Δεν υπάρχει άλλη πόλη στον κόσμο σαν την Ιστάνμπουλ, ένα μέρος όπου συναντώνται ήπειροι, αυτοκρατορίες κοιμούνται κάτω από την πέτρα και ο χρόνος κάνει λούπα αντί να προχωρά μπροστά.

Αλλά ίσως πουθενά αυτό να μην γίνεται πιο κυριολεκτικά από ό,τι σε ένα χαμηλόφωτο θέατρο δίπλα στο Τζαμί της Αγίας Σοφίας, όπου οι «Θρύλοι της Ιστάνμπουλ» εκτυλίσσονται κάθε βράδυ ως η πρώτη καθηλωτική θεατρική εμπειρία της Τουρκίας που γεννήθηκε από τους μύθους της.

Οι «Θρύλοι της Ιστάνμπουλ», μια μίξη της τεχνολογίας, της χορογραφίας, του ήχου και της ιστορίας που ανέβηκαν στη σκηνή τον Απρίλιο του 2025, δεν απεικονίζουν απλώς το παρελθόν της Ιστάνμπουλ, το ανασταίνουν. Όχι σε ένα μουσείο, ή μια αίθουσα διαλέξεων, αλλά σε μια ζωντανή σκηνή με παλμό, λίγα μόλις μέτρα από τα αξιοθέατα που γέννησαν τις ιστορίες της.

«Δεν θέλαμε απλώς να ενημερώσουμε. Θέλαμε ο κόσμος να νιώσει την Ιστάνμπουλ», λέει ο Μουράτ Τζεϊλάν, ο δημιουργός και σκηνοθέτης της παράστασης. «Όταν τελειώνει η παράσταση και βγαίνετε έξω, βρίσκεστε πρόσωπο με πρόσωπο με τους ίδιους τους δρόμους όπου γεννήθηκαν αυτές οι ιστορίες».

Σε αντίθεση με τις παραδοσιακές θεατρικές παραστάσεις ή τις ιστορικές αναπαραστάσεις, οι «Θρύλοι της Ιστάνμπουλ» βρίσκονται στο σταυροδρόμι της καθηλωτικής τέχνης και της πολιτιστικής διπλωματίας.

Οι προβαλλόμενες εικόνες συνδυάζονται άψογα με την ιστορική αρχιτεκτονική της Ιστάνμπουλ, καθώς οι χορευτές ενσαρκώνουν αναμνήσεις που ζωντανεύουν.

Μόλις λίγα βήματα από τη Βασιλική Κινστέρνα, η παράσταση εκτυλίσσεται μέσα σε αιώνες αυτοκρατορικής κληρονομιάς, μεταμορφώνοντας τον μύθο σε χώρο και τους θεατές σε συμμετέχοντες.

Κάθε μέρα στις 4 μ.μ., επισκέπτες από την Τουρκία και το εξωτερικό μπορούν να πάνε την εμπειρία ένα βήμα παραπέρα στο Yucel Arts Center στη συνοικία Φατίχ δοκιμάζοντας τα κοστούμια της παράστασης και να γίνουν μέρος του ζωντανού θρύλου της Ιστάνμπουλ, μπαίνοντας οι ίδιοι στην ιστορία.

Αυτό που την κάνει ακόμα πιο αξιοσημείωτη είναι η προέλευσή της: ο Μουράτ Τζεϊλάν, ένας μηχανικός βιομηχανίας που φοίτησε στο Πανεπιστήμιο Bogazici, άφησε τα συστήματα και τα υπολογιστικά φύλλα για τα φώτα και τους θρύλους.

«Η μηχανική με δίδαξε να χτίζω πλαίσια. Και αυτή η παράσταση είναι ένα ζωντανό σύστημα, συναισθηματικό, ιστορικό, οπτικό», λέει. «Όμως η Ιστάνμπουλ χρειαζόταν κάτι δικό της. Κάτι διαχρονικό, αλλά ταυτόχρονα κατεπείγον τώρα».

Αυτή η παράσταση είναι η πρώτη στην Τουρκία στην οποία ένα πολυαισθητηριακό αφηγηματικό σχήμα, που χρησιμοποιεί ψηφιακή σκηνογραφία και χωρικό σχεδιασμό για να βυθίσει το κοινό στον θρύλο.

Γιατί αυτοί οι οκτώ θρύλοι;

Η ψυχή της παράστασης βρίσκεται στην επιλογή οκτώ θεμελιωδών ιστοριών, κάθε μία επιλέχθηκε όχι μόνο για τη φήμη της αλλά και για τη συναισθηματική της υφή και το ιστορικό της βάθος.

