Дејтонскиот договор ќе беше целосно имплементиран денес, а БиХ стабилна држава ако меѓународната заедница ја применише истата решителност што ја покажа во 1996 година при спроведувањето на својот воен дел, за спроведување на своите цивилни аспекти, е оценката дадена 30 години подоцна од двајца поранешни важни дипломати вработени во Канцеларија на високиот претставник- ОХР (Office of the High Representative).

Валентин Инцко, поранешниот висок претставник во БиХ, кој ја држеше таа позиција најдолго време, односно цели 12 години до 2021 година, и поранешниот германски дипломат Михаел Штајнер, првиот заменик на високиот претставник Карл Билд во неговиот мандат од јануари 1996 до јули 1997 година, денес велат дека спроведувањето на цивилниот или политичкиот дел од договорот со кој заврши војната во БиХ во 1995 година немаше јасен мандат како оној што им беше даден на командантите на тогашните Сили за имплементација предводени од НАТО (ИФОР), кои вклучуваа 60.000 тешко вооружени војници.

„Генералите ни кажаа јасно во тоа време: ако некој ни се спротивстави, веднаш ќе пукаме. И сите го знаеја тоа. И затоа немаше потреба да пукаме“, рече Штајнер, кој повторно пристигна во Сараево за да учествува на панел-дискусија посветена на 30-годишнината од Дејтонскиот договор организирана како дел од Фестивалот на историјата.

Примарната цел на Дејтонскиот договор, како што се сеќава тој, беше да се запре војната, а Бил Клинтон, во годината на неговиот реизбор, не сакаше да види вреќи со тела на војници вратени во САД, па на членовите на ИФОР практично им беа дадени одврзани раце.

Кога Штајнер и Билд пристигнаа во Сараево во 1996 година, малку пред војниците на НАТО, не само што немаа силни и јасни овластувања, туку немаа ниту канцеларија.

„Големата грешка и првобитниот грев на Дејтон беше што ги стави граѓанско-политичките прашања како второстепени“, вели Штајнер, објаснувајќи како тој и Билд беа испратени во Босна и Херцеговина на нејасна мисија да ја следат ситуацијата и да „помогнат“ во спроведувањето на Дејтонскиот договор. 

Во таква ситуација, тие дури немаа ни овластување да го спречат масовното палење на куќи и згради во близина на Сараево кога Радован Караџиќ и Момчило Краишник практично ги принудија Србите од предградијата на Сараево, кои припаѓаа на Федерацијата на Босна и Херцеговина, да се иселат или да ги напуштат своите домови и во тој процес да уништат сè.

Штајнер не крие колку биле фрустрирани во тогашниот ОХР од оваа позиција, а тоа се променило дури во 1997 година, кога на седница на Советот за спроведување на мирот во БиХ (СИМ) во Бон, била донесена одлука дека високиот претставник е „вооружен“ со извршни или таканаречени бонски овластувања, што му давало можност да наметнува одлуки и да разрешува избрани функционери.

Штајнер објаснува дека ова било неопходно за да се исправи втората голема грешка што ја направила меѓународната заедница во БиХ со одлуката првите повоени избори да се одржат веќе на есен 1996 година, наместо да се одложат за најмалку три години додека не се стабилизира ситуацијата.

Штајнер, сепак, вели дека и покрај многуте разочарувања, има барем едно нешто на кое е горд: фактот дека, дури и без јасен мандат, ОХР, со поддршка на ОБСЕ, обезбеди сега осудениот воен злосторник Радован Караџиќ да не може да се кандидира на изборите во 1996 година.

Сепак, Штајнер тврди дека и тој и Билд биле гледани со сомнеж во западните престолнини поради ова, прашувајќи сѐ дали тоа е навистина демократски.

Бонските овластувања

Бонските овластувања подоцна интензивно ги користеле и други високи претставници како што е Пади Ешдаун, но штетата и застојот пред тоа тешко се компензирале. 

Но кога Инцко ја презеде функцијата шеф на ОХР во 2009 година, ставот на меѓународната заедница нагло се промени, па тој дури и немал можност да наметнува одлуки и да разрешува функционери, бидејќи преовладувачката проценка била дека на домашните политичари треба да им се даде можност сами да покажат дека се способни да решаваат проблеми. А потоа следеле 12 години општа стагнација.

Инцко денес вели дека особено жали што токму кога пристигнал во БиХ, била донесена одлука странските судии и обвинители да си заминат, иако, како што тврди, тие направиле „фантастична работа“ со собирање бројни докази за корупција поврзана со политиката.

„Тоа беше ужасна грешка“, вели Инцко, додавајќи дека компетентните странски судии и обвинители очигледно биле голема пречка за политичарите во БиХ.

Штајнер и Инцко се согласуваат дека е невозможно да се отстрани ОХР во моментов бидејќи тоа би создало нерамнотежа во БиХ, а тие исто така имаат важна порака поради војната во Украина.

Без воен пресврт на теренот во 1995 година кога интервенираше НАТО, а силите на босанските Срби беа на работ на пораз додека позицијата на Слободан Милошевиќ беше значително ослабена, преговорите за Дејтон немаше да имаат ни најмала шанса за успех.

„Толку за моќта на дипломатијата“, вели Штајнер.

Извор: ХИНА