د اپل کمپنۍ د روان کال له پیل راهیسې د چین پر صادراتو د بعضو محدودیتونو د لګولو نه وروسته او پر چین د خپلې تکیې د کمولو په موخه د امریکا د نادره مځکنیو موادو د یوازیني شرکت ام پي سره قرارداد لاسلیک کړ.
د اپل شرکت د سږ کال په پیل کې د چین د صادراتو د محدودیتونو وروسته د اکمالاتو خطرونو کمولو په هدف، له MP Materials یوازیني امریکايي شرکت سره د نادرو خاورو مقناطیسو لپاره د ۵۰۰ میلیونه ډالرو تړون لاسلیک کړ.
دغه شرکت چې تیره اونۍ د پنټاګون ملاتړ ترلاسه کړ پدې ډول خپله پانګه اچونه خوندي کړه.
دا تړون د MP Materials لپاره یوه مهمه بریا وه، چې د امریکا د نادرو خاورو کان کیندنې یوازینی عملیاتي شرکت دی، او د دې تړون وروسته د شرکت ونډې ۲۰ سلنه لوړې شوې.
د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ د سږ کال په پیل کې د چین د دې سکټور د واکمنۍ توازن په هدف، د مهمو کاني موادو د کورني تولید د زیاتولو لپاره له خپلو فوق العاده صلاحیتونو څخه کار اخیستی و.
د اپل شرکت اجرائیوي رئیس ټیم کوک دې میاشت کې په یوه څرګندونه کې وویل: "د نادرو خاورو مواد د پرمختللې ټیکنالوژۍ تولید لپاره حیاتي اهمیت لري او دا شراکت به په امریکا کې د دې مهمو موادو اکمالات پیاوړي کولو کې مرسته وکړي."
کوک زیاته کړه: "موږ د امریکا د تولیدي سکټور د راتلونکي په اړه تر دې ډیر هیجاني نشو کیدای او موږ به د امریکا د خلکو په خلاقیت، مهارت او نوښت روحیه پانګونه ته دوام ورکړو."
خو له دې مهم تړون سره سره، چین لاهم په نړۍ کې د نادرو خاورو شاوخوا ۹۰ سلنه عناصر پروسس کوي او په امریکا کې استخراج شوي شاوخوا دوه پر دریمه برخه کاني مواد، د اپل محصولاتو کې کارول کیدو دمخه، د تصفیې لپاره چین ته لیږل کیږي.
په دې سکټور کې د چین کنټرول په مستقیم ډول MP Materials ته هم غزیږي، چې د Shenghe Resources شرکت له لارې د دې شرکت شاوخوا اته سلنه ونډې لري. همداشان ام پي شرکت هم د کلونو په اوږدو کې خپلې ډیری کاني موادو د پروسس لپاره چین ته لیږلې.
د امریکا دفاع وزارت، د نیم ملیارد ډالرو ترجیحي ونډو او د ونډو د پیرودلو حق په اخیستلو سره، په MP Materials کې په مؤثره توګه ۱۵ سلنه ونډې ترلاسه کړې. شرکت اوس ژمنه کړې چې نور به هیڅ مواد د پروسس لپاره چین ته ونه لیږي.
د MP شرکت اجرائیوي رئیس جیمز لیټینسکي د پانګوالو په غونډه کې وویل: "په داسې حال کې چې موږ یوې مهمې ملي امنیتي اړتیا ته ځواب ورکوو، په ورته وخت کې د خپل ازاد بازار شرکت چلند هم ساتو."
که څه هم دا تړون د مهمو پروسس کولو ظرفیتونو امریکا ته د راوړلو په لور یو مهم ګام دی، خو ایا دا ډول هڅې به په ریښتیا هم توازن بدلولی شي.
د خپلواکۍ اوږده لار
سره له دې چې امریکایي چارواکي او د صنعت مشران د MP موادو وروستي تړون د یوه مهم بدلون په توګه ستایي، کارپوهان خبرداری ورکوي چې دا یوازې د اوږدې لارې لومړی ګام دی.
د نادره ځمکنیو موادو په پروسس او تصفیه کې د چین پراخ تسلط په دې مانا دی چې امریکا لا هم د پام وړ ساختماني خنډونو سره مخ دي. د نړیوال امنیت د تحلیل انسټیټیوټ لوړپوړی غړی جیک لیفټن وايي: "هغه څه چې بدل شوي، د ریښتینې نړیوالې سیالۍ راتګ دی. امریکایان او اروپایان دې لوبې ته ډېر ناوخته رسېدلي دي."
د هینریچ بنسټ راپورونه څرګندوي چې که څه هم د امریکا د کانونو تولید زیات شوی، زیاتره دا مواد لا هم د چین تصفیه خانو ته لېږل کېږي مخکې له دې چې د امریکا فابریکو ته ورسېږي.
د مسؤل بیټرۍ ائتلاف اجرائیه رئیس سټیو کریسټینسن د نوو پانګونو هرکلی کوي، خو محدودیتونه هم مني. هغه وویل: "د استخراج پراختیا ښه ده، او موږ ورته اړتیا لرو، خو د ارزښت زنځیر په اوږدو کې پانګونې هم اړینې دي. د MP څخه تولید شوي فلزات به زموږ د چین پر انحصار کمښت راولي."
خو ستونزې یوازې د عرضه زنځیر پورې محدودې نه دي. لیفټن یادونه کوي چې اوس د منځني ختیځ، جنوبي امریکا او افریقا هېوادونه په زیاتېدونکي توګه هڅه کوي چې د خپلو معدني سرچینو اقتصادي ګټې وساتي، پر ځای د دې چې یوازې د چټکو ګټو لپاره یې وپلوري.
په بل عبارت، د مهمو معدني موادو نړیواله منظره په چټکۍ سره بدلېږي، او چین چمتو دی چې د خپل پروسس ټکنالوژي د دوامداره نفوذ په بدل کې وړاندې کړي. لیفټن وايي: "امریکایي او اروپایي شرکتونه په دې کچه سیالي نشي کولی."
په واشنګټن کې د پالیسۍ بدلونونو هڅه کړې چې ځینې دا تشې ډکې کړي. د ولسمشر ټرمپ بیړني فرمانونه او د سمندري بار وړلو د اصلاح قانون هڅه کوي چې د امریکا عرضه زنځیرونه لا پیاوړي کړي. خو راپورونه ښيي چې د تنظیمي او چاپېریالي ستونزو له امله، په امریکا کې حتی تصویب شوي کان کیندنې پروژې هم ممکن څو لسیزې وخت ونیسي چې عملي شي.
د S&P ګلوبل راپور لیکي: "امریکا په نړیواله کچه دویم اوږد وخت لري (۲۹ کاله) له کشف څخه تر تولید پورې."
ډېری شواهد ښيي چې حتی د زیاتو پانګونو سره، د امریکا هڅې به کلونه—که لسیزې نه وي—وخت ونیسي چې د چین د شبکې کچه او پرمختګ ته ورسېږي. لکه څنګه چې کارپوهان بحث کوي، بریا به د همغږۍ چلند، اوږدمهاله پانګونې، او د نړیوال جنوب له شریکانو سره د ګډ کار کولو ارادې ته اړتیا ولري، پر ځای د دې چې یوازې په کورنیو حل لارو تکیه وشي.