Bundan 66 million yil muqaddam... Kattaligi Everest tog'iga teng bo'lgan asteroid kosmosda aql bovar qilmaydigan darajada katta tezlikda uchib o'tdi. U zulmatni bosib o'tib, to'g'ridan yerga quladi.

Ta'sir shunchalik katta bo’ldiki, bir vaqtning o'zida portlagan milliardlab atom bombalari kabi juda katta energiya chiqardi. Bu shunchalik halokatli ediki, u sayyoradagi barcha turlarning 75 foizini, shu jumladan dinozavrlarni ham yo'q qildi.

Bu Yerga urilgan eng katta asteroid edi. U kunimizda "sayyora qotili" deb tanilgan. Bugungi kunda asteroidlar biz uchun katta xavf tug'dirmaydi. Biroq, yaqinda olimlar asteroid Yerga xavfli darajada yaqinlashishi mumkinligi haqida ogohlantirmoqda. Qanchalik yaqin? Kelgusi bir necha yil ichida bizga to'g'ridan-to'g'ri urilish ehtimoli bor.

Katta portlash va seysmik to'lqinlardan tortib mintaqaviy iqlim o’zgarishlarigacha, agar bu asteroid urilsa, biz qanday holatga duch kelishimiz mumkinligini tushuntiramiz. Siz TRT Globaldan “Asteroid haqida ogohlantirish” nomli podkastni tinglayapsiz.

2024-yil 27-dekabrda olimlar “2024 YR4” nomli yangi asteroidni topdilar. Ushbu yangi kosmik tosh haqida ko'p narsa ma'lum emas, ammo astronomlar ko'proq tafsilotlarni aniqlash uchun uni diqqat bilan kuzatib borishmoqda - bu jarayon tez orada koinotga chiqariladigan eng kuchli rasadxonani o'z ichiga olishi mumkin.

 “2024 YR4” diametri taxminan 90 metrni tashkil etadi, bu taxminan futbol maydoniga teng. Endi bu o'lchamdagi tosh Yerning kattaligi bilan solishtirganda kichik bo'lib tuyulishi mumkin, lekin jiddiy zarar yetkazish kuchiga ega. Ulkan tosh soatiga 61 000 kilometrdan ko‘proq tezlikda harakatlanar ekan, Yevropa kosmik agentligi 2032-yilda Yer qobig‘ini yorib, shahar o‘lchamidagi portlashga olib kelishi mumkinligini taxmin qilmoqda.

Xo'sh, sizningcha halokat ehtimoli qanday?

NASAning Yerga yaqin ob'yektlarni o'rganish markazi ma'lum qilishicha, uning 7 yil ichida sayyoramiz bilan to'qnashuv ehtimoli 2,3 foizni tashkil etadi. Sizning bu haqda nima deb o'ylayotganingizni bilaman: “2,3 foizmi? Bu juda dargumon!” Va siz haqsiz, bu dargumon. Ammo shuni aytish joizki, bir necha hafta oldin bu imkoniyat atigi 1,3 foiz edi. Mana bu ehtimolning to'satdan ortishi butun dunyo olimlarini xavotirga solmoqda.

Hozirda bu kosmik toshning bizga urilish ehtimoli 50 ta 1 ga to’g’ri keladi. Ammo, aniqlik kiritish uchun, ehtimollikning ortishi asteroidning biz tomon to'satdan tezlashishi bilan bog'liq emas. Buning sababi, biz uni kuzatish qobiliyatimizni yaxshilaganmiz. Yaxshilangan teleskoplar va monitoring tizimlari olimlarga aniqroq o'lchovlarni taqdim etdi, bu ularga o'z bashoratlarini yanada aniqlashtirish imkonini berdi.

Olimlar Yerga yaqin ob'yektlar tomonidan yuzaga keladigan xavfni tasniflaydigan "Torino ta'siri xavfi shkalasi" dan foydalanadilar. Ushbu shkala 0 dan 10 gacha. Nol ob'yektning Yer bilan to'qnashish xavfi yo'qligini anglatadi. 10 esa, to'qnashuvning muqarrar ekanligini va ommaviy qirg'in kabi halokatli global oqibatlarga olib kelishini anglatadi.

 Hozirda “2024 YR4” uch ball bilan baholangan - bu asteroid "potentsial xavfli" va diqqatni talab qiladi, lekin urilish aniq emas. Bundan tashqari, NASA matbuot kotibi Molli Vasserning so'zlariga ko'ra, o'tmishda ushbu xavf ro'yxatida bo'lgan ko'plab ob'yektlar bo'lgan, ammo ko'proq ma'lumotlar kelib tushganligi sababli ro'yxatdan o'chirilgan. Shunday qilib, hozirda reja "2024 YR4" uchun, olimlar uni diqqat bilan kuzatishda davom etishlari va taxminlarini yanada aniqlashtirish uchun ko'proq ma'lumot to'plashlari kerak.

Har yili Yerga yaqin 3000 atrofida yangi ob'yektlar topiladi, ammo "2024 YR4" o'lchamidagi asteroidlarni topish qiyinroq, chunki ular qorong'uda, va juda kichkina. Ularni teleskoplar yordamida aniqlash mashaqqatli. Olimlarning asteroidlarni kuzatish uchun ma'lum bir vaqtga ehtiyoji bor, chunki kosmik jinslarni faqat ular aks ettiradigan quyosh nuri miqdori bilangina o'rganish mumkin. Kosmik toshlar quyosh atrofida o'z orbitalarida harakatlanar ekan, imkon qadar ko'proq ma'lumot to'plash uchun tez harakat qilishlari kerak.

Xo'sh, agar asteroid biz tomon harakatlanishda davom etsa, nima qilishimiz mumkin? Asteroid orbitasiga boshqa samoviy jismlarning tortishish kuchlarining murakkab raqsi ta'sir qiladi va hatto eng kichik turtki ham uning yo'nalishini o'zgartirishi mumkin. Bu yerda NASAning sayyoraviy mudofaa tizimi katta ro'l o'ynaydi.

Ilmiy fantastika muxlislari yoki kosmik ishqibozlar uchun 2022-yilda Juft Asteroid boshqarish sinovi yoki DART missiyasini eslab qolishingiz mumkin. NASA kosmik kemani asteroidga urib yuborish orqali uning orbitasini o‘zgartirishga muvaffaq bo‘ldi. Bu olamshumul voqea edi! Agar kerak bo'lsa, asteroidni burishimiz mumkinligining isboti edi. Va “2024 YR4” hozirda darhol xavf tug'dirmasa-da, DART kabi missiyalar bizga kattaroq, qo'rqinchliroq kosmik tosh kelsa, tayyor bo'lishimiz kerakligi haqida ogohlantiradi.

Tunda osmonga qaraganimizda va kosmosning kengligi haqida o'ylaganimizda, o'zingizni kichik zarradek his qilishingiz tabiiy hol.  Lekin biz shunchaki passiv kuzatuvchilar emasmiz. Biz sayyoramizning tadqiqotchilari, muammolarni hal qiluvchilari va boshqaruvchilarimiz.

Bugungi dastur shulardan iborat. Bizni kuzatib borishda davom eting!  Ushbu podkast TRT Worlddagi maqoladan tayyorlangan.