Niejasne stanowisko Niemiec wobec najnowszego wyroku Międzynarodowego Trybunału Karnego (MTK) przeciwko premierowi Izraela Benjaminowi Netanjahu i byłemu ministrowi obrony Yoavowi Gallantowi może uruchomić kolejne działania w ramach tej międzynarodowej instytucji, wywołując dyskusję na temat zaangażowania Berlina w Statut Rzymski – traktat, którego Niemcy są sygnatariuszem.

„Ponieważ Trybunał działa na podstawie traktatu wielostronnego, najwłaściwszym sposobem rozwiązania tych kwestii jest umożliwienie państwom-stronom podjęcia decyzji. Takie podejście wzmacnia legitymację procesu, zwłaszcza w przypadkach nieprzestrzegania prawa,” mówi Andrea Maria Pelliconi, adiunkt na Uniwersytecie Southampton, specjalizująca się w dziedzinie praw człowieka.

Pelliconi odnosiła się do Zgromadzenia Państw-Stron (ASP) – organu nadzorczego i legislacyjnego, w skład którego wchodzi 124 państw, które ratyfikowały lub przystąpiły do Statutu Rzymskiego, traktatu ustanawiającego MTK w 2002 roku.

Kiedy MTK kieruje sprawy do ASP, zasadniczo poszukuje zbiorowego wkładu lub interwencji państw-stron Statutu Rzymskiego. Proces ten ma miejsce, gdy Trybunał napotyka problemy, których nie może rozwiązać samodzielnie, takie jak brak współpracy ze strony państw, trudności w egzekwowaniu prawa czy systemowe przeszkody w jego funkcjonowaniu.

„Zgromadzenie Państw-Stron może zdecydować się na wprowadzenie środków zaradczych, ale nie sądzę, aby wykluczenie Niemiec ze Statutu Rzymskiego było pożądanym lub skutecznym rozwiązaniem w przypadku nieprzestrzegania prawa,” mówi Pelliconi w rozmowie z TRT World.

Rząd niemiecki od dawna jest zdecydowanym zwolennikiem Izraela, a kanclerz Olaf Scholz wielokrotnie podkreślał szczególną odpowiedzialność Niemiec za bezpieczeństwo Izraela z powodu nazistowskiej przeszłości kraju.

To brzemię często przekłada się jednak na politykę zagraniczną, która bezkrytycznie chroni Izrael, nawet gdy dopuszcza się on najcięższych zbrodni, wielokrotnie łamiąc prawo międzynarodowe.

Ostatnim przejawem tej dynamiki było zobowiązanie Niemiec do dalszego wspierania Izraela w zeszłym tygodniu, mimo że Międzynarodowy Trybunał Karny wydał nakazy aresztowania premiera Netanjahu i byłego ministra obrony Gallanta za ich działania podczas wojny w Strefie Gazy.

Zapytany podczas konferencji prasowej w Berlinie, czy Niemcy nadal będą wspierać Izrael, rzecznik rządu Steffen Hebestreit powiedział: „Nasze stanowisko wobec Izraela pozostaje niezmienione.”

W kontrowersyjnym posunięciu Berlin wznowił również dostawy broni do Tel Awiwu w zeszłym miesiącu, mimo że jego bezwarunkowe poparcie dla Izraela coraz bardziej prowadzi do globalnej izolacji Niemiec.

Rzecznik rządu dodał, że choć Niemcy generalnie popierają Międzynarodowy Trybunał Karny , nie podjęły jeszcze decyzji, czy wykonają nakaz aresztowania Netanjahu i Gallanta, jeśli ci pojawią się na niemieckiej ziemi.

Zwrócił również uwagę na „unikalne relacje i wielką odpowiedzialność Niemiec wobec Izraela” wynikające z historii kraju, sugerując, że będzie to miało wpływ na proces decyzyjny.

Pelliconi wątpi, aby Niemcy całkowicie odmówiły wykonania nakazów aresztowania MTK, choć zauważa, że ich podejście może być bardziej wyważone.

„Nie sądzę, abyśmy powinni interpretować wypowiedzi niemieckich polityków jako całkowite odrzucenie nakazu aresztowania. Te wypowiedzi są starannie sformułowane, odzwierciedlając polityczną ostrożność, a nie otwartą krytykę MTK. Ton Niemiec jest daleki od obraźliwej i zastraszającej retoryki USA czy niezwykłej decyzji Węgier o zaproszeniu Netanjahu z wizytą,” wyjaśnia.

Dalej rozwija stanowisko prawne Niemiec: „Niemcy doskonale zdają sobie sprawę ze swoich zobowiązań prawnych wynikających ze Statutu Rzymskiego. Choć ich wypowiedzi mogą wydawać się frustrujące, kluczowe jest to, że nie wykluczyli wykonania nakazów.”