«Δεν επιλέξαμε τους πιο προφανείς θρύλους απλώς για το θέαμα», εξηγεί ο Τζεϊλάν. «Αναζητήσαμε συναισθηματική συνάφεια. Κάποιες ιστορίες έχουν τις ρίζες τους στη βυζαντινή εποχή, κάποιες στην οθωμανική μνήμη, άλλες ζουν μέσα από την προφορική διήγηση. Μαζί, δείχνουν την πολυπλοκότητα της Ιστάνμπουλ, τις σκιές της, το μεγαλείο της, τη θλίψη της».

Και είναι τόσο συμβολικές όσο και αφηγηματικές, η Μέδουσα αντιπροσωπεύει την άρνηση της δικαιοσύνης· ο Χεζάρφεν Αχμέτ Τσελεμπή, το ανέφικτο όνειρο της πτήσης· η Κατάκτηση, μια τεκτονική αλλαγή στην παγκόσμια ιστορία· ο Πύργος της Κόρης, την άρνηση της αγάπης να σβηστεί.

Η παράσταση ξεκινά πάνω από τη Βασιλική Κινστέρνα, όπου πολλοί τουρίστες ξεκινούν το ταξίδι τους στην Ιστάνμπουλ. Όμως εδώ, ο μύθος της Μέδουσας δεν είναι απλώς κάτι απλά χαραγμένο σε έναν κίονα, αποκτά σάρκα και οστά.

Καθώς τα φώτα εναλλάσσονται, βρισκόμαστε περιτριγυρισμένοι από τον Πύργο της Κόρης, που υψώνεται σαν ερωτηματικό στα Στενά της Ιστάνμπουλ.

Επί αιώνες, αυτός ο πύργος βρέθηκε στο επίκεντρο αμέτρητων θρύλων. Από την ιστορία μιας πριγκίπισσας που θεωρείτο καταραμένη εξαιτίας μιας προφητείας μέχρι ένα μοναχικό παρατηρητήριο που καθοδηγούσε ναυτικούς τη νύχτα. Ένας τόπος μυστηρίου, περιορισμών, μοίρας.

Στη συνέχεια, το βλέμμα μας στρέφεται στην απέναντι ακτή. Ο Χεζάρφεν Αχμέτ Τσελεμπή στέκεται στην κορυφή του Πύργου του Γαλατά, ο άνεμος σπρώχνει τα φτερά του. Κάτω, απλώνονται τα Στενά της Ιστάνμπουλ. Φαρδιά και άγρια, μια ασημένια φλέβα που σε κάνει να διστάζεις.

Η πόλη κρατά την ανάσα της. Ο χρόνος σταματά, σαν να μην είναι σίγουρη ακόμη και η ίδια η ιστορία για το τι έπεται.

Πίσω του μια αυτοκρατορία επιφυλακτική και δύσπιστη απέναντι στην πτήση· μπροστά του, οι αιθέρες του Ουσκούνταρ και η σιλουέτα του Πύργου της Κόρης, διαχρονική και σε αναμονή.

Με μια βαθιά ανάσα, κάνει το άλμα, όχι μόνο στον αέρα, αλλά και στον θρύλο.

«Αυτή η σκηνή αφορά την πίστη στο αδύνατο», λέει ο επιχειρησιακός διευθυντής της παράστασης, Τουργκάι Τεμίζ. «Αφορά το να ονειρεύεσαι κάτι τόσο άγριο που γράφει ιστορία».

Και ακόμη περισσότερο, από την πνευματική χάρη των περιστρεφόμενων δερβίσηδων, στην αρχιτεκτονική ιδιοφυΐα του Μιμάρ Σινάν, τη βροντή της κατάκτησης, τον χορό των παζαριών γεμάτα βιασύνη, τη σιωπή της απαγορευμένης αγάπης, και τις αναλαμπές χαμένης προφητείας, κάθε θρύλος εκτυλίσσεται όπως η ίδια η Ιστάνμπουλ: πολυεπίπεδη, απρόβλεπτη και ατελείωτα ζωντανή.

Χαρακτήρες που υπερβαίνουν τα όρια

Κάθε καλλιτέχνης παίζει πολλούς ρόλους, συχνά με λίγα μόλις δευτερόλεπτα για να μεταμορφωθεί από τον έναν χαρακτήρα στον άλλο.

