Өткен аптада АҚШ Израиль басшыларын соңғы 15 айда жалғасып жатқан палестиналықтарға қарсы геноцид қылмысынан қорғауға бағытталған заң жобасын қабылдады.
Республикашылдар екі палатаны бақылауға алып, АҚШ Конгресінде билік ауысқаннан кейін күн тәртібіне келген заң жобасын қарастыруда. Заң жобасы Израиль премьер-министрі Беньямин Нетаньяху мен бұрынғы қорғаныс министрі Йоав Галлантты тұтқындау ордерлеріне жауап ретінде Халықаралық қылмыстық сотқа қарсы санкциялар енгізу туралы.
Саяси стратег және Ұлыбританияның Таяу Шығыстағы бейбітшілік жөніндегі елшісінің бұрынғы кеңесшісі Ашиш Прашар АҚШ-тың бұл әрекеті халықаралық құқықты алаңдататын қос стандартты көрсетеді деп санайды.
Прашар «TRT World» арнасына берген сұқбатында «Батыс өткен аптада халықаралық құқық іс жүзінде оларды жауапкершілікке тартуға арналмағанын анық көрсетті. Батыс бұдан бұрын да мәлімдеді. Халықаралық құқық африкалық диктаторлар мен Ресейге қатысты. Батыс бірнеше рет қырғын, соғыс қылмыстары мен геноцидтер жасаған болатын», - деді.
Заңсыз сотқа қарсы әрекет туралы заң
«Заңсыз сот ісін жүргізуге қарсы заң» деп аталатын заң жобасы қазір Сенаттың мақұлдауын күтуде. Заң жобасы Халықаралық қылмыстық сотқа америкалықтарды немесе израильдіктерді қудалау әрекеттеріне көмектескен адамдарға санкциялар салады.
Бұл санкциялар мүліктік активтерді бұғаттау және соттың күш-жігеріне материалдық немесе қаржылық үлес қосқан шетелдіктерге виза беруден бас тартудан тұрады.
Бұл санкциялар туралы ұсыныстар халықаралық институттар мен сарапшылар арасында Израильдің Газадағы әскери қылмыстары геноцидке тең екендігі туралы консенсустың күшеюіне қарамастан жасалды.
Халықаралық қылмыстық құқық және АҚШ-тың көзқарасы
Халықаралық сот өткен қарашада Нетаньяху мен Галлантты қамауға алу туралы тарихи ордерлер арқылы жауапкершілікті кеңейту үшін әрекет ете бастады.
Рим Статуты немесе Халықаралық қылмыстық сот жарғысын ұстанатын елдер геноцидке немесе адамзатқа қарсы қылмыс жасауға көмектесетін жеке тұлғаларды, саяси жетекшілерді және әскери қызметкерлерді әмбебап юрисдикциямен соттай алады. Өткен аптада осы құзырлы органның алғашқы өтінішімен тарихи қадам басылды.
Бразилия соты полицияға Газада әскери қылмыс жасады деп айыпталған израильдік сарбазды тергеуді бұйырды. Соттың шұғыл тергеу жүргізу туралы өтініші Рим Статутына қатысушы елдің ережелерді халықаралық деңгейде ұстанғанының жарқын үлгісі болды.
АҚШ санкциялары батыстың көзқарасын өзгерте ала ма?
АҚШ-тың Халықаралық қылмыстық сотқа қарсы ұсынған санкцияларынан кейін Ұлыбритания, Франция, Германия және Польша сияқты көптеген батыс елі Вашингтонмен бірге әрекет етуі мүмкін.
«Біз бұл геноцидті дәйекті түрде жоққа шығарған, қаруландырған және оған қарсы тұрмаған үкіметтерден көптеген наразылық көреміз. Еуропалық одақтастар ұстанымын өзгертетін, АҚШ-қа қарсы тұратын уақыты келді. Олар халықаралық құқыққа сенетінін немесе сенбейтінін көрсетуі керек»,- дейді Прашар.
