосқанын меңзейді.

Бір апта өткен соң Нетаньяху басып алынған Голан жоталарында қоныстарды кеңейту жоспарын жариялап, бұл қадамның Сирия шекарасында Асад режимі құлағаннан кейін жаңа майдан ашылғандықтан «қажеттілікке» айналғанын айтты.

Дүрзі және шеркес халқының мекені

1967 жылға дейін Сирияның бақылауында болған Голан жоталарында негізінен дүрзі және шеркес халықтары өмір сүрді. Сирия әскері Голан жоталарының биік орналасуын пайдаланып, 1967 жылғы Алты күндік соғыста Израиль елді мекендерін атқылады. Израиль бұл соғыста жеңіске жетіп, стратегиялық артықшылыққа ие болды, Сирия шабуылдарына қарсы қорғаныс шебін күшейтіп, Тивериада көлін қоса алғанда маңызды су көздерін бақылауына алды.

Израиль 2024 жылы да дәл осы ұстанымды сақтап, басып алған Голан жоталарынан тыс, бұрын қарусыздандырылған аймаққа қарай кеңею әрекеттерін жалғастыруда.

Нетаньяху Израиль әскеріне "Сириядан келетін қауіптердің алдын алу және лаңкестік топтардың Израиль шекарасына жақын жерде база құруына жол бермеу" туралы бұйрық берді.

1967 жылғы соғыс кезінде бұл аймақтан 130 000 араб халқының басым бөлігі қоныс аударуға мәжбүр болды. Кейіннен Израиль бұл жерде еврей қоныстарын сала бастады және Голан жоталарының қауіпсіздік пен экономикалық даму үшін маңызды екенін алға тартты.

Қазіргі таңда Израиль басып алған Сирия Голан жоталарында шамамен 50 000 адам тұрады. Олардың жартысын Израиль қоныстанушылары, ал қалған жартысын Израиль халқының 1,6%-ын құрайтын, шиит исламның бір тармағы саналатын басқа сенімдегі дүрзілер құрайды.

Дүрзілер Голан аймақтық кеңесіне қарасты 33 еврей қоныстану аймағында өмір сүреді. Бұл қоныстар халықаралық құқыққа сай заңсыз деп есептеледі.

Сирия Голан жоталарын қайтарып алуға 1973 жылы Йом-Киппур соғысы кезінде сәтсіз әрекет жасады. Кейін 1974 жылы Израильмен жасалған келісім аясында Тель-Авив кейбір Сирия аумақтарынан бас тартуға мәжбүр болды. Алайда Голан жоталары әлі күнге дейін Израиль оккупациясында қалды.

Израильдің 1981 жылы Голан жоталарын біржақты аннексиялаған әрекетін халықаралық қауымдастық ешқашан мойындаған жоқ. БҰҰ Қауіпсіздік кеңесі бұл аннексияны "жарамсыз және заңсыз" деп жариялады.

Голан жоталарындағы Израиль үстемдігін бірде-бір ел мойындаған жоқ, тек 2019 жылдың наурызында АҚШ бұл аймақты Израильдің бір бөлігі ретінде ресми түрде таныды.

Нетаньяху басып алынған жерлерде қоныстарды кеңейтуге тырысқандықтан ел ішінде үлкен қарсылыққа тап болды.

Бұрынғы Израиль премьер-министрі Эхуд Ольмерт Израильдің Голан жоталарында кеңеюін ақтайтын ешқандай себеп көрмейтінін айтты:

"[Нетаньяху] біз Сириямен қақтығысты шиеленістіргіміз келмейді және қазіргі уақытта Сирияда үстемдік еткен жаңа көтерілісшілермен соғысуға үміттенеміз деді. Ендеше неге керісінше әрекет жасап отырмыз? Бізге онсыз да шешімін таппаған мәселелер жетіп артылады."