Латын тілінде "Ars gratia artis" деген сөз бар, ол "өнер үшін өнер" дегенді білдіреді. Бұл сөз өнердің ешқандай мақсатсыз болуы мүмкін екенін, оны тек сұлулығы үшін қабылдауға болатындығын білдіреді.

Алайда өнердің жоғарырақ мақсаты бар ма? Өнер адамдары әлемімізді бір қылқалам көмегімен жақсартуға ықпал ете ала ма? Бір топ зерттеуші осы сұрақпен айналысты.

2019 жылы зерттеушілер тобы өнер көрмелерінің адамдардың көзқарастары мен мінез-құлықтарын қалай өзгерте алатынын анықтауға тырысты. Нақтырақ айтқанда олар өнердің адамдарды босқындарға деген жанашырлық пен түсіністікке бағыттай алуын зерттеді.

Вена университеті Австрияның Дом мұражайында 2018-2019 жылдары өткен "Show Me Your Wound" («Маған өз жараңды көрсет») көрмесіне негізделген зерттеу жүргізді.

Көрме жаралардың көркем көріністеріне назар аударды. Жаралар физикалық, психологиялық немесе саяси-әлеуметтік болуы мүмкін. Өнер туындылары әр түрлі уақыт пен стильде болып, олардың әрқайсысы адам өмірінің осалдығын зерттейді. Әрбір туынды «жара» тақырыбын әр түрлі қырынан ашты. Кейбірі суретшінің өз денесіндегі жараларды бейнелесе, басқалары кенептің физикалық кесілуін көрсетті.

Кураторлар көрменің көрермендерді адамның осалдығы мен әлсіздігін ойлануға итермелеуін мақсат еткен. Әр жара босқындар мен баспана іздеушілердің тәжірибесімен тығыз байланысты. Әрбір жара өз хикаясын айтады. Бұл эмоционалды азаптар немесе күшті зорлық-зомбылықтардан қалған физикалық белгілер болуы мүмкін. Бұл жаралар тек денеде қалған іздер емес. Олар — адамзаттың төзімділігі мен қиындықтарды жеңудегі күшінің айнасы.

Босқындар үшін көші-қон көбінесе үлкен осалдылық сәттерінің бірі. Өзінің сәбиін құшақтап, кішкентай қайықта тірі қалып қалмауы белгісіз бейтаныс жерге апара жатқан ананы елестетіңіз. Олардың отанында соғыс пен зорлық-зомбылық күнделікті өмірлерін күйретті. Ақын Варсан Шире: "Су құрлықтан қауіпсіз болмаса, ешкім өз балаларын қайыққа салмайды" деген еді.

Олардың сапары тек аман қалу туралы емес, көбінесе қатал көрінетін әлемде қадір-қасиетті қалпына келтіру туралы. Көшіп-қонушылардың әңгімелерін өнер арқылы қабылдай отырып, біз қоғамда бейбітшілікті нығайтып, бір-бірімізге деген жанашырлықты арттырамыз.

Осылайша зерттеушілер адамдарды Венадағы галереяға кірер кезде тоқтатып, тегін билет үшін зерттеуге қатысуды сұрады. Олар келушілерге тек эмпатия туралы ойлары мен сезімдерін баяндайтынын айтты. Қатысуға келісім бергендер көрмеден бұрын және көрмеден кейін екі рет сұрақтарға жауап берді.

Зерттеу нәтижелері қуантты. Келушілердің көпшілігі эмпатия сезімінің артқанын және босқындарды өз елінде қабылдауға дайын екенін айтты.

Зерттеушілер бұл оң әсерді байқағаннан кейін сұрақтарын тереңдетуді шешті: Бұл әсерлер ұзаққа созыла ма? Қанша уақытқа дейін созылады? Олар екінші зерттеу жүргізуді шешті. Зерттеу тобы 41 келушіден тұратын екінші топты жинады. Қатысушылардың ұялы телефондарына қосымша орнатып, күн сайын өз ойлары мен әрекеттері туралы хабарлау сұралды. Қосымшаның нәтижелері көрмеге дейін бір апта және көрмеден кейін бір апта бақыланды.

Зерттеушілер көрмеге дейінгі аптаның есептерін көрмеден кейінгі аптамен салыстырғанда бірнеше әсер анықтады. Көрмеден кейінгі күндері адамдар эмпатияға қатысты бірқатар сұрақ бойынша жоғары ұпайларды алды. Көрмеге барғаннан кейінгі апталарда да адамдардың бір-біріне қатысты эмпатиялық қарым-қатынасы жалғасқан сияқты!

Бұл зерттеу "How Lasting is the Impact of Art?" (Өнердің әсері қаншалықты ұзаққа созылады?) деген атпен "Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts" (Эстетика, шығармашылық және өнер психологиясы) журналында жарияланды.

Зерттеудің нәтижелері бүгінгі таңда өте маңызды. Әлемде, әсіресе Еуропада көші-қонға қарсы пікірлер көбейіп жатыр. Босқындар мен мұсылмандар жергілікті топтардың шабуылына ұшырауда. Бұл көзқарастармен күресу диалог пен эмпатияны ынталандыру, көшіп-қонушылардың қоғамға қосатын оң үлесін атап көрсету және жалған ақпаратпен күресуді талап етеді.

Ғасырлар бойы суретшілер мен кураторлар әлеуметтік мәселелерді шешу үшін өз шығармаларын пайдаланды. Бұл зерттеу өнердің қоғамдағы оң көзқарастарды қалыптастырудағы маңызды рөлін көрсетеді.

Бүгінде өнер тек көңіл көтеру үшін ғана емес, денсаулық, білім мен әл-ауқат үшін құрал ретінде бағаланады. Бұған дейін өнердің бізге қалай әсер ететіні туралы нақты деректер өте аз болды. Сондықтан осындай зерттеулер адамдардың қоғамдағы мәселелерге деген көзқарасын қалай өзгерте алатынымыз туралы маңызды ақпарат береді.

Бұл мақсат қазірдің өзінде жүзеге асып жатыр! 2024 жылғы Венеция биенналесі "Шетелдіктер барлық жерде" атты тақырыппен көші-қон туралы көптеген пікірталас туғызды. Көрме әртүрлі мәдениет өкілдерінің әңгімелері мен көзқарастарын көрсетуге бағытталды.

Өнер өздігінен ксенофобияны жоймаса да, эмпатия мен түсіністікті арттыруда күшті құрал бола алады. Келесі жолы галерея немесе мұражайға барған кезде есте сақтаңыз: сіз тамашалаған өнер жүрегіңіз бен ойыңызға күтпеген әсер етуі мүмкін!

Қолданылған ақпарат Мелис Алемдардың «TRT World-те» жарияланған мақаласынан алынды.