Тышкы иштер министри Хакан Фидан жума күнү эл аралык коомчулукту Газадагы чындыктарды моюнга алууга жана Израилди адамзатка каршы кылмыштары үчүн жоопко тартууга чакырды. Фидан мунун «адилеттуу дуйнеге карай биринчи кадам» экендигин баса белгиледи.
Фидан мындай билдирүүлөрдү Италиянын алдыңкы аналитикалык борборлорунун бири болгон, Римдеги Эл аралык мамилелер институту (IAI) уюштурган конференцияда айтты. Министр учурдагы эл аралык окуяларга баа берип, суроолорго жооп берди.
Фидан Түркия менен Италиянын Жер Ортолук деңизиндеги коңшулар гана эмес, НАТОнун өнөктөштөрү жана G20 өнөктөштөрү экенин белгиледи. Министр эки өлкөнүн Жер Ортолук деңизинде жана Африкада стабилдүүлүккө салым кошуп жатканын баса белгиледи.
Фидан: "Түркиянын Италия менен өнөктөштүгү Жер Ортолук деңизи жана Түндүк Африка үстүндө бүркүттүн канатындай жайылууда... Бул жөн гана кызыкчылыктардын биримдиги эмес. Бул орток тарыхтан, орток географиядан жана орток келечектен жаралган стратегиялык биримдик", - деди.
Фидан Түркия менен Италиянын кызматташтыгы дүйнөлүк өзгөрүүлөр болуп жаткан мезгилде мурдагыдан да маанилүү экенин белгилеп, эки өлкө тең аймактагы жана андан тышкаркы окуяларга таасир этүү мүмкүнчүлүгүнө ээ экенин билдирди.
Фидан Италиянын Түркиянын эң маанилүү экономикалык өнөктөштөрүнүн бири экенин жана коргонуу, өнөр жай, энергетика, илим жана байланыш тармактарында кызматташтыкты кеңейтүү потенциалына ээ экенин баса белгиледи.
Түрк дипломаты Түркиянын НАТОдогу ролуна жана анын Италия менен биргелешип өткөргөн машыгууларына, терроризмге каршы күрөшүү жана чалгындоо маалыматын бөлүшүүгө басым жасады. Президент Режеп Таййип Эрдоган менен Италиянын премьер-министри Жоржия Мелонинин көз караштары эки өлкөнүн Африкадагы кызматташтыгын бекемдей аларын белгиледи.
Фидан Италиянын Түркиянын Европа Биримдигине кошулуу процессине берген колдоосун мактап, Европа Биримдигинин тышкы саясатта туш болгон кыйынчылыктарына токтолуп, Римдин Европа Биримдиги-Түркия карым-катнаштарынын жандануусундагы ролуна басым жасады.
Фидан Түркиянын Европа Биримдиги үстөлүндө болушунун Европанын ырааттуулугу үчүн абдан маанилүү экенин белгилеп, Жер Ортолук деңизи жана Түндүк Африкадагы миграция, Африкага инвестиция жана эл аралык системаны реформалоо боюнча Италия менен биргелешип активдүү лидерликке чакырды.
Адилеттүү дүйнө үчүн алгачкы кадамдар
Фидан, үстүбүздөгү айдын аягында боло турган жана жогорку даражалуу жетекчилердин катышуусу менен бир жумага созула турган БУУнун Башкы ассамблеясынын жыйынында Газанын да күн тартибинде боло турганын айтты.
Министр өз билдирүүсүндө: "Газа эл аралык коомчулуктун туура менен жалганды айырмалоосу үчүн чыныгы сыноо. Газадагы чындыкты кабыл алуу жана Израилдин адамзатка каршы жасаган кылмыштарын ашкерелөө адилеттүү дүйнө үчүн алгачкы кадамдар болуп саналат", - деди. Фидан: "Ачык айтууга тийишпиз. Израиль Газада геноцид кылып жатат. Абийири бар бардык өлкөлөрдү адамзат тарабында болууга чакырабыз. Буга байланыштуу Италиянын күчтүү колдоосу мурдагыдан да маанилүү болот", - деп билдирди.
Фидан бир суроого жооп берип жатып, Израилдин чечим эмес, жер издеп жатканын айтып : “Эгер Израилдин приоритети коопсуздук болсо, эки мамлекеттүү чечим эбак эле ишке ашмак”,- деди.
Кырдаалды «Израиль жараткан иллюзия» деп сыпаттаган Фидан Тель-Авивдин узак мөөнөттүү келечекте көбүрөөк аймак издеп жатканы ачык экенин жана бул максатынан эч качан баш тартпаганын белгиледи.
