Лиза Солрун Кристиансен көпчүлүк күндөрү таңкы саат 4тө ойгонот жана дүйнөнүн төрт тарабындагы сатып алуучулар тарабынан бааланган, Гренландиянын салттуу инуит маданиятын чагылдырган түстүү оймо-чиймелери жана жылуулугу менен белгилүү жүн свитерлерди токуу менен алектенет.
Эртең мененки адаты жаңылыктарды тез карап чыгуу менен башталат, бирок акыркы күндөрү бул адат анын тынчтыгын бузуп жатат. Мунун себеби АКШнын президенти Дональд Трамптын өлкөсүнө болгон пландары тууралуу кабарлар.
“Мен өзүмдү оор сезип жатам”, – деди Кристиансен деңизге көз чаптырып, жээктен алыс эмес жерде көгүлтүр муз массалары сүзүп жүргөнүн карап.
Инуит жана даниялык ата-эненин кызы болгон 57 жаштагы Кристиансен Гренландияны абдан жакшы көрөт. Анын атасы, чебер жана мугалим катары кызыл-ак түстөгү Гренландиянын желегин иштеп чыккандыгы үй-бүлөлүк чоң сыймык болуп саналат.
“Атам акыркы күндөрүндө желек тууралуу көп сөз кылды жана желек анын эмес, элдин экенин айтты”, – деди.
Ал бир сүйлөмдү көп кайталачу: “Желек гренландиялыктарды бириктирет деп үмүттөнөм” деген.
Тынчсыздануу жараткан арал
Гренландиялыктар өзүн-өзү башкарган мекенинин, глобалдык жылуулук Арктикага жетүүнүн мүмкүнчүлүктөрүн кеңейтип жаткандыктан АКШ, Орусия жана Кытайдын ортосунда пешкага айланып калганына барган сайын көбүрөөк тынчсызданууда. Трамптын Гренландияны көзөмөлдөө максаты бай минералдык ресурстарга ээ жана стратегиялык аба жана деңиз жолдорунун боюндагы бул аймактын көз карандысыздыкка жетүү жолун тосот деп коркушат.
Бул тынчсыздануулар АКШнын вице-президенти Дж.Д.Вэнстин жубайы Уша Вэнстин ушул аптада Гренландияга улуттук чана жарышына катышат деген жарыядан улам дагы да күчөдү. Мындан тышкары, Улуттук коопсуздук кеңешчиси Майкл Уолц жана Энергетика министри Крис Райт АКШнын түндүк Гренландиядагы аскер базасына барышат.
Бул жаңылык, Трамптын Гренландияны аннекциялоо каалоосун кайрадан билдирүүсү менен жаралган чыңалууну күчөттү. Трамп АКШнын Гренландиядагы базаларына шилтеме кылып, “балким ал жакка барган аскерлер көбөйөт” деп кыйыткан.
Жергиликтүү саясатчылар бул сапарды АКШнын күчүн көрсөтүү аракети катары сереп салып, нааразычылыктарын билдиришти.
“Биздин көз карандысыздыгыбыз жана демократиябыз эч кандай тышкы кийлигишүүсүз сакталышы керек экенин ачык белгилеп кетүү зарыл”, - деди кызматын тапшырып жаткан премьер-министр Муте Боруп Эгеде.
1721-жылдан бери Данияга караштуу болгон Гренландия ондогон жылдар бою көз карандысыздыкка умтулуп келет. Бул максатты көпчүлүк гренландиялыктар колдошот, бирок качан жана кантип ишке ашырышы керектиги боюнча пикирлер ар түрдүү. Алар Данияны америкалык үстөмдүккө алмаштыргысы келбейт.
Эл аралык тирешүү күчөп турган маалда, Трамп АКШнын улуттук коопсуздугу үчүн маанилүү деп эсептеген аралдын келечегин Гренландия көзөмөлдөй алабы?