„Przesłanie dla Netanjahu i Gallanta jest jasne: ryzyko aresztowania na niemieckiej ziemi jest realne. To samo w sobie jest już znaczącym wynikiem,” tłumaczy.

Co się stanie, jeśli Niemcy odrzucą zobowiązania wobec MTK?

Ponieważ Niemcy wyraziły bardziej wyważone stanowisko, ogłaszając szacunek dla orzeczenia Trybunału, ale podając w wątpliwość jego praktyczne wykonanie. Ostateczna kwestia ich stanowiska stanie się jasna dopiero wtedy, gdy Netanjahu lub Gallant postawią stopę na niemieckiej ziemi.

Jeśli jednak Niemcy odmówią wykonania nakazów aresztowania MTK, niewątpliwie podważy to rządy prawa i narazi je na poważne sankcje.

Zgodnie z artykułem 86 Statutu Rzymskiego wszystkie państwa-strony muszą w pełni współpracować z Trybunałem, aby wspierać jego mandat, a jako strona Statutu Niemcy są do tego zobowiązane, w tym do wykonania nakazów aresztowania.

Brak aresztowania Netanjahu stanowiłby jednak naruszenie zobowiązań traktatowych, podważając autorytet MTK i jego zdolność do egzekwowania odpowiedzialności.

Zapytana o konsekwencje, jeśli Niemcy oficjalnie odrzucą orzeczenie MTK, Pelliconi mówi, że naruszyłoby to ich zobowiązania prawne wynikające ze Statutu Rzymskiego, co mogłoby skłonić MTK do potępienia Niemiec za nieprzestrzeganie prawa, tak jak to miało miejsce we wrześniu w przypadku Mongolii za nie aresztowanie prezydenta Rosji Władimira Putina, który również jest objęty międzynarodowym nakazem aresztowania.

Reakcja MTK na nieprzestrzeganie prawa przez Mongolię była stanowcza: skierował sprawę do ASP, które publicznie potwierdziło prawne obowiązki państw członkowskich.

„...MTK stwierdził, że poprzez nie aresztowanie Putina podczas jego pobytu na swoim terytorium i nie przekazanie go Trybunałowi, Mongolia nie wywiązała się z obowiązku współpracy w tym zakresie, co jest sprzeczne z postanowieniami Statutu Rzymskiego,” powiedział Trybunał.

Chociaż ASP nie może wymuszać aresztowań, ma znaczący wpływ, wywierając presję polityczną i wydając formalne potępienia w celu zapewnienia przestrzegania prawa, ale zazwyczaj robi to za pomocą środków dyplomatycznych, a nie mechanizmów wykluczających, ponieważ Trybunał opiera się na globalnym konsensusie i wsparciu, aby skutecznie funkcjonować.

„Jeśli celem jest zapewnienie współpracy,” mówi Pelliconi, dodając, „zaangażowanie Zgromadzenia może wywrzeć większą presję polityczną, aby zachęcić do przestrzegania prawa.”

Sprzeczność w zasadach

Niezależnie od tego, czy zdecyduje się przestrzegać orzeczenia MTK, konsekwentne wsparcie Niemiec dla rządu Netanjahu wysyła niepokojący sygnał Palestyńczykom: ich cierpienie jest drugorzędne wobec historycznej winy Niemiec, co utrwala cykl bezkarności, który ośmiela do dalszej przemocy i niesprawiedliwości.

Krytycy twierdzą, że ochrona Netanjahu odzwierciedla wybiórcze stosowanie lekcji historycznych Niemiec. Zamiast ucieleśniać zobowiązanie do „nigdy więcej,” Niemcy podważają sprawiedliwość i prawa człowieka, nie pociągając Izraela do odpowiedzialności.

„Niemcy nie powinny łamać prawa z obawy przed oskarżeniami o antysemityzm. Wręcz przeciwnie, biorąc pod uwagę swoją historię, Niemcy mają moralny obowiązek przestrzegania prawa międzynarodowego i sprawiedliwości,” mówi Pelliconi.

„W rzeczywistości krytykowanie rządu izraelskiego nie jest antysemickie. Wielu Żydów i Izraelczyków sprzeciwia się okrucieństwom mającym miejsce w Gazie i innych miejscach,” kontynuuje.

Warto zauważyć, że Theodore Meron, ocalały z Holokaustu i były izraelski dyplomata, odegrał kluczową rolę w doradzaniu Prokuratorowi MTK w sprawie nakazów aresztowania.

„Naród żydowski i izraelscy politycy oskarżeni o zbrodnie wojenne to nie to samo. Twierdzenie inaczej byłoby prawdziwie antysemickie,” podsumowuje Pelliconi.