Hozirgina siz orzu qilgan ish uchun ariza topshirdingiz. Siz murojaatnomani tayyorlash uchun soatlab vaqt sarfladingiz. Yuragingiz hayajondan tez-tez urib, umidvor bo’lib kutayapsiz. Agar bu ro’yobga chiqsa, hayotingiz tom ma'noda o'zgaradi! Ammo keyin ... arizangiz rad etilganini ko'rasiz.

"Bu ish men uchun juda mos!" Siz shunday deb o'ylagansiz. Endi esa, o’yga tolib o‘tiribsiz: “Nega meni ishga olmadilar?” deb o‘ylaysiz. Ehtimol sizning arizangizga hech qachon odam ko'zi tegmagandir.

Bir o'ylab ko'ring: Amazon har yili faqat turli lavozimlar uchun 200 000 murojaat qabul qiladi. Google-da esa, bu raqam o'n baravar oshadi - 2 milliondan ortiq murojaat. Tasavvur qiling-a, ko'plab murojaatlarni ko'rib chiqish uchun javobgar bo'lgan menejer. Bu dahshatli tush emasmi?

Shuning uchun ko‘plab kompaniyalar yechimni sun’iy intellektda topadilar. Biz buni hozir AI deb ataymiz. Ushbu tizimlar qaysi nomzodni ishga olishni tanlashga yordam beradi.

Ammo, bu yerda muammo bor: so'nggi tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, ushbu AI tizimlari odamlarning malakasiga hech qanday aloqasi bo'lmagan sabablarga ko'ra ilovalarni yo'q qiladi. Tasavvur qila olasizmi? Sizning jinsingiz, irqingiz va hatto sevimli mashg'ulotlaringiz sizni yo'q qilishga olib kelishi mumkin. Mutaxassislar buni "algoritmik diskriminatsiya" deb atashadi.

Aslida, bu yangi muammo emas. Gender diskriminatsiyasi, irqiy kamsitish va boshqa ko'plab kamsitishlar asrlar davomida ishga qabul qilishda sodir bo'lib kelgan.

Avvaliga hamma juda umidvor edi. AI keladi, u insoniy noto'g'ri qarashlarni yo'q qiladi va hamma narsa adolatli bo'ladi, deb o'ylardi. Ammo biz unutgan bir narsa bor. AI biz o'rgatayotgan ma'lumotlardan ham o'rganadi. Boshqacha qilib aytganda, ma'lumotlar qanchalik adolatli bo'lsa, AI shunchalik adolatli bo'lishi mumkin. Misol uchun, Amazon bilan nima sodir bo'lganini ko'rib chiqaylik. Ilgari kompaniya yollagan xodimlarning aksariyati erkaklar edi.

Xo'sh, nima bo'ldi? AI skanerlash davom etayotganda...

...u doimiy ravishda erkak nomzodlarni ta'kidlay boshladi. Shunday qilib, ko'plab iste'dodli ayollar, ularning arizalari hatto odam tomonidan o'qilishidan oldin yo'q qilindi.

Hamma "AI xolis, shuning uchun hech qanday muammo yo'q" deydi, lekin biz aynan shu yerda xato qilamiz. YuNESKO tomonidan 2024 yilda olib borilgan tadqiqot mavjud. Katta tilli modellar deb ataydigan tizimlar - biz ularni LLM deb ataymiz – u doimo eski namunalarni takrorlaydi. U har doim ayollarga uy ishlari bilan bog'liq past maqomli ishlarni tavsiya qilsa-da, u erkaklarga ko'proq obro'li, xilma-xil ishlarni taklif qiladi.

Muammo shu bilan cheklanib qolmaydi. AI tizimlari, shuningdek, afrikalik odamlarning an'anaviy soch turmagiga ega nomzodlarni yoki immigrantlar zich yashaydigan mahallalardan murojaat qilganlarni nohaqlik bilan yo'q qiladi.

Ushbu buzilgan tizim tufayli yaxshi nomzodlar o'z orzularidagi ishlarni topa olmaydilar va kompaniyalar chinakam iqtidorli odamlarga muhtoj bo’ladilar.

Eng yomoni shundaki, sun'iy intellekt ishga yollash jarayonlarida tobora ko'proq qo'llanilayotganligi sababli, bu noto'g'ri fikrlarni aniqlash qiyinroq bo'ladi. O'ylab ko'ring, algoritm sizni kamsitishini qanday isbotlaysiz? Siz tizim qanday ishlashini ham bilmaysiz!

Minnesota universitetida qiziqarli tadqiqot olib borildi. Ular 2024-yilda mingdan ortiq odam bilan onlayn tajribalar o‘tkazishdi. Juda qiziq bir narsa paydo bo'ldi: ishsiz ayollarning 66 foizi, ya'ni uchdan ikki qismi erkaklardan ko'ra AI tomonidan baholanishini afzal ko'rdi. Ammo ayol baholovchilar haqida gap ketganda, bu ko'rsatkich 39 foizga tushadi. Barcha holatlarda ayollar AIni odamlardan afzal ko'rdilar.

Shubhasiz, biz ish qidirayotganlarni ham, ish beruvchilarni ham faqat sun'iy intellektga tayanish xavfidan xabardor qilishimiz kerak. Ehtimol, eng yaxshi yechim bu sun'iy intellektning tezligi va izchilligini insonning mulohazasi bilan birlashtirishdir.

Aslida, biz bunga sheriklik sifatida qarashimiz kerak. AI ko'z ochib yumguncha tonnalab ma'lumotlarni tahlil qila oladi, bu rost. Ammo inson omili ishtirok etsa, biz vaziyatni yaxshiroq tushunishimiz va individual farqlarni ko'rishimiz mumkin.

Ish qidiryapsizmi yoki ish beruvchini qidiryapsizmi, biz o'zimizga shunday savol berishimiz kerak: biz haqiqatan ham adolat haqida qayg'uramizmi yoki xolis ko'rinadigan tizimlarga ko'r-ko'rona ishonamizmi? Texnologiya hayotimizga kirib borar ekan, bu tizimlardan qanday foydalanilayotganiga shubha qilish va shaffoflikni talab qilish bizning burchimizdir. Va, albatta, asosiy maqsad hamma uchun teng imkoniyatlarga ega bo'lishdir. Jinsingizdan, irqingizdan yoki qayerdan kelganingizdan qat'i nazar.

Hozircha bu yetarli. Bizni Eshitganingiz uchun katta rahmat! Keyingi bo’limda ko'rishguncha! Ushbu dastur TRT Worlddagi bir maqoladan olingan.