کله چې د چین، پاکستان او افغانستان لوړپوړي چارواکي د مې میاشتې په پای کې په یوه غیر رسمي غونډه کې سره راټول شول، دا غونډه د سیمهییزې ډیپلوماسۍ او د ګاونډیو هېوادونو ترمنځ د دوه اړخیزو اړیکو لپاره یو مهم بدلون ګڼل کېده.
دا غونډه چې د افغانستان د بهرنیو چارو د سرپرست وزیر امیر خان متقي په کوربهتوب ترسره شوه، د چین ځانګړي استازي یو شیاویونګ او د پاکستان ځانګړي استازي محمد صادق هم پکې ګډون کړی و.
دغه غونډه د درې اړخیزو خبرو اترو د میکانیزم یوه مهمه برخه ده چې له ۲۰۱۷ کال راهیسې په ځای پاتې ده.
د غونډې په ترڅ کې د سیاسي باور د زیاتولو، د ترهګرۍ ضد هڅو همغږي کولو او د اقتصادي یووالي د هڅولو په اړه بحث وشو. دا اجنډا نه یوازې د افغانستان او پاکستان ترمنځ د چین منځګړیتوب رول پیاوړی کوي، بلکې د سیمې په نوو بدلونونو کې د چین د زیاتېدونکي نفوذ څرګندونه هم کوي.
د درې اړخیزې همکارۍ دا نوښت په داسې وخت کې ډېر اهمیت لري چې سیمه د سیاسي بدلونونو شاهد ده، په ځانګړې توګه د هند او پاکستان ترمنځ وروستي پوځي شخړې.
د پاکستان او افغانستان د اختلافاتو تر شا تاریخي، قومي او ستراتیژیک عوامل شتون لري. د دې اوږدمهاله کړکېچ په زړه کې د ډیورنډ کرښه پرته ده چې په ۱۸۹۳ کال کې د برتانیوي هند او د افغانستان ترمنځ لاسلیک شوې وه.
د ډیورنډ کرښې د مشروعیت په اړه بحثونه د دواړو هېوادونو ترمنځ د ملي حاکمیت او هویت د پراخو شخړو نښه ګرځېدلې ده. افغانستان په تاریخي توګه د دې کرښې د رسمي سرحد په توګه پېژندلو څخه ډډه کوي او د دواړو غاړو پښتنو د یووالي لپاره یې تل هڅې کړې دي، چې دا د پاکستان لپاره د ملي امنیت جدي ګواښ ګڼل کېږي.
د طالبانو اداره هم د افغانستان په بهرني سیاست کې دا دودیز دریځ ساتي.
د پاکستان او طالبانو اړیکې د ۱۹۹۰ لسیزې په منځ کې پیل شوې، هغه وخت چې طالبان په افغانستان کې په چټکۍ سره واک ته رسېدل. د ځینو راپورونو له مخې، د پاکستان استخباراتي اداره (ISI) طالبانو ته لوژستیکي، مالي او پوځي ملاتړ برابر کړی و.
خو د طالبانو د ۲۰۲۱ کال واک ته د بېرته راستنېدو وروسته، د پاکستان هغه تمې چې د طالبانو پر ډله به ستراتیژیک نفوذ ولري، تر ډېره نه دي پوره شوې.
برعکس، داسې تورونه شته چې تحریک طالبان پاکستان (TTP) په افغانستان کې خوندي ځایونه موندلي او ځینې وختونه د طالبانو عناصر له خوا غیر مستقیم ملاتړ کېږي، چې دا د اسلاماباد لپاره د امنیتي خطر په توګه ګڼل کېږي.
د ملګرو ملتونو د امنیت شورا د ۳۵م راپور له مخې، افغان طالبانو تحریک طالبان پاکستان ته لوژستیکي، عملیاتي او مالي ملاتړ برابر کړی دی. راپور زیاتوي چې پاکستاني طالبان په افغانستان کې خپل شتون او عملیاتي وړتیا ساتلې او په ۲۰۲۴ کال کې یې په پاکستان کې له ۶۰۰ څخه زیات بریدونه ترسره کړي دي.
