Riječ je o defteru iz 1617/18. godine, koji se čuva pod signaturom A-4950_TO, u luksuznom smeđem uvezu, sa sultanovom tugrom i ebru ukrasima na unutrašnjosti korica, javlja MINA.
Donacije su bile dio velike svečane godišnje karavane, poznate kao Ṣurre Alayı, koja je kretala iz Istanbula u mjesecima pred hadž.
Centralni dio povorke činio je Mahmil, posebno osmišljena i ukrašena škrinja u obliku piramide, prekrivena raskošno ukrašenim platnom, u kojoj su bili smješteni darovi za sveta mjesta.
“Najvažniji među njima bila je kisva, odnosno novi ogrtač Kabe, kao i pokrivač za Poslanikov, a. s. mezar u Medini. Mahmil s donacijama bio je natovaren na posebno ukrašenu devu, zajedno s carskim pismom i kesama novca od donacija, zapečaćeno carskim muhurom”, izjavio je Emrah Seljaci, uposlenik Osmanskog arhiva GHB i autor otvorene izložbe.
Defter koji se nalazi u GHB sadrži podatke o 40 vakufa, čiji su prihodi, pod carskim nadzorom, namjenski slati stanovnicima Medine.
Detaljno su popisani primaoci - 16 džemata u Medini, 13 džemata tzv. mudžavira – odnosno osoba zaduženih za redovnu molitvu i ibadet te 11 derviških zavija, ribata ili tekija, 769 osoba koje su boravile u tekijskim hudžrama sobama, 11 mekteba i šest medresa.
Zanimljivo je da se među imenima korisnika nalaze i žene, ali i osobe iz različitih dijelova muslimanskog svijeta: Rumelije, Sirije, Bagdada, Indije, Jemena i Perzije.
“Posebnu pažnju privlači podatak da se među korisnicima nalaze i trojica Bošnjaka. Jedan od njih je Ibrahim-ef. Bošnjak, sin slavnog Alauddin-dede Bošnjaka. On je, kao naib ferraša Mustafa-age, primio donaciju od 10 sikke novčanica iz vakufa Haseki sultanije, uz obavezu da svakog dana prouči po 10 Ajetul-kursija, Fatiha i Ihlasa”, kazao je Saljaci.
Također, kao stanovnik u Ebu Bekrovoj medresi, primao je i 10 filurija iz istog vakufa za učenje džuza u vrijeme ikindije i sabaha u Revdi. Uz to je, kao halifa Uskudari-šejha Mahmud-efendije, primao devet novčanica iz vakufa sultanije Safije, za učenje džuza u vrijeme podne-namaza.
Praksa slanja donacija za sveta mjesta, u ovako organiziranom i institucionalnom obliku, zadržala se sve do početka 20. stoljeća, a naročito je bila razvijena u 19. stoljeću, iz kojeg potječe i većina od oko 5.000 sačuvanih ṣurre deftera u Državnom arhivu u Istanbulu.
“Za razliku od njih, primjerak iz Sarajeva jedan je od rijetkih sačuvanih iz ranog 17. stoljeća i svjedoči o tome da su u organizaciji vakufa i distribuciji pomoći Meki i Medini učestvovale najuglednije osobe Osmanskog Carstva: sultani, njihove majke, veziri ali i imućni trgovci, zanatlije te vjerski uglednici. Evidentirano je i da su za tu namjenu bili uspostavljeni i brojni vakufi širom Rumelije i Anadolije”, dodao je na kraju Seljaci.
Defter je 31. augusta 1916. godine Gazi Husrev-begovoj biblioteci darovao Uzejr Čengić, potomak osmanskog činovnika koji je, kako se pretpostavlja, bio zadužen za vođenje evidencije o raspodjeli sredstava.
Posjetioci ga mogu pogledati u auli Biblioteke do petka, 13. juna.
