پس از آنکه طالبان حدود چهار سال پیش با سرنگونی حکومت تحت حمایت ایالات متحده و غرب، کنترل افغانستان را به دست گرفتند و ایالات متحده مجبور شد به صورت ناگهانی به حضور بیست ساله خود در این کشور پایان دهد، بسیاری از کشورها دچار نگرانی شدند.
به‌ویژه کشورهای همسایه نگران بودند که خلأ قدرت ناشی از خروج ایالات متحده و ناتو، افغانستان را همچون دهه ۹۰ میلادی به سوی هرج‌ومرج سوق دهد و گروههای تروریستی مانند داعش و القاعده از این آشوب بهره برده و دوباره فعال شوند. اما در وضعیت کنونی، به جز حملات پراکنده از سوی گروههای مخالف مسلح کوچک علیه اداره طالبان، می‌توان گفت که آرامش نسبی در سراسر کشور حکم فرما است.
یکی دیگر از نگرانی‌ها درباره اداره طالبان، گسترش تولید تریاک در افغانستان و افزایش قاچاق مواد مخدر حاصل از آن بود. با این حال، اداره طالبان به تاریخ ۳ آوریل ۲۰۲۲ فرمانی صادر کرد که بر اساس آن، تولید تریاک در سراسر کشور به طور کامل ممنوع اعلام شد و این نگرانی‌ها تا حدی کاهش یافت.
این ممنوعیت تنها شامل کشت خشخاش نمی‌شد؛ بلکه استفاده، حمل‌ونقل، تولید، تجارت، صادرات و واردات تمام انواع مواد مخدر را نیز دربرمی‌گرفت. براساس فرمان ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر اداره طالبان، کشت خشخاش که منبع اصلی تولید تریاک است، ممنوع اعلام شد و تأکید گردید که زمین‌های کشاورزانی که این فرمان را نقض نمایند، مصادره و با آنها طبق قوانین شریعت برخورد خواهد شد.
با وجود شایعاتی مبنی بر اینکه این ممنوعیت بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد تا اجرایی، تصاویر ماهواره‌‌ای سال ۲۰۲۳ و تحقیقات میدانی محققان مستقل نشان می‌دهد که این تصمیم در کاهش کشت خشخاش بسیار موفق بوده است. پس از اجرای این ممنوعیت، در ولایت هلمند که زمانی به‌تنهایی ۵۰ درصد تریاک جهان را تولید می‌کرد، کشت خشخاش تا ۹۹ درصد کاهش یافت. در ولایت ننگرهار، یکی دیگر از مناطق اصلی تولید تریاک نیز کاهش قابل توجهی در کشت خشخاش گزارش شده است.
درواقع، با وجود همه تلاش‌های حکومت قبلی، افغانستان در دو دهه گذشته، همچنان بزرگ‌ترین تولیدکننده تریاک در جهان باقی مانده است. بنابرین، علاوه بر مسائل امنیتی، موضوع مواد مخدر یکی از نگرانی‌های اصلی در مورد افغانستان تحت اداره طالبان باقی مانده است.
برخلاف نگرانی‌های عده‌‌ای که تصور می‌شد بازار چندین میلیارد دلاری مواد مخدر ممکن است به دست گروههای تروریستی بیافتد، طالبان با اتخاذ تدابیر جدی توانست جلوی این روند را بگیرد.
مبارزه با کشت خشخاش که بخش مهمی از حوزه کشاورزی افغانستان را تشکیل می‌داد، از سوی اداره طالبان به روش‌های مختلفی دنبال شد.
درابتدا مصرف‌کنندگان مواد مخدر را به مراکز ترک اعتیاد فرستاد؛ سپس، به کشاورزانی که سال‌ها از گیاه خشخاش صمغ برداشت می‌کردند، هشدار داد که کشت آن را متوقف کنند
اما، پس از آنکه این روش نتیجه‌ای نداد، اداره طالبان نیروهای امنیتی خود را برای مقابله با کشاورزان اعزام کرد و محصولات آنها را نابود ساخت. در پی این اقدام، میزان کشت خشخاش تا ۹۵ درصد کاهش یافت؛ رقمی که در قیاس با دیگر کارزارهای مبارزه با مواد مخدر بی‌سابقه بود.
نابودی مزارع کشت خشخاش در افغانستان چالش‌های گوناگونی را به همراه دارد. اداره طالبان سال گذشته، به‌ویژه در ولایت بدخشان، اعتراضات کشاورزان به تخریب مزارع خشخاش را به‌شدت سرکوب نمود. در جریان برخورد نیروهای طالبان با معترضان در بدخشان، چندین نفر جان باختند.
کشاورزان معترض می‌گویند اداره طالبان برای جایگزینی کشت خشخاش، هیچ راهکار مشخصی ارائه نداده‌اند و تخریب مزارع خشخاش منبع درآمد آنان را از بین برده و خانواده هایشان را بیش از پیش به فقر کشانده است.