د دې ترڅنګ، راپور څرګندوي چې پاکستاني طالبان په کونړ، ننګرهار، خوست او پکتیکا (برمل) ولایتونو کې نوي روزنیز مرکزونه جوړ کړي او له افغان طالبانو څخه یې جنګیالي جذب کړي دي.
په پاکستان کې د ترسره شویو بمي بریدونو لویه برخه د پاکستاني طالبانو سره تړاو لري، چې دا د افغان طالبانو پر وړاندې د خلکو غبرګون زیات کړی دی. خو د طالبانو مشرتابه دا تورونه په کلکه رد کړي او وايي چې پاکستاني طالبانو اړوند مسایل د پاکستان داخلي موضوع ده.
سره له دې، د ایدیولوژیکې نږدېوالي، د جنګیالیو تګ راتګ او د سرحدي کنټرول د کمزورۍ په څېر عوامل د دې توپیر عملي اعتبار تر پوښتنې لاندې راولي.
د چین تر منځګړیتوب لاندې ترسره شوې درې اړخیزه غونډه په ځانګړې توګه د هند او پاکستان ترمنځ د نوو کړکېچونو او د افغانستان–پاکستان په سرحد کې د پاکستاني طالبانو د فعالیتونو د زیاتوالي په رڼا کې د پام وړ ده.
په دې توګه، غونډه د سیمهییز امنیت جوړښت او د سوداګریزو دهلیزونو د فعالیت په برخه کې یو مهم ګام ګڼل کېږي.
پاکستان په تاریخي توګه افغانستان د هند سره د خپل اوږدمهاله سیالۍ په ترڅ کې د ستراتیژیک شاتګ په توګه لیدلی دی. دا لیدلوری، چې د "ستراتیژیک عمق" په نوم یادېږي، د هند سره د پوځي شخړې په صورت کې د پاکستان لوېدیځ اړخ خوندي کول غواړي.
له بلې خوا، په دې معادله کې د چین زیاتېدونکی رول د دې څرګندونه کوي چې بیجینګ په سویلي آسیا کې د پانګونې او ټرانسپورټ خوندي دهلیزونو د خوندي کولو لپاره زیات تمرکز کوي، په ځانګړې توګه د "یو کمربند، یوه لار" نوښت په چوکاټ کې.
چین په افغانستان کې یوازې اقتصادي پانګونې ته نه ګوري، بلکې دا هېواد د "یو کمربند، یوه لار" نوښت په چوکاټ کې افغانستان د لوېدیځې آسیا لپاره یو مهم دروازه ګڼي.
د چین د ۱۴ میلیارد ډالرو پانګونې ترڅنګ، د واخان دهلیز له لارې د ایران–افغانستان–چین درې اړخیزه اړیکې جوړول د دې هېواد د اوږدمهاله ستراتیژیک حضور څرګندونه کوي.
سره له دې چې د واخان دهلیز له لارې د چین سرحد ته رسېدل تخنیکي امکان لري، خو دا لاره په عملي توګه لا هم د تګ راتګ لپاره نږدې غیر ممکنه ده.
له همدې امله، د چین او افغانستان ترمنځ د سوداګرۍ ډېره برخه د پاکستان له لارې د سمندري لارو په وسیله ترسره کېږي.
په دې چوکاټ کې، د طالبانو له ادارې سره د چین ډیپلوماتیکې اړیکې او د پاکستان او طالبانو ترمنځ د توازن د ساتلو هڅې د پام وړ اهمیت لري.
د چین د بهرنیو چارو وزیر وانګ یي هڅه کړې چې په بیجینګ کې د طالبانو او پاکستاني چارواکو کوربهتوب وکړي، ترڅو د دواړو خواوو ترمنځ ډیپلوماتیکې خبرې بیا پیل کړي.
