Ασλάν Τζαν Ντελιμπάς

Το 1913, πολύ πριν την ίδρυση της σύγχρονης Τουρκίας, οι Τούρκοι της Δυτικής Θράκης ίδρυσαν αυτό που θεωρείται η πρώτη τουρκική δημοκρατία στην ιστορία, μια τολμηρή διεκδίκηση αυτοδιακυβέρνησης και εθνικής ταυτότητας.

Έκτοτε, αυτή η ανθεκτική κοινότητα δίνει μάχη εδώ και έναν αιώνα για να διατηρήσει τον πολιτισμό, τη γλώσσα, τη θρησκεία και την ίδια της την ύπαρξη απέναντι στις αυξανόμενες πιέσεις του ελληνικού κράτους.

Μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης το 1923, η Δυτική Θράκη τέθηκε υπό ελληνική κυριαρχία.

Ωστόσο, σε αντίθεση με τις μαζικές ανταλλαγές πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας που ακολούθησαν τη συμφωνία, οι Τούρκοι της Δυτικής Θράκης, μαζί με τους Έλληνες που κατοικούσαν στην Ιστάνμπουλ και τα νησιά της, εξαιρέθηκαν από τη μετεγκατάσταση.

Η εξαίρεση αυτή δεν ήταν αυθαίρετη· κωδικοποιήθηκε στο διεθνές δίκαιο για να διασφαλίσει την προστασία των δικαιωμάτων των μειονοτήτων. Ωστόσο, με την πάροδο των δεκαετιών, η Ελλάδα έχει συστηματικά διαβρώσει αυτές τις προστασίες.

«Η Συνθήκη της Λωζάνης… είναι ένα πιστοποιητικό γέννησης που αποτελεί τη βάση της ταυτότητας, της ύπαρξης και των δικαιωμάτων τους», λέει ο Οζάν Αχμέτογλου, πρώην πρόεδρος της Τουρκικής Ένωσης Ξάνθης, η οποία έχει επισήμως απαγορευτεί από την ελληνική κυβέρνηση παρά τη σαφή απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) υπέρ της.

Ωστόσο, η Ελλάδα έχει εξαπολύσει μια εκστρατεία ενός αιώνα για να διαγράψει την ιστορία, να υπονομεύσει την ταυτότητα και να φιμώσει έναν ολόκληρο λαό υπό το πρόσχημα της εθνικής ενότητας.

Από το αυθαίρετο κλείσιμο τουρκόγλωσσων σχολεία και την αντικατάσταση των εκλεγμένων τοπικών θρησκευτικών ηγετών από κληρικούς διορισμένους από το κράτος, μέχρι τη δήμευση περιουσιών βακουφιών και την απαγόρευση της χρήσης της λέξης «τουρκικός» σε ονόματα συλλόγων, η Αθήνα έχει εφαρμόσει μια αργή αλλά επίμονη πολιτική διαγραφής.

Ακόμη χειρότερα, η Ελλάδα έχει αποτύχει να εφαρμόσει πολλαπλές αποφάσεις του ΕΔΔΑ, συμπεριλαμβανομένων υποθέσεων που επικύρωσαν το δικαίωμα της τουρκικής μειονότητας να συνεταιρίζεται και να εκφράζει την εθνοτική της ταυτότητα.

Τούρκοι ακτιβιστές στη Δυτική Θράκη λένε ότι αυτή η περιφρόνηση δεν παραβιάζει μόνο τη συνθήκη, αλλά αποδυναμώνει και το ευρύτερο πλαίσιο ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ευρώπη.

Η μεταχείριση της τουρκικής κοινότητας από την Ελλάδα αποτελεί εδώ και καιρό ένα αγκάθι στις τουρκοελληνικές σχέσεις, οι οποίες ήδη υφίστανται πίεση λόγω αρκετών διαφορών για εδαφικές διεκδικήσεις στο Αιγαίο.

Η Δυτική Θράκη, η οποία συνορεύει με τη Βουλγαρία, την Τουρκία και το ελληνικό διαμέρισμα της Μακεδονίας, φιλοξενεί κατ’ εκτίμηση πληθυσμό 150.000 εθνοτικά Τούρκων.

Η πολιτική άρνησης της ταυτότητας από την Αθήνα

Η μακροχρόνια πολιτική της Ελλάδας να αρνείται την ύπαρξη εθνικών και εθνοτικών μειονοτήτων εντός των συνόρων της δεν είναι απλώς μια γραφειοκρατική παράλειψη, είναι ένα μελετημένο κρατικό δόγμα που έχει σχεδιαστεί για να διαγράψει ολόκληρες κοινότητες από την ιστορική και νομική αναγνώριση.

