Jahon iqtisodiy noaniqliklar soyasida qolgan bir paytda, Turkiya o'zining mustahkam iqtisodiy ko'rsatkichlari bilan ajralib turmoqda.

Jahon banki ko'plab yirik iqtisodiyotlar uchun o'sish prognozlarini savdo to'siqlari va geosiyosiy tangliklar sabab kamaytirgan bo'lsa-da, Turkiyaning 2025 yil uchun YaIM o'sish prognozini 2,6 foizdan 3,1 foizga oshirdi. Bu esa mamlakatning iqtisodiy barqarorligiga bo'lgan ishonchni ko'rsatadi.

Tahlilchilarning fikricha, Turkiyaning jonli ichki bozori, strategik investitsiyalari va diversifikatsiyalangan savdo aloqalari kelajak uchun umidli yo'lni ochmoqda.

Anqara Ijtimoiy fanlar universiteti professori Baris Alpaslan Turkiyaning ijobiy iqtisodiy ko'rsatkichlarini ichki barqarorlikni mustahkamlash va investorlar ishonchini oshirishga qaratilgan oqilona qarorlar bilan bog'laydi.

“Turkiya joriy hisob balansidagi kamomadni qisqartirish, xalqaro zaxiralarni kuchaytirish va xavf mukofotlarini kamaytirishda sezilarli yutuqlarga erishdi,” deydi u TRT World nashriga.

Mamlakatning joriy hisob balansi kamomadga uchraydi, agar u eksportdan ko'ra importga ko'proq mablag' sarflasa. Turkiya bu farqni kamaytirish uchun ko'p harakat qildi, ya'ni eksport va turizm daromadlariga nisbatan importni kamaytirish strategiyasini qo'lladi. Bu esa iqtisodiyotni barqarorlashtirdi, deydi u.

Bu barqarorlik xorijiy investorlarni Turkiyani ishonchli tanlov sifatida ko'rishga undadi.

Turkiyaning ichki iste'moli – ya'ni odamlar va korxonalar o'z ehtiyojlari uchun tovar va xizmatlarga sarflaydigan umumiy mablag' – mamlakatning iqtisodiy istiqbollarini yaxshilashda yana bir muhim omil hisoblanadi, deydi Alpaslan.

“Global qiyinchiliklarga qaramay, Turkiyaning ichki iste'moli kuchli bo'lib qolmoqda, bu esa katta va yosh aholiga tayanadi,” deydi u.

Istanbul yoki Anqaradagi gavjum bozorlarni tasavvur qiling, bu yerda yosh oilalar oziq-ovqat, kiyim-kechak va texnika sotib olib, do'konlarni band qilib, iqtisodiyotning g'ildiraklarini aylantiradi. Chakana savdodan uy-joygacha bo'lgan tovar va xizmatlarga bo'lgan doimiy talab global talab pasaygan paytda ham iqtisodiy o'sishning dvigateli bo'lib xizmat qiladi.

Turkiya hukumatining infratuzilma sohasiga e'tibor qaratishi ham muhim rol o'ynaydi. “Hukumat transport va energetika kabi infratuzilma loyihalariga investitsiyalarni ustuvor vazifa sifatida belgilashda davom etmoqda, bu esa ish o'rinlari yaratadi va uzoq muddatli mahsuldorlikni oshiradi,” deydi Alpaslan.

Turkiyaning diversifikatsiyalangan sanoat bazasi ham uning pozitsiyasini mustahkamlaydi. “Iqtisodiyot avtomobilsozlik, elektronika, to'qimachilik va qurilish kabi sohalarni o'z ichiga olgan diversifikatsiyalangan sanoat bazasidan foyda ko'radi,” deydi Alpaslan.

Bu xuddi yaxshi jihozlangan asboblar qutisiga o'xshaydi: agar bir asbob – masalan, to'qimachilik – sekinlashsa, avtomobilsozlik yoki elektronika kabi boshqa sohalar bu bo'shliqni to'ldirishi mumkin, bu esa iqtisodiyotni barqaror saqlaydi.

Turizm ham Turkiyaning tojidagi qimmatbaho toshdir. “Bu soha o'zining barqarorligini namoyish etdi, xalqaro sayyohlar sonining ortishi esa xorijiy valyuta daromadlari va ish o'rinlarini yaratishda yordam berdi,” deydi u.

