Иран менен Америка Кошмо Штаттары Тегерандын өзөктүк амбициялары боюнча көп жылдардан бери келе жаткан талаш-тартышты жөнгө салуу аракети үчүн Римде өзөктүк сүйлөшүүлөрдүн жаңы айлампасын өткөрмөкчү. Сүйлөшүүлөр президент Дональд Трамптын дипломатиядан майнап чыкпаса, аскердик кийлигишүү ыктымалдыгы тууралуу эскертүүсүнүн көлөкөсүндө өтөт.
Ирандын тышкы иштер министри Аббас Аракчи менен Трамптын Жакынкы Чыгыш боюнча атайын чабарманы Стив Виткофф өткөн аптада Маскатта эки тарап тең конструктивдүү деп мүнөздөгөн биринчи айлампанын артынан ишемби күнү омандык ортомчулар аркылуу кыйыр сүйлөшүүлөрдү өткөрөт.
Тегеран айрым ирандык расмий өкүлдөрдүн санкциялар жакын арада жоюлушу мүмкүн деген сөзүнө карабастан, тез арада келишим түзүлөт деген үмүттөрдү жокко чыгарууга аракет кылды.
Ушул аптада Ирандын жогорку бийлиги болгон диний лидери Аятолла Али Хаменеи: «Мен өтө оптимисттик да, пессимисттик да эмесмин»,-деди.
Трамп жума күнү журналисттерге: «Жөнөкөй сөз менен айтканда, мен Ирандын өзөктүк куралга ээ болушуна жол бербөөнү жактайм. Алар өзөктүк куралга ээ боло албайт. Мен Ирандын улуу, гүлдөп өнүккөн жана кереметтүү өлкө болушун каалайм»,-деди.
2018-жылы президент катары биринчи мөөнөтүндө Трамп 2015-жылы Иран менен алты мамлекеттин ортосунда түзүлгөн өзөктүк келишимден чыгып, Тегеранга катуу санкцияларды киргизген. Январда Ак үйгө кайтып келгенден бери ал Иранга каршы «максималдуу басым» кампаниясын кайра баштады.
Вашингтон Иран атомдук бомба жасоону көздөп жатканын айтып, өтө байытылган уранды өндүрүүнү токтотууну каалайт. Өзөктүк программасы толугу менен тынчтык максатты көздөгөн Иран санкцияларды алып салуу үчүн айрым чектөөлөрдү сүйлөшүүгө даяр экенин билдирди. Бирок Вашингтон 2018-жылдагыдай келишимден кайра чыкпай турганына бекем кепилдиктерди талап кылууда.
2019-жылдан бери Иран 2015-жылкы келишим боюнча уранды байытуу боюнча чектөөлөрдү бузду жана жарандык энергетика программасы үчүн Батыштын айтканынан да көп запас чогултту.
Атын атагысы келбеген жогорку даражалуу ирандык аткаминер Ирандын сүйлөшүүлөрдөгү позициясын түшүндүрүп, Ирандын кызыл сызыктары уранды байытуу центрифугаларын эч качан демонтаждабоо, байытууну толугу менен токтотпоо же байытылган урандын запастарын 2015-жылкы келишимде макулдашылган деңгээлден төмөндөтпөө деп атады.
Experts are optimistic about US-Iran talks in Oman and Italy but doubt Tehran will agree to dismantle its entire nuclear programme like Libya despite setbacks in Syria and Lebanon.
Дипломатияны сактоо
Иран коргонуу мүмкүнчүлүктөрү, өзгөчө ракеталар боюнча сүйлөшүүдөн баш тартууда. Тегеран да, Вашингтон да дипломатияны улантуу ниетин билдиришкени менен, алардын ортосунда жыйырма жылдан ашуун убакыттан бери уланып келе жаткан талаш-тартыш боюнча дагы эле чоң ажырым бар.
Виткофф менен Аракчи өткөн аптада биринчи айлампанын аягында кыска убакытка жолугушкан, бирок эки өлкөнүн расмий өкүлдөрү 2015-жылдан бери түз сүйлөшүүлөрдү жүргүзө элек. Иран ошондой эле Римдеги сүйлөшүүлөр кыйыр түрдө Омандык ортомчулар аркылуу өтөөрүн билдирди.
Ирандын 2015-жылкы өзөктүк келишиминин тараптарынын бири болгон Орусия Иран менен АКШнын ортосундагы жараянда «жардам берүүнү, ортомчулук кылууну жана кандайдыр бир пайдалуу ролду ойноону» сунуштады.