Αν και αυτή η πολιτική στοχεύει όλες τις εθνοτικές μειονότητες, η πιο ορατή και κατάφωρη επίπτωση της αφορά την Τουρκική Μειονότητα Δυτικής Θράκης. Το ελληνικό κράτος ορίζει επίσημα τις μειονότητες αποκλειστικά με βάση το θρήσκευμα, ένα πλαίσιο που εσκεμμένα αγνοεί την εθνότητα, τη γλώσσα και τον πολιτισμό.

Σε επίσημες ανακοινώσεις, δηλώσεις και νομικά πλαίσια, η κυβέρνηση επιμένει ότι «υπάρχει μόνο μία θρησκευτική μειονότητα στην Ελλάδα, η Ελληνική Μουσουλμανική Μειονότητα».

«Αυτή η προσέγγιση αγνοεί τις ταυτότητες, τις γλώσσες και την πολιτιστική κληρονομιά άλλων εθνοτικών μειονοτήτων στη χώρα, ιδιαίτερα των Τούρκων, και αντικατοπτρίζει μια αντίληψη που είναι αντίθετη προς τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η άρνηση της ταυτότητας των μειονοτήτων επιφέρει πολλά προβλήματα», δηλώνει ο Αχμέτογλου στο TRT World.

Τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα έχει εντείνει αυτή την πολιτική, μετατρέποντας την άρνηση σε επίσημο κρατικό αφήγημα.

Η τουρκική ταυτότητα αντιμετωπίζεται ως απειλή για την εθνική ενότητα και η πολιτιστική έκφραση της κοινότητας παρουσιάζεται ως ξένη παρέμβαση. Αυτή η ρητορική έχει κερδίσει έδαφος στον πολιτικό λόγο και έχει επαναληφθεί σε δικαστικές αίθουσες, στο κοινοβούλιο, ακόμη και στα προγράμματα σπουδών.

Διαγράφοντας την τουρκική μειονότητα στα χαρτιά, η Αθήνα επιχειρεί να αποκόψει τους ιστορικούς και νομικούς δεσμούς που συνδέουν αυτή την κοινότητα με την Τουρκία και με τις διεθνείς συνθήκες που την προστατεύουν.

Σιωπηρά πεδία μάχης

Ένα από τα πιο ορατά και καταστροφικά πεδία καταπίεσης είναι η εκπαίδευση. Μέχρι τη δεκαετία του 1970, τα σχολεία της μειονότητας αναγνωρίζονταν επίσημα ως «τουρκικά σχολεία».

Αυτή η ρητή αναγνώριση της εθνοτικής ταυτότητας αργότερα ανακλήθηκε και αντικαταστάθηκε από ασαφείς, απο-εθνοτικοποιημένες ετικέτες όπως «μουσουλμανικός», «δίγλωσσος» ή «μειονοτικός», σχεδιασμένες να διαλύσουν την κοινοτική ταυτότητα κάτω από μια γενική κατηγοριοποίηση.

«Παρόλο που αποτελούν μέρος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, η Ελλάδα δεν έχει επιτρέψει το άνοιγμα μειονοτικών σχολείων που παρέχουν δίγλωσση τουρκική-ελληνική εκπαίδευση», λέει ο Αχμέτογλου.

Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι ότι δεκάδες σχολεία έχουν κλείσει με την πάροδο του χρόνου, συχνά με δημογραφικές προφάσεις, ακόμη και όταν οι εγγραφές μαθητών σε ελληνόγλωσσα σχολεία της ίδιας περιοχής παραμένουν χαμηλότερες.

Η επιβολή θρησκευτικών ηγετών διορισμένων από το κράτος είναι ένα ακόμη εργαλείο στον μηχανισμό πίεσης.

Οι Τούρκοι Μουσουλμάνοι στη Δυτική Θράκη έχουν το κατοχυρωμένο από τη συνθήκη δικαίωμα να εκλέγουν τους δικούς τους μουφτήδες, μια πρακτική όχι μόνο θρησκευτική, αλλά και συμβολική της αυτονομίας της κοινότητας.

Ωστόσο, η Αθήνα συνεχίζει να διορίζει απευθείας τους μουφτήδες, αγνοώντας τις δημοκρατικές επιλογές της κοινότητας και τη δεσμευτική φύση της Συνθήκης της Λωζάνης.

Ο Αχμέτογλου αναλύει τη βαθύτερη σημασία αυτής της παρέμβασης. «Το αξίωμα του μουφτή δεν είναι μόνο ένας θρησκευτικός θεσμός, αλλά διαδραματίζει επίσης κρίσιμο ρόλο στη νομική και πολιτιστική εκπροσώπηση της μειονότητας».