Anqara Yildirim Beyazit universiteti professori Murat Aslan ham bu optimizmni qo'llab-quvvatlab, Turkiyaning intizomli iqtisodiy siyosatini asosiy omil sifatida ko'rsatadi.

“Mehmet Shimshak (g'azna va moliya vaziri) tomonidan joriy etilgan klassik ortodoks dasturi talabni cheklash va inflyatsiyaga qarshi kurashish uchun yuqori foiz stavkalari rejimini qabul qiladi,” deydi u. Bu yondashuv qaynayotgan qozonni to'kilib ketmasligi uchun olovni pasaytirishga o'xshaydi – yuqori foiz stavkalari ortiqcha sarf-xarajatlarni sekinlashtiradi va narxlarni barqarorlashtirishga yordam beradi.

Natijada, Aslan aytishicha, 2025 yil may oyida oylik inflyatsiya kutilganidan pastroq bo'lib, biznes va iste'molchilar uchun barqaror muhit yaratdi.

Aslan, shuningdek, ichki xarajatlarning o'sishini o'sish dvigateli sifatida ta'kidlaydi. “2025 yilda ham jismoniy shaxslar, ham hukumat tomonidan xarajatlarning katta o'sishi kutilmoqda,” deydi u.

Masalan, zilzilalardan keyin infratuzilmani qayta tiklash bo'yicha hukumatning sa'y-harakatlari qurilish sohasiga mablag' kiritmoqda, bu esa ishchilar uchun ish o'rinlari va materiallarga talabni yaratmoqda.

2025 yil yanvar oyida minimal ish haqi 30 foizga oshirilishi odamlarning qo'lida ko'proq pul bo'lishiga olib keldi. “Bu uy xo'jaliklarining real daromad va iste'mol darajasini yanada yaxshiladi,” deydi u, oilalarning maktab anjomlari sotib olish yoki ovqatlanishga qo'shimcha mablag' ajratishini mahalliy biznesni rivojlantirishga o'xshatib.

Turkiyaning eksportdagi muvaffaqiyati, ayniqsa harbiy va aerokosmik sohalarda, uning iqtisodiy yutuqlariga qo'shilmoqda. “Harbiy va aerokosmik sanoat eksport bo'yicha yangi rekordlarni o'rnatdi,” deydi Aslan, 2025 yil mart oyida o'tgan yilga nisbatan 147 foizga o'sib, 884 million dollarga yetganini ta'kidlab.

Global neft narxlarining pasayishi ham energiya importi xarajatlarini kamaytirib, iqtisodiyotga bosimni yengillashtirdi, bu esa xuddi gaz narxlari pasayganda oilaning pul tejashiga o'xshaydi.

Global savdo muammolariga duch kelgan holda, masalan, AQSh tariflari, Turkiya moslashishga yaxshi tayyor, deydi ikkala ekspert ham.

Alpaslan Turkiyaning diversifikatsiyalangan savdo sherikliklarini ta'kidlaydi. “Turkiya o'zining savdo aloqalarini, ayniqsa Yaqin Sharq, Shimoliy Afrika, Markaziy Osiyo va Afrika bo'ylab faol diversifikatsiya qildi,” deydi u.

Yevropa Ittifoqi bilan bojxona ittifoqining modernizatsiya qilinishi ham Yevropa bozorlariga kirishni ta'minlab, barqaror savdo yo'lini yaratadi. “Bu AQSh savdo choralarining ba'zi ta'sirlarini yumshatishga yordam berishi mumkin,” deydi Alpaslan.

Aslan Turkiyaning geostrategik pozitsiyasini noyob ustunlik sifatida ko'radi. Yevropa Turkiyaga siyosiy va harbiy qo'llab-quvvatlash uchun tayanar ekan, energiya boy mintaqalar bilan aloqalari Turkiyaga kuchli savdo imkoniyatlarini beradi.

“Turkiya Yevropaga yo'l olgan Xitoy tovarlari uchun muhim ko'prik vazifasini bajaradi,” deydi u.

“Turkiya o'zining inson kapitali va strategik aktivlarini muzokaralar stolida ishlatishi mumkin,” deydi Aslan, o'zining joylashuvini foydali savdo kelishuvlarini ta'minlash vositasi sifatida ishlatishni ta'kidlab.