Чилидеги Вера К. Рубин обсерваториясы тартып алган космостун сүрөттөр миллиондогон галактикага толгон кең ааламды, миңдеген жаңы ачылган астероиддерди жана укмуштуудай жылдыздар жаралган жерлерди көрсөттү.
АКШнын 800 миллион доллар каржылоосу менен жыйырма жылдан бери курулуп жаткан телескоп Чилинин борборундагы Серро Пачон чокусунда жайгашкан. Караңгы асман жана кургак аба космоско байкоо жүргүзүү үчүн идеалдуу шарттарды түзөт. Караңгы асман жана кургак аба ааламды байкоо үчүн ыңгайлуу шартты түзүүдө.
Алгачкы сүрөттөрдүн бири Жерден бир нече миң жарык жылы алыстыкта жайгашкан Трифид жана Лагун булутун көрсөтөт. Жети саат тартылган 678 кадрды бириктирүү менен түзүлгөн көрүнүш, кызгылт түстөгү жаркыраган булуттарды кызгылт сары-кызыл фондо көрсөтүүдө.
Бул сүрөт жылдыздардын жаралган жерлерин мурда болуп көрбөгөндөй майда-чүйдөсүнө чейин көрсөтүүдө. Мурда бүдөмүк же көрүнбөгөн өзгөчөлүктөр азыр даана көрүнүп турат.
Дагы бир сүрөт "Космостук кенч кутусу" деп аталат. Рубин обсерваториясынын курулуш боюнча директору Зелко Ивезич бул сүрөттү "Жылдыздар жана галактикалар менен толгон аалам... кадимки көз менен караганда жылдыздардын ортосундагы боштуктай көрүнгөн караңгы жерлер бул жерде жаркыраган килемге айланат" деп сүрөттөдү.
Спираль, эллипстик жана кластердик галактикалар кызыл, көк жана кызгылт сары түстөрдө көрүнөт. Бул түстөр аралык жана өлчөм сыяктуу маанилүү деталдарды уникалдуу тактык менен ачып, окумуштууларга ааламдын кеңейүү тарыхын дагы жакшы түшүнүүсүнө жардам берет.
Окумуштуу Федерика Бьянко телескоп толкун узундугунун кеңири диапазонун тартып алганын, ошондуктан түстөр адамдын көзү менен көрүнгөндөр менен дал келбей тургандыгын белгиледи. Анын ордуна, түстөр көрсөтмө катары колдонулат. Инфракызыл кызыл менен, ал эми ультрафиолет көк менен дал келтирилип, муздак жана ысык нерселер көрсөтүлөт.
10 жылдык флагмандык долбоор
Обсерваториянын веб-сайтында сүрөттүн интерактивдүү версиясы бар.
Билим берүү жана коомчулук менен байланыш илиминин жетекчиси Клэр Хиггс:”Эгерде сүрөттү жакындатып, ал жердеги бүдөмүк галактиканы карасаңыз, анда ал бүдөмүк жерди биринчи байкаган адам болушуңуз мүмкүн",- деди.
Обсерватория 8,4 метрлик алдыңкы телескопко жана азырынча жасалган эң чоң санарип камерага ээ, ал ар бир түнү 20 терабайт маалымат өткөрө алган күчтүү маалымат системасы менен колдоого алынган.
Автоунаанын өлчөмүндөгү камера 3200 мегапикселдеги сүрөттү тарта алат. Рубиндин бир эле сүрөтү аны толук чечилиште көрүү үчүн 400 ультра жогорку дааналыктагы телевизорлорду чогултууну талап кылат.
Ушул жылдын аягында обсерватория өзүнүн флагмандык долбоорун, космос жана убакыт мурасын изилдөөнү ишке киргизет, ал келерки он жыл бою күн сайын асманды сканерлеп, эң кичине өзгөрүүлөрдү болуп көрбөгөндөй тактык менен аныктайт.
Америкалык алдыңкы Вера С. Рубин атындагы обсерваториякараңгы материя боюнча биринчи так далилдерди сунуштаган Рубиндин мурасын улантып, караңгы материяны өз миссиясынын борбору кылууда.
Кара энергия - бул ааламдын кеңейүүсүн тездетет деп эсептелген сырдуу жана өтө күчтүү күч. Кара материя менен кара энергия чогуу ааламдын 95% түзгөндүгү болжолдолууда. бирок алардын чыныгы табияты дагы деле белгисиз.
Окумуштуу Аарон Рудман: "Биз 20 миллиард галактикага чейин байкоо жүргүзөбүз жана бул алыскы галактикалардын жарыгы бизге кантип жетээрин изилдейбиз... жана дээрлик ар бир галактиканын жарыгы ааламды каптап жаткан караңгы материянын тартылуу күчү менен ийилет",- деди. Бул космостук сырларды ачууга жардам берет.
АКШнын Улуттук Илим Фондунун жана Энергетика министрлигинин биргелешкен ишканасы болгон обсерватория ошол эле учурда планеталарды коргоо үчүн ушул кезге чейинки курулган эң күчтүү куралдардын бири болуп эсептелет.
Рубин болгону 10 сааттык байкоо жүргүзүү учурунда Күн системабызда мурда белгисиз болгон 2104 астероидди ачкан. Алардын арасында Жерге жакын жети объект бар, бирок алардын бири да коркунуч туудурбайт. Бардык башка жердеги жана космостогу обсерваториялар бир жылда болжол менен 20 000 жаңы астероидди табышат.
Чилинин сыймыгы
Чили араларында Дүйнөнүн эң өнүккөн астрономиялык шаймандар да болгон 30жан ашуун өлкөнүн телескопторуна ээ. Булардын арасында дүйнөдөгү эң күчтүү радио телескобу болгон ALMA обсерваториясы да бар.
Cerro Tololo обсерваториясы ааламдын тездик менен кеңейүүсүн ачууга жардам берди — бул ачылыш 2011-жылы физика боюнча Нобель сыйлыгын алган.
Дагы бир ири долбоор - "Өтө чоң телескоп" 2027-жылы ишке кириши керек жана буга чейин жетүүгө мүмкүн болбогон космостук аралыктарды изилдөөгө убада берет.
