Prezident Donald Trampning Apple kompaniyasining iPhone ishlab chiqarishini AQShga qaytarish tashabbusi ko‘plab huquqiy va iqtisodiy qiyinchiliklarga duch keladi, deb hisoblaydi mutaxassislar. Eng kichik muammolardan biri esa "kichik vintlar"ni avtomatlashtirish zarurati bo‘lishi mumkin.
Tramp juma kuni Apple kompaniyasiga AQShda sotiladigan, ammo Hindiston yoki boshqa joylarda ishlab chiqarilgan iPhone uchun 25 foizlik boj solishni taklif qildi. Bu uning ma’muriyatining ish o‘rinlarini qaytarish maqsadiga qaratilgan siyosatining bir qismi edi.
Tramp juma kuni jurnalistlarga ushbu 25 foizlik boj Samsung va boshqa smartfon ishlab chiqaruvchilarga ham tatbiq etilishini aytdi. U bu bojlar iyun oxirida kuchga kirishini kutayotganini bildirdi.
"Aks holda, bu adolatli bo‘lmaydi," dedi Tramp, agar barcha import qilingan smartfonlarga bir xil boj qo‘llanmasa.
U Apple bosh direktori Tim Kuk bilan bu masalada kelishuvga erishganini ta’kidladi. "U Hindistonga zavod qurish uchun ketayotganini aytdi. Men esa, bu yaxshi, lekin bu yerga boj to‘lamasdan sotolmaysiz, dedim," deya qo‘shimcha qildi Tramp.
Savdo vaziri Govard Lutnik CBS telekanaliga o‘tgan oyda bergan intervyusida, "millionlab odamlar iPhone yig‘ish uchun kichik vintlarni burab ishlashadi, bu ish AQShga olib kelinib, avtomatlashtiriladi va mexaniklar hamda elektrchilar kabi malakali ishchilar uchun ish o‘rinlari yaratiladi," dedi.
Ammo keyinchalik CNBC telekanaliga bergan intervyusida Lutnik, Kuk unga bunday ishni amalga oshirish uchun hali mavjud bo‘lmagan texnologiyalar kerakligini aytganini bildirdi.
"U menga, robot qo‘llar kerak, to‘g‘rimi, buni kerakli miqyosda va aniqlikda amalga oshirish uchun. Va bu texnologiya mavjud bo‘lgan kuni, bu yerga olib kelaman, dedi," deya Lutnikning so‘zlarini keltirdi.
Tramp ma’muriyati Apple kompaniyasiga boj solish uchun eng tezkor yo‘l sifatida keng ko‘lamli importlarga nisbatan joriy qilingan bojlar ortidagi huquqiy mexanizmdan foydalanishi mumkin, deydi savdo huquqi bo‘yicha advokatlar va professorlar.
Xalqaro Favqulodda Iqtisodiy Vakolatlar to‘g‘risidagi qonun (IEEPA) prezidentga AQShga g‘ayrioddiy va favqulodda tahdid deb e’lon qilingan vaziyatda iqtisodiy choralar ko‘rish imkonini beradi.
"Kompaniyaga xos bojlarni joriy qilish uchun aniq huquqiy vakolat yo‘q, ammo Tramp ma’muriyati buni favqulodda vakolatlar doirasiga kiritishga harakat qilishi mumkin," dedi Vashingtondagi Akin Gump kompaniyasining hamkori Salli Styuart Lyang.
Boshqa kompaniyaga xos bojlarni joriy qilish usullari uzoq tergovlarni talab qiladi, dedi Lyang. Ammo faqat Apple kompaniyasiga boj solish "boshqa muhim telefonlar uchun raqobat ustunligini ta’minlaydi, bu esa ishlab chiqarishni AQShga qaytarish maqsadlariga zid keladi," deya qo‘shimcha qildi u.
Mutaxassislarning fikricha, Tramp IEEPA qonunini moslashuvchan va kuchli iqtisodiy vosita sifatida ko‘radi, chunki sudlar prezidentning favqulodda vaziyatga javobini ko‘rib chiqish vakolatiga ega ekanligi aniq emas.
"Ma’muriyat nuqtai nazaridan, agar u favqulodda vaziyatni e’lon qilish va uni g‘ayrioddiy yoki favqulodda deb e’lon qilish marosimini bajarsa, sud hech narsa qila olmaydi," dedi Dyuk universitetining xalqaro huquq professori Tim Meyer.
iPhone narxi $3,500 bo‘lishi mumkin
Trampning "Ozodlik kuni" bojlariga qarshi 12 shtat tomonidan Manxettendagi Xalqaro Savdo Sudi ko‘rib chiqayotgan ishda, sud IEEPA qonuni bojlarni umuman tasdiqlashini yoki tasdiqlamasligini ko‘rib chiqmoqda.
Agar Tramp ma’muriyati ushbu ishda g‘alaba qozonsa, "prezident Apple iPhone importiga boj joriy qilish uchun favqulodda vaziyatni asos sifatida keltirishda hech qanday muammoga duch kelmaydi," dedi Meyer.
Tramp hatto iPhone’larni ilgari e’lon qilingan savdo defitsiti favqulodda vaziyatiga kiritishi ham mumkin, dedi Meyer.
Ammo ishlab chiqarishni AQShga ko‘chirish o‘n yilgacha vaqt olishi va iPhone narxini $3,500 ga yetkazishi mumkin, dedi Wedbush tahlilchisi Den Ayvs o‘z tadqiqot xabarida. Apple kompaniyasining eng yuqori narxdagi iPhone hozirda taxminan $1,200 ga sotilmoqda.
"Biz Apple kompaniyasining AQShda iPhone ishlab chiqarishi haqidagi g‘oyani amalga oshmaydigan ertak deb hisoblaymiz," dedi Ayvs.
Hatto bu darajaga yetmasdan ham, iPhone’ga boj solish Apple’ning ta’minot zanjiri va moliyalashtirishini murakkablashtirib, iste’molchilar uchun xarajatlarni oshiradi, dedi Kolumbiya universitetining iqtisodiyot professori Brett Xaus.
"Bu narsalarning hech biri amerikalik iste’molchilar uchun ijobiy emas," dedi u.
