So‘nggi paytlarda Isroilning Eronning asosiy ob’yektlariga qarshi amalga oshirayotgan havo hujumlari mintaqada katta shov-shuvlarga sabab bo‘ldi va Pokiston milliy xavfsizligi hamda diplomatik mavqeiga ta’sir qilishi mumkinligi borasida xavotirlarni kuchaytirdi.
Isroil va Eron o‘rtasidagi inqiroz kuchayib, Eronning qurbonlar soni 224 dan oshgan bir paytda, mintaqaviy raqobatlar chorrahasida joylashgan Pokiston murakkab vaziyatni boshqarishga harakat qilmoqda.
Pokiston hukumati Isroilning Eronni nishonga olgan hujumlarini xalqaro qonunlarni buzish sifatida qoralab, zudlik bilan jangovar harakatlarni to‘xtatishga chaqiruvchi bir nechta bayonotlar berdi.
Yaqinda e’lon qilingan qo‘shma bayonotda Islomobod ziddiyatni yumshatish, tinch aholining himoyasi va diplomatiya orqali mintaqaviy tinchlikni ta’minlash zarurligini ta’kidladi. Bayonotda Pokistonning muloqot va BMT nizomi tamoyillarini qo‘llab-quvvatlashi yana bir bor tasdiqlandi.
Pokiston mudofaa vaziri Xovaja Osif yaqinda Milliy Assambleyada qilgan nutqida, Isroil tajovuziga qarshi Eronni qo‘llab-quvvatlashini aytib, ikki qo‘shni davlat o‘rtasidagi strategik hamkorlikning chuqurlashayotganini ko‘rsatdi.
“Biz Eronni qo‘llab-quvvatlaymiz va ularning manfaatlarini himoya qilish uchun har bir xalqaro maydonda ularning yonida bo‘lamiz,” dedi mudofaa vaziri.
Bosh vazir o‘rinbosari va tashqi ishlar vaziri Ishoq Dar ham Isroilning Eronni nishonga olgan hujumlarini “Eron suverenitetining ochiqdan-ochiq buzilishi” deb atadi.
Inqirozga javoban, Pokiston o‘z fuqarolarining xavfsizligini ta’minlash uchun choralar ko‘rmoqda. Hukumat Eronga zarur bo‘lmagan safarlarni cheklash bo‘yicha tavsiyalar berdi va Eron hududida bo‘lgan Pokiston fuqarolarining xavfsiz qaytishini ta’minlash uchun diplomatik kanallar orqali ish olib bormoqda.
Pokiston tashqi ishlar vazirligining ma’lumotiga ko‘ra, hozirgacha 450 nafar Pokistonlik shia ziyoratchilar Eron hududidan evakuatsiya qilingan. Ular asosan Mashhad, Qum, Najaf va Karbalo kabi diniy maskanlarga ziyorat qilish uchun borishadi. Vazirlik, shuningdek, Pokiston fuqarolari va ziyoratchilarining xavfsizligini ta’minlash uchun 24/7 inqiroz boshqaruv bo‘limini tashkil etdi.
Mutaxassislar Isroil va Eron o‘rtasidagi ziddiyatning yanada kuchayishi Pokiston xavfsizlik muhitiga bevosita ta’sir qilishi mumkinligidan ogohlantirmoqda.
Pokiston va Eron o‘rtasida taxminan 905 kilometr uzunlikdagi chegara mavjud bo‘lib, bu har qanday beqarorlik Islomobod uchun xavfsizlikka tahdid solishi mumkinligini anglatadi. Bundan tashqari, mojaro mintaqaviy havo yo‘llari va savdo yo‘llarini buzib, qo‘shni davlatlar va xalqaro sayohatga ta’sir ko‘rsatmoqda.
Global bozorlarda ham neft narxlarining oshishi sababli ta’minotdagi uzilishlar xavotirlariga ko‘ra ta’sir sezilmoqda. Neft import qiluvchi davlat sifatida Pokiston inflyatsiyani boshqarish va iqtisodiy barqarorlikni saqlashda qiyinchiliklarga duch kelmoqda.
Tahlilchilar Markaziy bank inflyatsiya bosimlarini yumshatish uchun foiz stavkalarini o‘z holida qoldirishi mumkinligini taxmin qilmoqda.
Isroil-Hindiston ittifoqi
Pokistonning sobiq elchisi va yuqori martabali tashqi siyosat mutaxassisi Mansur Ahmad Xon TRT World telekanaliga bergan intervyusida Pokiston bu rivojlanayotgan inqirozga qarshi ataylab ehtiyotkor, ammo prinsipial pozitsiyani egallaganini aytdi.
Xonning aytishicha, Pokiston Isroilning shafqatsizligi va xalqaro huquqni buzishini qoralaydi va harbiy harakatlarni zudlik bilan toʻxtatish va BMT Nizomi doirasida Eronning yadroviy dasturini oʻz ichiga olgan muloqot asosida yechim topishga chaqiradi.
Xonning aytishicha, bu pozitsiya Eronga geografik yaqinlik va AQSh va G'arb bilan muhim aloqalarni hisobga olgan holda nozik muvozanatni talab qiladi. "Hozirgacha bu muvozanat saqlanib qolgan, ammo bu sinovdan o'tadi, ayniqsa AQShdan, xususan, prezident Trampdan kelayotgan Eronga qarshi ritorika kuchayishi bilan."
Xon Isroil-Hindiston ittifoqi Pokiston xavfsizligi va strategik manfaatlariga tahdid ortib borayotganini ta’kidladi.
"Hindiston oʻzining mintaqaviy gegemonligini oʻrnatish yoʻlida Isroilning usullariga taqlid qilmoqda. Oʻtgan oy Isroil tez-tez ishlatib turadigan isbotlanmagan terrorizm ayblovlarini keltirib, Pokistonga hujum boshladi. Pokistonning javobi bu urinishning barbod boʻldi."
