Ukraina va Rossiya juma kuni Istanbulda uch yildan ortiq vaqt ichida birinchi marta to‘g‘ridan-to‘g‘ri tinchlik muzokaralarini o‘tkazishga tayyorlanmoqda.
Ukraina Prezidenti Volodimir Zelenskiy Turkiyaga safar qilgan bo‘lsa-da, Rossiya Prezidenti Vladimir Putin bilan yuzma-yuz muzokaralar o‘tkazish taklifiga javob olmagani sababli muzokaralarda qatnashmasligini aytdi. 2022-yil fevral oyida Rossiya harbiy harakatlarini boshlaganidan beri o‘n minglab odamlar halok bo‘ldi va Moskva armiyasi Ukrainadagi hududlarning taxminan beshdan bir qismini nazorat qilmoqda.
Istanbuldagi muzokaralar haqida ma’lum bo‘lganlar:
Muzokaralar qachon bo‘lib o‘tadi?
Turkiya Tashqi ishlar vazirligi manbasiga ko‘ra, Rossiya, Ukraina va Turkiya delegatsiyalari o‘rtasidagi uch tomonlama uchrashuv dastlab juma kuni soat 09:30 (GMT) ga belgilangan edi. Ammo rasmiylar vaqtlar o‘zgarishi mumkinligini ta’kidlashdi. Shu bilan birga, AQSh Davlat kotibi Marko Rubio Turkiya va Ukraina vakillari Hakan Fidan va Andriy Sibiga bilan bir soatlik uchrashuv o‘tkazdi. Ukraina delegatsiyasi rahbari, Mudofaa vaziri Rustem Umerov ham ishtirok etdi. Shu bilan birga, AQSh Davlat departamenti siyosat rejalashtirish bo‘limi rahbari Maykl Anton Rossiya delegatsiyasi bilan uchrashishi rejalashtirilgan edi.
O‘tgan hafta oxirida Putin muzokaralarni payshanba kuni o‘tkazishni taklif qilgan edi, ammo Kreml bir necha kun davomida kim qatnashishi yoki tafsilotlarni oshkor qilishdan bosh tortdi. Rossiya payshanba kuni Istanbulga nisbatan past darajadagi delegatsiya bilan yetib keldi, bu esa Zelenskiyni qisqartirilgan jamoani yuborishga majbur qildi, ular payshanba kechasi yetib kelishdi.
Kimlar ishtirok etishi kutilmoqda?
Rossiya tomoniga Vladimir Medinskiy, Putin maslahatchisi va sobiq madaniyat vaziri boshchilik qiladi, u 2022-yilda ikki davlat o‘rtasidagi so‘nggi to‘g‘ridan-to‘g‘ri muzokaralarda ishtirok etgan edi. Kreml uchta boshqa muzokarachilarni ham tayinladi: Tashqi ishlar vaziri o‘rinbosari Mixail Galuzin, Mudofaa vaziri o‘rinbosari Aleksandr Fomin va Rossiya GRU harbiy razvedka agentligi direktori Igor Kostyukov.
Zelenskiy payshanba kuni Rossiya vakillarining darajasini tanqid qilib, bu Moskvaning urushni tugatish bo‘yicha muzokaralarni jiddiy qabul qilmayotganining belgisi ekanligini aytdi. Tashqi ishlar vaziri Sergey Lavrov yoki AQSh bilan oldingi muzokaralarda ishtirok etgan Kreml tashqi siyosat maslahatchisi Yuriy Ushakov Istanbulda emas.
Ukraina delegatsiyasiga Qrimdan kelib chiqqan va Moskva bilan diplomatiyaning bir necha bosqichlarida, jumladan, 2022-yilgi muzokaralar, asirlar almashinuvi va Qora dengiz don kelishuvida ishtirok etgan Umerov boshchilik qiladi. Unga o‘nlab vazir o‘rinbosarlari va harbiy rasmiylar, jumladan, Tashqi ishlar vaziri o‘rinbosari Sergiy Kislitsa, Xavfsizlik xizmati rahbari o‘rinbosari Oleksandr Poklad va Bosh shtab boshlig‘i o‘rinbosari Oleksiy Shevchenko qo‘shiladi. AQShning yuqori martabali diplomati ham juma kuni Istanbulga uchib kelib, muzokaralarni qo‘llab-quvvatlashini bildirdi, ammo muzokaralarda qatnashmaydi.
Ikki tomonning pozitsiyalari qanday?
Zelenskiy uning jamoasi Kiyev, uning ittifoqchilari va Vashington tomonidan ilgari surilgan shartsiz sulhni muhokama qilish vakolatiga ega ekanligini aytdi. Rossiya bu taklifni bir necha bor rad etib, sulhga kelishdan oldin bir qator masalalarni hal qilish kerakligini ta’kidladi. Bundan tashqari, Kiyev va Moskva o‘rtasidagi asosiy farqlar hal qilinmagan. Rossiya muzokaralar “mojaroning ildiz sabablari”, jumladan, Ukrainani “denatsifikatsiya” va qurolsizlantirish masalalarini ko‘rib chiqishi kerakligini ta’kidlamoqda, bu Moskva tomonidan bosqinni oqlash uchun ishlatilgan noaniq atamalardir. Shuningdek, Rossiya Ukraina o‘z hududlarini Rossiya qo‘shinlari tomonidan bosib olingan deb tan olishi kerakligini takrorlamoqda. Kiyev o‘z hududlarini Rossiya deb tan olmasligini aytmoqda, ammo Zelenskiy Ukraina ularni faqat diplomatik yo‘l bilan qaytarib olishi mumkinligini tan olgan.
Kutilmalar qanday?
AQSh Prezidenti Donald Tramp Istanbulda sezilarli yutuqlarga erishish ehtimoli kamligini tan olib, urushni tugatishga qaratilgan harakatlar Putin bilan uchrashmaguncha boshlanmasligini aytdi. Rubio ham muzokaralardan “yuqori umidlar” yo‘qligini bildirdi. Moskvaning bosh muzokarachisi Istanbulda “mumkin bo‘lgan murosalarni” muhokama qilishga tayyor ekanligini ta’kidladi. “Afsuski, ular haqiqiy muzokaralarni jiddiy qabul qilmayapti”, dedi Zelenskiy Erdog‘an bilan uchrashuvdan so‘ng jurnalistlarga.
Nega aynan Turkiya?
NATO a’zosi Turkiya mojaro boshlanganidan beri Ukraina va Rossiya bilan yaxshi munosabatlarni saqlab qolishga harakat qilmoqda va urush bo‘yicha ikki marta muzokaralarga mezbonlik qilgan. Moskva va Kiyev vakillari 2022-yil mart oyida Istanbulda urushni tugatish bo‘yicha dastlabki kelishuvni muhokama qilishgan edi. Ammo bu muzokaralar Rossiya qo‘shinlari tomonidan bir oy davomida bosib olingan Kiyevning Bucha tumanidan chekinishi ortidan to‘xtab qoldi, u yerda yuzlab tinch aholi halok bo‘lgani aniqlangan edi. Moskva bu muzokaralarni o‘sha muvaffaqiyatsiz muzokaralarning “davomi” deb bilmoqda, dedi Medinskiy payshanba kuni. Mojaroli tomonlar o‘rtasidagi aloqa shu paytgacha asosan asirlar almashinuvi va askarlar jasadlarini qaytarish kabi gumanitar masalalarga qaratilgan.