Ο έλεγχος της Ελλάδας επεκτείνεται ακόμη και στα κοινοτικά βακούφια και κοινωφελή σωματεία.

Από το 1968, η Ελλάδα έχει αναστείλει το δικαίωμα της μειονότητας να εκλέγει τα διοικητικά συμβούλια αυτών των φορέων.

Αντ’ αυτού, διαχειριστές διορισμένοι από το κράτος, συχνά χωρίς κανέναν δεσμό με την κοινότητα, διαχειρίζονται τις περιουσίες των βακουφιών, συμπεριλαμβανομένων θρησκευτικών κτιρίων, σχολείων και νεκροταφείων.

Αυτό ουσιαστικά αφαιρεί από τη μειονότητα τον έλεγχο πάνω στη δική της κληρονομιά και τις υποδομές της.

Άρνηση, καταπίεση, διαγραφή

Ο Αχμέτογλου περιγράφει την πολιτική του ελληνικού κράτους ως ένα «τρίγωνο μη αναγνώρισης, καταπίεσης και αποταυτοποίησης».

Και επί δεκαετίες, η Ελλάδα έχει εφαρμόσει αυτό το μοντέλο μέσω του κλεισίματος μειονοτικών συλλόγων που φέρουν τη λέξη «τουρκικός», της άρνησης να αναγνωρίσει τους εκλεγμένους από την κοινότητα θρησκευτικούς και πολιτικούς ηγέτες, και της αντικατάστασης των τουρκόγλωσσων προγραμμάτων σπουδών με γενικευμένο ή κρατικά επιβεβλημένο περιεχόμενο.

Οι ελληνικές αρχές έχουν κλείσει καθιερωμένους και πολιτιστικά σημαντικούς φορείς όπως η Τουρκική Ένωση Ξάνθης, η Ένωση Τουρκικής Νεολαίας Κομοτηνής και η Ένωση Τούρκων Δασκάλων Δυτικής Θράκης με την αόριστη δικαιολογία με πολιτική χροιά ότι αποτελούν «απειλή για την εθνική ασφάλεια».

Η καταπίεση πηγαίνει ακόμη παραπέρα: η Ελλάδα έχει εμποδίσει ενεργά την ίδρυση νέων συλλόγων που φέρουν τη λέξη «τουρκικός», συμπεριλαμβανομένου του Πολιτιστικού Συλλόγου Τούρκων Γυναικών Ροδόπης και Ξάνθης.

«Το 2008, ένα τμήμα του ΕΔΔΑ, στο οποίο συμμετείχαν Έλληνες και Ρωμιοκύπριοι δικαστές, καταδίκασε την Ελλάδα, διέταξε την καταβολή αποζημίωσης και αποφάσισε την επαναλειτουργία των κλειστών συλλόγων», λέει ο Αχμέτογλου.

Ωστόσο, έχουν περάσει σχεδόν δύο δεκαετίες και αυτές οι νομικά δεσμευτικές αποφάσεις του ΕΔΔΑ παραμένουν ανεφάρμοστες. Η μη συμμόρφωση της Ελλάδας μέσω εσωτερικών νομοθετικών χειρισμών και αποφάσεων του Αρείου Πάγου, συνιστά κατάφωρη περιφρόνηση της διεθνούς νομολογίας.

Ο Αχμέτογλου προειδοποιεί για τις ευρύτερες επιπτώσεις:

«Αυτή η στάση δημιουργεί ένα επικίνδυνο προηγούμενο για ολόκληρη την ευρωπαϊκή έννομη τάξη. Η μη εφαρμογή των αποφάσεων του ΕΔΔΑ διαιωνίζει τις αδικίες που αντιμετωπίζουν κοινότητες όπως η Τουρκική Μειονότητα Δυτικής Θράκης, της οποίας η μοναδική επιθυμία είναι να ζει την ταυτότητα της και να ασκεί τα πολιτιστικά της δικαιώματα».

Περισσότερα από εκατό χρόνια μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης, αυτή η πολιτική άρνησης αποτελεί άμεση πρόκληση όχι μόνο για την τουρκική μειονότητα, αλλά και για τη δέσμευση της Ευρώπης στον πλουραλισμό, το κράτος δικαίου και τα δικαιώματα των μειονοτήτων.

* Ο Ασλάν Τζαν Ντελιμπάς κάνει μεταπτυχιακό στην πολιτική επικοινωνία στην Ευρώπη, στο Πανεπιστήμιο Μαρμαρά.