АКШ президенти Дональд Трамп баштаган Жетилик тобунун лидерлери дүйшөмбү күнү Канаданын Рокки тоолорунда жолугушууга даярданып жатышат. Алар Иран менен Израилдин ортосунда күчөп жаткан жаңжал боюнча бир пикирге келүү мүмкүнчүлүгүн талкуулашат.
Кананаскис тоо шаарчасында өтүп жаткан үч күндүк жыйын Трамп үчүн эл аралык дипломатиялык күн тартибине кайтып келүү болуп саналат. Ал союздаштарын таң калтырып, адаттан тыш кадамдарга барып, досторго жана атаандаштарга бирдей тарифтерди киргизген эле.
Канаданын премьер-министри Марк Карни бул өнүккөн өнөр жай демократияларынын клубундагы пикир келишпестиктерди азайтууга багытталган күн тартибин иштеп чыккан. Бул клубга Британия, Канада, Франция, Германия, Италия, Жапония жана АКШ кирет.
Бирок жыйынга эки күн калганда Израиль Иранга каршы күтүүсүз жана чоң масштабдуу аскердик сокку уруп, дүйнөнү таң калтырды. Канаданын дипломаттары Израиль менен Иранга биргелешкен чакырык жасоо боюнча башка өлкөлөрдүн пикирин угуп жатышат.
Бул билдирүү чыңалууну азайтууга чакырык жасашы мүмкүн же Израилди колдоп, анын "өзүн коргоо укугу" бар экенин белгилеши мүмкүн. Европалык комиссиянын төрайымы Урсула фон дер Ляйен жыйын алдында Израилдин премьер-министри Биньямин Нетаньяху менен сүйлөшүп, Иранды күнөөлүү деп эсептээрин айтты.
"Албетте, узак мөөнөттүү келечекте сүйлөшүү жолу эң жакшы чечим болот деп ойлойм," - деди ал, бирок дароо ок атышууну токтотууга чакырган жок.
Трамп Израилдин соккуларын мактап, алардын АКШнын куралдарын колдонгонун белгиледи. Бирок Нетаньяху АКШнын сүйлөшүү жолу менен чечүү чакырыгына карабай, өз алдынча аракеттенген.
Адаты боюнча Иран менен жакшы мамиледе болгон Япония бул жолу АКШ жана Европанын союздаштарына кошулбай, Израилдин соккуларын "өтө өкүнүчтүү" деп атады.
Европалык державалар Израилди Иранга жасаган соккулары үчүн сындоодон алыс болушту, бирок Газа тилкесиндеги гуманитардык кырдаал боюнча өзүнчө тынчсызданууларын билдиришти. Франциянын президенти Эммануэль Макрон чыңалууну азайтууга чакырып, Иранды АКШ менен сүйлөшүүлөргө кайтууга үндөдү, бирок Иранды өзөктүк программасы боюнча чыңалууну күчөткөнү үчүн күнөөлөдү.
Трамп Канаданы "АКШнын 51-штаты" деп тамашалап, коңшу өлкөнү шылдыңдаганы менен жыйынга катышуу үчүн келди. Канаданын жаңы премьер-министри Марк Карни март айында Жастин Трюдодон кызматты өткөрүп алган. Трамп Трюдону жактырбаганын ачык көрсөткөн эле.
Трамп акыркы жолу 2018-жылы Канаданын G7 саммитине катышканда, жыйындан эрте чыгып кетип, учактан Трюдо тууралуу сын пикирлерин жазган болчу. Бирок азыр да терең пикир келишпестиктер бар. Трамп эркин соодага негизделген глобалдык экономикалык тартипти өзгөртүүнү көздөп, 9-июлда АКШнын досторуна жана атаандаштарына тарифтерди киргизүүнү убада кылган.
Фон дер Ляйен Трамп менен ишемби күнү телефон аркылуу сүйлөшүп, европалыктар чечим таба аларына үмүттөнгөнүн билдирди. "Соода мамилелерибизди адилеттүү, туруктуу жана ачык кармайлы. Баарыбыз протекционизмден качышыбыз керек," - деди ал.
Фон дер Ляйен ошондой эле Жетилик тобун Иран менен Украинадагы кризистерди байланыштырып кароого чакырды. "Иранда жасалган дрондор жана баллистикалык ракеталар Украинадагы жана Израилдеги шаарларга бирдей сокку уруп жатат. Ошондуктан бул коркунучтарды биргелешип чечүү керек," - деди ал.
Украинанын президенти Владимир Зеленский да чакырылган коноктордун арасында болуп, Трамп менен сүйлөшүүгө үмүттөнүүдө. Трамп февраль айында Ак үйдө жолукканда Зеленскийди ачык сынга алган эле.
Трамп Украинаны Орусия менен тез арада келишим түзүүгө мажбурлоону көздөгөн, бирок Владимир Путин АКШнын убактылуу ок атышууну токтотуу чакырыктарын четке каккандан кийин нааразы болгон. Ишемби күнү Трамп Путин менен телефон аркылуу Иран-Израиль жаңжалы жана Украина боюнча сүйлөштү.
Бирок Макрон Путиндин Жакынкы Чыгышта ортомчу боло алары тууралуу күмөн саноосун билдирди. Франциянын президенти Кананаскиске барар алдында Гренландияга токтоп, Трамптын Даниянын автономиялуу аймагын басып алуу коркутуусун айыптады. "Бул союздаштардын иши эмес," - деди ал.
Трамп болсо Вашингтондо туулган күнүнө туш келген аскердик парадга катышып, андан кийин жыйынга келди. Бул парад авторитардык кадамдар катары сынга алынып, өлкө боюнча нааразычылыктарды жараткан.