«Υπάρχουν τόσοι πολλοί χαρακτήρες να ενσαρκώσουμε, και ο ρυθμός είναι έντονος», λέει η χορεύτρια Τουγτσέ Ντοϊγκιούνελ. «Αλλά όταν νιώθεις την ενέργεια του κοινού, γίνεται συναρπαστικό. Συνειδητοποιείς ότι δεν είναι απλώς μια παράσταση, είναι η μνήμη που γίνεται ορατή».

Ο ηθοποιός Οζάν Φακίογλου, ο οποίος ερμηνεύει χαρακτήρες από τον Χεζάρφεν μέχρι τον Φατίχ Σουλτάν Μεχμέτ, λέει: «Όταν βγαίνεις έξω μετά την παράσταση, βλέπεις την πόλη διαφορετικά. Ο ορίζοντας δεν είναι πια μόνο αρχιτεκτονική. Είναι ιστορία».

Για πολλούς θεατές, οι «Θρύλοι της Ιστάνμπουλ» είναι η πρώτη τους επαφή με αυτές τις ιστορίες, όχι ως γεγονότα, αλλά ως συναισθήματα.

«Έμαθα πράγματα που δεν γνώριζα ποτέ», λέει η μαθήτρια λυκείου Ελίφ Μπαρίς. «Όπως το πώς ο Μιμάρ Σινάν πήρε ειδικές πέτρες από τον Σουλτάνο για να αναστηλώσει ένα τζαμί. Οι εικόνες το έκαναν να φαίνεται αληθινό. Λέω σε όλους ότι πρέπει να το δουν».

Η μητέρα της, η Αϊγκιούλ Μπαρίς, η οποία διδάσκει σε ένα διεθνές σχολείο, συγκινήθηκε εξίσου: «Ήταν ευχάριστο και ενημερωτικό. Διασκεδάσαμε και θυμηθήκαμε. Το συνιστώ ανεπιφύλακτα σε οικογένειες και μαθητές».

Η Σιμπέλ Τζαναβάρ, μια άλλη εκπαιδευτικός, το βλέπει ως κάτι περισσότερο από μια παράσταση. «Αυτό θα έπρεπε να είναι μέρος της εκπαίδευσης. Όταν οι εικόνες, ο ήχος και η ιστορία συνδυάζονται έτσι, η ιστορία χαράζεται στη μνήμη. Θα ενθαρρύνω τους μαθητές μου και τους γονείς τους να πάνε».

Πέρα από την ψυχαγωγία

Για τον Τζεϊλάν και τον Τεμίζ, η παράσταση λειτουργεί επίσης ως ήπια ισχύς, ένας τρόπος για την Τουρκία να διηγηθεί τη δική της ιστορία, με τη δική της φωνή. «Αυτό δεν είναι απλώς τουρισμός», λέει ο Τεμίζ. «Είναι πολιτισμική ιδιοκτησία. Λέμε: αυτές είναι οι ιστορίες μας και είμαστε περήφανοι γι’ αυτές».

Σχέδια βρίσκονται σε εξέλιξη για την επέκταση του εν λόγω σχήματος σε όλη την Τουρκία: από τις Καμινάδες των Νεραϊδών της Καππαδοκίας μέχρι τα ηλιόλουστα ερείπια της Αντάλια, κάθε περιοχή θα μπορούσε σύντομα να ανεβάζει τους δικούς της ζωντανούς θρύλους.

«Κάθε πόλη είναι το δικό της έπος», λέει ο Τζεϊλάν. «Θέλουμε να δημιουργήσουμε ένα εθνικό αρχείο μυθολογίας, όπου ο κόσμος θα μπορεί να περπατήσει μέσα του».

Καθώς κλείνει η τελευταία σκηνή, τα φώτα χαμηλώνουν. Όμως ο μύθος δεν σταματά.

Γιατί όταν ανοίγουν οι πόρτες του θεάτρου, το κοινό δεν επιστρέφει στο παρόν. Μπαίνει κατευθείαν στους θρύλους. Στον Γαλατά. Στο βουητό των Στενών της Ιστάνμπουλ. Μέσα στην ηχώ κάθε λέξης που μόλις άκουσαν.

«Αυτές οι ιστορίες δεν είναι αρχαίες», ψιθυρίζει ο Τζεϊλάν. «Είναι δικές μας. Είναι ζωντανές. Και τις μεταφέρουμε μπροστά, κάθε μέρα, σε κάθε βήμα».

Και εκείνη τη στιγμή, οι «Θρύλοι της Ιστάνμπουλ» γίνονται αυτό που πάντα προορίζονταν να γίνουν. Όχι μια σκηνή, αλλά μια πόλη που θυμάται τον εαυτό της.