Вашингтон Халықаралық қылмыстық сотқа тарихи тұрғыдан елеулі қиындықтар туғызды және АҚШ қызметкерін немесе оның одақтастарын әсіресе Израиль әскери қылмыстарын тергеген кезде сотқа белсенді түрде қарсылық көрсетті.
Бұл қысым тактикалары Халықаралық қылмыстық сот қызметкерлеріне санкция салу және мүше мемлекеттерге АҚШ мүдделеріне қайшы келетін тергеулерді қолдаудан бас тартуға қысым жасау болатын.
Израиль барлау агенттігінің Халықаралық қылмыстық сот қызметкерлеріне қысымы
Израиль барлау қызметінің Халықаралық қылмыстық сот қызметкерлерін жылдар бойы аңдығаны туралы мәліметтер қысымның бар екенін көрсетеді.
АҚШ Трамп әкімшілігі кезінде АҚШ-тың Ауғанстандағы әскери қылмыстары мен Израильдің Палестина территориясындағы соғыс қылмыстарын тергеуге байланысты Халықаралық қылмыстық сот бас прокуроры Фату Бенсуда мен басқа да Халықаралық қылмыстық сот қызметкерлеріне санкция салған болатын.
Әсіресе Бенсуда Моссад басшылығынан тікелей қоқан-лоққы көрді. Бұл қоқан-лоққылар Бенсудаға немесе отбасына зиян келтіруді және Халықаралық соттың Израильге қарсы іс қозғау ісінен бас тартуды мақсат еткен болатын.
Байден әкімшілігі кейінірек бұл санкцияларды алып тастады. Бірақ қазір бұл санкцияларды қалпына келтіру әрекеті маңызды құқықтық сұрақтар тудырады.
Саяси оппозицияның күшеюі
Саяси оппозиция күшеюде. 2024 жылдың сәуірінде АҚШ-тың бір топ республикашыл сенаторы қазіргі Халықаралық қылмыстық сот прокуроры Карим Ханға ескерту жіберді. Сенаторлар егер бұл қамауға алу ордері күшінде қалатын болса, Ханға және Халықаралық қылмыстық сот қызметкерлеріне және олардың отбасыларына қарсы санкциялар қолданылуы мүмкін деп қорқытты.
«Халықаралық сот пен судьялар қамауға алу ордерін шығарса, оларға санкция салынып, жазаланатынын және шабуыл жасайтынын білді. АҚШ Израиль үшін де, өзі үшін де жауапкершілікті қаламайды. Өйткені Израильдің есеп беруі Америка Құрама Штаттарының да жауапты болуын білдіреді. Өйткені ол Израильге осы геноцидті жүзеге асыру үшін барлық саяси және әскери қолдауды көрсетті», - дейді Прашар.
Санкциялардың Халықаралық қылмыстық сот тергеуіне әсері
АҚШ ұсынып отырған санкциялар Халықаралық соттың Израильге қатысты тергеуін толығымен тоқтатпайды. Дегенмен бұл шаралар операциялық қиындықтар тудыруы мүмкін. Мәселен АҚШ-тағы активтерге тыйым салу немесе қаржы институттарының Халықаралық сотпен мәмілелер жасауына кедергі жасау сияқты.
Бұған дейін АҚШ-тың Халықаралық сот прокуроры мен қызметкерлеріне бағытталған Халықаралық сотқа қарсы науқаны бүкіл әлемде айыпталған болатын. Израильден басқа ешбір Батыс демократиясы немесе АҚШ одақтасы бұл науқанды қолдаған жоқ. Бұл жолы әсіресе Еуропада, АҚШ-тың сотқа кедергі келтіру әрекеттері Халықаралық сотты сынаудан Вашингтонның сот жүйесіне араласуына назар аударып, наразылық тудыруы мүмкін.
