АҚШ президенті Дональд Трамп Венесуэланың «Tren de Aragua» қылмыстық тобына қатысы бар деп айыпталған адамдарды елден шығару үшін 18 ғасырдағы соғыс заңы «Шетелдік дұшпандар актісін» қолданысқа енгізу туралы шешім қабылдады. Бұл заң соңғы рет Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде қолданылған. Трамптың бұл мәлімдемесі Вашингтондағы федералды сот әкімшілікке жазбаша дәлелдер ұсынуды бұйырып, «бұл президенттің шетелдіктерді заңды процессіз депортациялауы мүмкін бе?» деген мәселе бойынша маңызды құқықтық қақтығысқа негіз болды.
Бұл төтенше шешім шетелдік қылмыстық топты «басқыншы күш» ретінде сипаттау арқылы жаппай депортацияларды ақтауға тырысады. Алайда бұл көзқарас құқықтық және саяси аренада наразылық тудырды.
Сенбі күні Трамптың бұйрығы шыққаннан кейін АҚШ аудандық соты Джеймс Е. Боасберг депортацияны екі аптаға тоқтатты. Ал Әділет министрлігі болса бұл қарарға бірден қарсылық білдірді. Шетелдік дұшпандар актісі алғаш рет 1798 жылы Франциямен соғыс қаупі кезінде қабылданған. Бұл заң АҚШ тарихында тек үш рет 1812 жылғы соғыс, Бірінші дүниежүзілік соғыс және Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде қолданылған.
АҚШ-ты қауіп-қатерлер мен басқыншылықтан қорғау
Трамптың бұл заңды бейбіт уақытта қолдануы елеулі конституциялық алаңдаушылық тудырды. Бұл заң шетелдік азаматтарды көші-қон орталығына немесе федералды сотқа шағымдану құқығынсыз қамауға алуға және депортациялауға мүмкіндік береді. Бұл әдеттегі құқықтық қорғау шараларының айтарлықтай ауытқығанын көрсетеді.
Жұма күні түнді Американың Азаматтық Бостандықтар Одағы (ACLU) және «Democracy Forward» қоры Техастағы көші-қон орталығындағы бес венесуэлалық ер адам атынан Вашингтонда шұғыл сотқа шағым түсірді.
Сенбі күні сот Боасберг олардың депортациясын тоқтатып, Трамп әкімшілігіне кедергі болды. Әділет министрлігі бұл шешімге тез арада шағымданды. Енді бұл іс Трамптың бұйрығы 1798 жылғы заңның шеңберінен шығып-шықпағанына байланысты шешілмек. Заңгерлер «Бұл қауіпті прецедент болуы мүмкін дейді», - дейді.
Трамптың бұйрығы «Tren de Aragua»-ны «басып кіруші күш» және АҚШ аумағында «ретсіз соғыс» жүргізіп жатқан әскери құрылым ретінде сипаттады.
«1798 жылғы «Шетелдік дұшпандар актісін» қолдану арқылы үкіметімізге шетелдік қылмыстық топтар мен желілерді жою үшін федералды және штаттық құқық қорғау органдарының барлық күшін пайдалануды бұйырамын», – деп мәлімдеді Трамп өз жарлығында. «Бас қолбасшы ретінде менің басты міндетім – елімізді қауіп-қатерлер мен басқыншылықтан қорғау», - деді.
Алайда Нью-Йорк университетінің құқық факультетіне қарасты Бреннан Әділет Орталығы Трамптың бұл қадамын «билікті асыра пайдалану» деп айыптап, бұл заңның қылмыстық топтар сияқты мемлекеттік емес субъектілерге қолдануға арналмағанын айтты. «Оны бейбіт уақытта әдеттегі иммиграциялық заңдарды айналып өту үшін қолдану заңды процесті өрескел бұзады», – деді орталық мамандары.
Сынға қалған Трамп әкімшілігі Сальвадормен келісімге келді. Орталық Америка мемлекеті «Tren de Aragua»-ның 300 мүшесін бір жылға түрмеге қамауға келісті.
Бұл келісім Мемлекеттік хатшы Марко Рубио мен Сальвадор президенті Найиб Букеле арасындағы депортацияланған мигранттарды «CECOT» түрмелеріне қамау туралы талқылаулардан кейін жасалды. Алайда бұл түрмелер адам құқықтары бұзылғаны үшін халықаралық сынның нысанасына айналды.
Өткен айда Трамп әкімшілігі «Tren de Aragua» және Латын Америкасында орналасқан жеті қылмыстық топты «шетелдік лаңкестік ұйымдар» деп жариялады.
Құқықтық прецеденттер мен міндеттер
АҚШ Конгресінің қоғамдық саясатты зерттеу институты Конгрестік зерттеу қызметінің өткен айдағы есебінде билік топтың АҚШ-тағы әрекеттерін «шектелген шабуыл» деп көрсету үшін шетелдік лаңкестік ұйым атауын пайдалануы мүмкін екендігін атап өтті.
«Бұл теория бұрын-соңды болмаған және соттық тексеруден өтпеген» делінген есепте.
«Tren de Aragua» ісі бойынша жаңа арызда шағымданушылар Трамп әкімшілігін соттың бұйрығын бұзды деп айыптады. «Сот әуедегі ұшақтардың Америка Құрама Штаттарына оралуы керек екенін айтты, бірақ әкімшілік бұл талапты орындамады» делінген мәлімдемеде. Жексенбі күні түнде берілген арызда шағымданушылар соттан «рейстердің уақытын білетін шенеуніктерден ант беруді» сұрады.
Дүйсенбіде Вашингтондағы федералды судья Трамп әкімшілігі оның сенбі күні қамаудағы иммигранттарды депортациялауға тыйым салатын бұйрығын бұзды ма, жоқ па, соны тексере бастады.
Соңғы шешімді Жоғарғы Сот қабылдайды деп күтілуде. Қоғамда бұл мәселе бойынша үлкен сұрақ туындауда: Президент соғыс уақытындағы өкілеттіктерін бейбіт уақытта біржақты пайдалана ала ма?