"Pokiston uchun Isroil-Eron voqeasi Hindistonning Pokistondagi navbatdagi sarguzashtiga sabab bo'lishi ehtimolini e'tiborsiz qoldirish qiyin bo'ladi", - deya ogohlantirdi Xon.
Mintaqaviy diplomatiya masalasida u Pokistonni uzoqni ko‘zlab harakat qilishga chaqirdi. "Ikkinchi jahon urushidan keyingi tartib parchalanishning aniq belgilarini ko'rsatmoqda. Pokiston G'arb bilan muvozanat siyosatini davom ettirgan holda Xitoy va Shanxay Hamkorlik Tashkiloti (ShHT), BRIKS kabi kuchayib borayotgan kuch markazlari bilan aloqalarini chuqurlashtirishi kerak", dedi u.
U Eron bilan birdamlik muhim ekanini ta’kidladi, ammo “Turkiya, Qatar, Saudiya Arabistoni, Birlashgan Arab Amirliklari va Markaziy Osiyo davlatlarini o‘z ichiga olgan koalitsiya boshchiligidagi tinchlik tashabbusi orqali Eron va G‘arb o‘rtasidagi kengayib borayotgan tafovutni bartaraf etish birdek muhim” dedi.
"Pokiston mintaqaviy politsiya emas"
Karachi universiteti professori, xalqaro aloqalar bo‘yicha mutaxassis doktor Shaista Tabassum Pokiston xavfsizligi ko‘plab jabhalardan bosim ostida qolgani haqida ogohlantirdi.
"Pokiston xavotirlari faqat Isroil-Eron mojarosi bilan chegaralanib qolmaydi", dedi u.
"Sharqiy chegara Hindistonning Isroil bilan yaqin aloqalari tufayli bir xil darajada himoyasizdir va Erondagi har qanday beqarorlik ham transchegaraviy xavfsizlik xavfini, ham ichki mazhablar sezgirligini keltirib chiqarishi mumkin."
Xon singari, u Hindiston har qanday imkoniyatda "harbiy sarguzashtlarni" davom ettirishi mumkinligi haqida ogohlantirdi.
Uning ta'kidlashicha, Pokiston Erondan qochqinlar oqimiga duch kelishi mumkin va bu mojaro ba'zi Pokiston jamoalarining Eron bilan kuchli diniy aloqalari tufayli ichki mazhablararo ziddiyatlarni kuchaytirishi mumkin.
Mojaroning yadroviy jihatiga kelsak, doktor Tabassum Pokistonning yadroviy dasturi hamon Hindistonga qaratilgan va mudofaa xususiyatiga ega ekanligini taʼkidladi.
"Pokiston hech qachon mintaqaviy politsiyachi rolini o'z zimmasiga olmagan va Eron bilan harbiy yordam ko'rsatishi yoki yadroviy texnologiyani baham ko'rishi kutilmaydi", dedi u TRT World telekanaliga.
Kengroq tashqi siyosat yo'nalishiga to'xtalib o'tgan Tabassum, Pokiston tinchlik tarafdori va to'g'ridan-to'g'ri aralashuvdan qochib, ehtiyotkor yo'l tutganini aytdi.
"Pokistonning BMT va boshqa forumlardagi pozitsiyasi uning betaraf qolish istagini aks ettiradi. Iqtisodiy va harbiy voqelikni inobatga olgan holda, bu nafaqat donolik, balki kengayib borayotgan mintaqaviy urushga kirishmaslik ham zarurdir".
"Pokiston uchun muammo"
Pokistonda boshqaruv, xavfsizlik va mintaqaviy masalalarni ta’minlovchi strategik tadqiqot va siyosat bo‘yicha konsalting firmasi Tabadlabning hamkori Zeeshan Salohiddin Pokistonning asosiy ustuvor yo‘nalishi Isroil-Eron mojarosini tinch va tezkor hal etish yo‘lida harakat qilish bo‘lishi kerakligini ta’kidladi. U mintaqada yana bir yirik urush chuqur beqarorlikni keltirib chiqarishi haqida ogohlantirdi.
"Pokiston oldingi mintaqaviy urushlarda front ittifoqchisi sifatida og'ir narxni to'ladi. Biz uyga yaqin bo'lgan yana bir mojaroga toqat qila olmaymiz. Ustivor vazifa har ikki tomonni barcha mavjud vositalardan foydalangan holda muzokara stoliga o'tkazish bo'lishi kerak".
Salohiddinning aytishicha, agar urush davom etsa, Pokistonning mintaqaviy mavqei yanada zaiflashadi. Uning ta'kidlashicha, u sharqda allaqachon dushman bo'lgan Hindiston, g'arbda Afg'oniston bilan munosabatlari yomonlashgan, hozir esa janubi-g'arbda Isroil bilan ochiq urushda qo'shni - bu mojaro hatto AQShni ham o'z ichiga olishi mumkin, dedi u.
"Bu vaziyat Pokiston uchun faqat muammo tug'diradi", dedi u TRT Worldga. Uning qo‘shimcha qilishicha, mintaqaviy munosabatlarga ta’siri Hindiston va Xitoyning qanday javob berishiga bog‘liq bo‘ladi.
U bu davrda axborot ishlab chiqaruvchilarning roliga ham to‘xtalib o‘tdi.
"Siyosiy tadqiqotlar olib borayotganlarning mas'uliyati nafaqat haqiqatga yopishib olish, balki jamoatchilikni dezinformatsiya va uydirmalardan himoya qilishdir. Ayniqsa, haqiqat doimiy hujum ostida bo'lgan bir paytda."