دا څرګنده ده چې د سیمې پرمختګونه یوازې دوه اړخیزې اړیکې نه دي، بلکې د چین منځګړیتوب د دې لپاره هم دی چې د چین–پاکستان اقتصادي دهلیز (CPEC) د ۵۰ میلیارد ډالرو پانګونې خوندي کړي.
پاکستان د افغانستان په چارو کې د چین زیاتېدونکی رول د هند د نفوذ په وړاندې د توازن په توګه ګوري او د بیجینګ فعاله ښکېلتیا ته هرکلی وايي.
د درې اړخیزې غونډې په اجنډا کې د امنیتي مسایلو شاملول د چین د بدلېدونکي دریځ څرګندونه کوي، چې یوازې اقتصادي لوبغاړی نه دی، بلکې د سیمهییز امنیت د تضمین کوونکي رول ته هم مخه کوي.
د دې تضمین کوونکي رول د اغېزمنتیا لپاره به د چین وړتیا په دې پورې تړلې وي چې د طالبانو ادارې او پاکستان ترمنځ ضمني ژمنې یقیني کړي.
سربېره پر دې، د طالبانو او هند ترمنځ د ستراتیژیکې نږدېوالي مخنیوی د چین لپاره یو مهم متغیر دی چې د سیمهییزو ډیپلوماتیکو توازنونو په مسیر مستقیم اغېز لرلی شي.
له تاریخي پلوه، دا څرګنده ده چې د سړې جګړې له پای وروسته، سره له دې چې د دوه اړخیزو همکارۍ تړونونو شمېر ډېر دی، درې اړخیزه همکاري په څرګند ډول محدوده پاتې شوې ده.
له ۱۹۵۰ کال راهیسې، د چین او پاکستان ترمنځ له ۳۵۰ څخه زیات تړونونه لاسلیک شوي، په داسې حال کې چې د چین او افغانستان ترمنځ شاوخوا ۱۵۰ او د افغانستان او پاکستان ترمنځ ۲۵۰ تړونونه شوي دي.
خو د درې واړو هېوادونو ترمنځ په ګډه لاسلیک شوي تړونونه ډېر لږ دي.
دا ښيي چې سیمهییزه همکاري تر ډېره په دوه اړخیزه توګه ترسره شوې او لا هم کوم بنسټیز درې اړخیز چوکاټ شتون نه لري.
په بل عبارت، د چین–پاکستان–افغانستان درې اړخیزه غونډه یوازې یو سمبولیکه ناسته نه ده، بلکې د سیمهییز ځواک په توازن کې یو نوی پړاو هم نښه کوي.
په غونډه کې نیول شوې پرېکړې ښيي چې چین ځان یوازې د اقتصادي لوبغاړي په توګه نه، بلکې د امنیت او ډیپلوماسۍ په ډګر کې د یوه مهم لوبغاړي په توګه وړاندې کوي.
د پاکستان او د طالبانو ادارې ترمنځ د کړکېچونو کمولو او د اقتصادي همکارۍ د پراختیا لپاره اخیستل شوي ګامونه د سیمې د ژورې یووالي لپاره لاره هواروي، په داسې حال کې چې د سیمهییز تضمین کوونکي په توګه د چین هیلې نورې هم څرګندېږي.
خو د دې بهیر دوام یوازې په ډیپلوماتیکو هڅو پورې تړلی نه دی، بلکې د ځمکنیو امنیتي حالاتو اغېزمن مدیریت هم اړین دی.
په عملي توګه، دا غونډه د دې لپاره یوه ازموینه وه چې چین په سیمه کې د جوړښتونو په بڼه کې څه ډول رول لوبولی شي او د راتلونکو همکارۍ ماډلونو لپاره څه ډول لوری ټاکلی شي.