Перс булуңундагы коопсуздук динамикасынын өзгөрүшү мүмкүн экенин белгилеген Фидан, АКШнын да Израилдин коопсуздугуна толук кепилдик бере албасын, булуң өлкөлөрүндөгү кооптонууну күчөткөндүгүн айтты.
Министр Сирия боюнча : "Биз Сирия өкмөтүнө, элине негизги кызматтарды, коопсуздукту жана тынчтыкты камсыз кылууга жардам берүү үчүн колубуздан келгендин баарын аткарышыбыз керек", - деди.
Фидан Сирияда ырааттуулуктун камсыздалышы Европанын тынчтыгы жана коопсуздугу үчүн абдан маанилүү экенин кошумчалады.
Фидан эл аралык коомчулуктун жана аймактык мамлекеттердин "Сирияда туруктуулук, биримдик жана гүлдөп-өнүгүү милдеттенмелерине бекем туруусу зарыл" экендигин баса белгиледи жана антпесе миллиондогон качкындын тагдыры белгисиз болуп, Сирия туруксуздуктун булагы болушу мүмкүн деп эскертти.
ЙПГ буйдаланууда
Фидан Түркиянын ЙПГнын Дамаск өкмөтү менен келишим түзүшүн кубаттай турганын билдирди. Түркия 10-марттагы келишимдин шарттарына толук канааттанбаса да, жалпысынан эки тараптын тең келишимди аткарышы оң натыйжаларды берерине ишенет. Келишим ЙПГнын SDF деген ат менен мамлекеттик органдарга интеграцияланышын, өлкөнүн аймактык бүтүндүгүн кайрадан ырастоону жана бөлүнүү аракеттерин четке кагууну күтүүдө.
Фидан, YPG азыр "бутун сүйрөп жатканын" жана Дамаск өкмөтү менен болгон макулдашууну ишке ашыруу процессин жайлатып жатканын айтты.
Министр террордук уюмдун Израиль Сирияда жараткан кризисти өз кызыкчылыгы үчүн пайдалануу үмүтүндө экенин жана туруксуздуктун жаңы толкунунун анын келечектеги кызыкчылыктарына кызмат кыла аларына ишенерин кошумчалады.
Фидан Түркиянын ЙПГ маселесиндеги чечкиндүү позициясын баса белгилеп, Ирак менен Ирандан келген ПКК коркунучтарына көңүл бурду. Түркия Дамаск менен ЙПГнын Сириянын туруктуулугун колдоп, коопсуздук маселелерин чечүүсүн күтөрүн билдирди. "Бул максатка тынчтык жолу менен жетүү үчүн бардык каражаттарды колдонобуз", - деген министр, абал начарлай турган болсо, алдыңкылыктын улуттук коопсуздукка берилиши керектигин кошумчалады.
Фидан: "Биз Украина менен Россиянын ортосундагы кагылышууну токтотуунун жалгыз ишке ашчу жолу дипломатия экенин баса белгилөөнү улантуудабыз", - деди жана Стамбулдагы сүйлөшүүлөрдүн бул ыкманын далили экенин белгиледи.
Фидан Донецктин азыркы учурда негизги маселе экенин белгилеп, эки тараптын тең позициясында катуу тургандыгын айтты. АКШ жана башка өнөктөштөрдүн кабыл алына турган чечүүчү жолдорду сунтай тургандыгын билдирип, узак мөөнөттүү ок атышууну токтотуу ыктымалдыгын айтты, бирок АКШнын олуттуу аракеттерди жасашы керектигин баса белгиледи.
Фидан Европа өлкөлөрүнүн түрдүү сценарийлерге даярданып жатканын, бирок алардын коопсуздугунун көбүнесе АКШнын дараметин жана лидерлигине көз каранды экенин белгилеп, лидерликтин жетишсиздигинен улам белгисиздиктердин пайда болгонун билдирди.
Фидан Түркиянын президент Эрдогандын жетекчилигинде конструктивдүү сүйлөшүүгө даяр экенин баса белгилеп, эки тарап тең көбүрөөк аракет кылса дипломатия аркылуу тынчтык болушу мүмкүн экенин айтты.
Түркия Армения менен мамилесин жөнгө салат
Фидан Армениянын премьер-министри Никол Пашинянды Карабахтагы оккупацияланган аймактарды бошотуп алгандан кийин тынчтык жана Азербайжан менен мамилелер үчүн тарыхый тобокелчиликтерге барганы үчүн мактады.
Фидан Азербайжандын президенти Илхам Алиевге ыраазычылык билдирип, Трамптын Вашингтондогу тарыхый келишимди бекемдөөгө жардам бергенин белгиледи.
Фидан келерки жылдын биринчи жарымында акыркы кол коюлардын күтүлүп жатканын жана келишимдерге кол коюлгандан кийин Түркия Армения менен мамилесин тез арада нормалдаштырарын билдирди.