غاده والی، مدیر اجرایی دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد، ضمن ابراز همدردی با مشکلات کشاورزان افغان گفت: با توجه به اینکه میزان کشت خشخاش در افغانستان کاهش یافته است، ما این فرصت و مسئولیت را داریم که از کشاورزان افغان برای توسعه منابع درآمد پایدار و فارغ از بازارهای غیرقانونی حمایت کنیم.
والی همچنین افزود که زنان و مردان افغان با مشکلات شدید اقتصادی و انسانی روبه‌رو هستند و بطور فوری به منابع درآمدی جایگزین نیاز دارند.
آیا کشت خشخاش دوباره افزایش یافته است؟
با وجود ممنوعیتی که از سوی اداره طالبان اعمال شده، در سال ۲۰۲۴ در برخی مناطق افغانستان افزایش در کشت خشخاش مشاهده شده است.
براساس گزارش دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد، در تاریخ ۲۷ نوامبر ۲۰۲۴، کشت خشخاش در افغانستان نسبت به سال گذشته ۳۰ درصد افزایش یافته است.
در این گزارش آمده است که تولید تریاک در افغانستان در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ پایین بوده، اما در سال ۲۰۲۴ این میزان به ۴۳۳ تن رسیده است. در حالی که در گزارش قبلی این نهاد در اوایل نوامبر، آمده بود که در سال ۲۰۲۴، میزان کشت نسبت به سال گذشته ۱۹ درصد افزایش یافته است.
در چارچوب همکاری‌های بشردوستانه، روسیه یک محموله ۱۲۸۰ تُنی آرد را به دفتر برنامه جهانی غذا در ولایت بلخ افغانستان تحویل داد. این کمک‌ها در حالی انجام می‌شود که کاهش کمک‌های بین‌المللی، میلیون‌ها خانواده افغان را با بحران جدی معیشتی مواجه کرده است.
براساس همین گزارش، در سال ۲۰۲۴، مساحت زمین‌های زیر کشت حدود ۱۲.۸۰۰ هکتار تخمین زده شده است که در مقایسه با سال ۲۰۲۳ (۱۰۸۰۰ هکتار) ۱۹ درصد افزایش را نشان می‌دهد.
با وجود این افزایش نسبی، گزارش سازمان ملل تأکید میکند که کشت خشخاش همچنان به‌طور قابل توجهی پایین‌تر از سطح پیش از اعمال ممنوعیت است.
در سال ۲۰۲۲، حدود ۲۳۲۰۰۰ هکتار زمین زیر کشت خشخاش قرار داشت. افزایش کشت در سال ۲۰۲۴ با تغییرات جغرافیایی نیز همراه بوده است. بر اساس داده‌های سازمان ملل، تا سال ۲۰۲۳، کشت خشخاش به‌طور سنتی در ولایات جنوب غربی، به‌ویژه هلمند متمرکز بود، اما در سال گذشته، ۵۹ درصد از کشت‌ها به ولایات شمال‌شرقی به‌ویژه بدخشان منتقل شده است.
گفته می‌شود این تغییر نشان می‌دهد که کشت خشخاش در ولایات شمال‌شرقی با افزایش ۳۸ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۳ مواجه بوده است.
وزارت امور داخله اداره طالبان، گزارش دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد مبنی بر افزایش ۳۰ درصدی کشت تریاک در افغانستان را رد کرده و این گزارش را دور از واقعیت خوانده است. این وزارت در واکنش به این گزارش اعلام کرد که اداره طالبان تمام توان خود را برای ریشه‌کن کردن کامل مواد مخدر بسیج نموده است.
عبدالمتین قانع، سخنگوی وزارت امور داخله، در اعلامیه‌ای تأکید کرد: مبارزه با مواد مخدر از اولویت‌های اصلی این وزارتخانه است و ممنوعیت کشت و تولید مواد مخدر در افغانستان یکی از سیاست‌های اساسی طالبان به شمار می‌رود.
در این اعلامیه آمده است که بر اساس بررسی‌های وزارت امور داخله پیرامون وضعیت کشت و تولید مواد مخدر در افغانستان، در یک سال گذشته نسبت به سال‌های پیشین کاهش چشمگیری مشاهده شده است.
از سوی دیگر، ریاست مبارزه با مواد مخدر این وزارتخانه نیز با رد این گزارش، اعلام کرد که کشت مواد مخدر در افغانستان به‌طور کامل از بین رفته است.
عبد‌الحق آخوند، معاون اداره مبارزه با مواد مخدر، گفت: ما گزارش منتشر شده از سوی سازمان ملل را قاطعانه رد می‌کنیم؛ ما بارها با آنها نشست برگزار کردیم و ثابت نمودیم که در هیچ یک از مناطق افغانستان کشت تریاک وجود ندارد.
کاهش تجارت تریاک و افزایش قیمت آن
کاهش تولید خشخاش در پی ممنوعیت کشت آن، باعث کم شدن تجارت مواد مخدر شده و قاچاق هیروئین و تریاک از سال ۲۰۲۱ به این سو به طور تقریبی ۵۰ درصد کاهش یافته است.
با این حال، علیرغم کاهش حجم تجارت، قیمت بالا برای هر کیلوگرم نشان می‌دهد که همچنان سودهای کلانی به دست می‌آید و این بیشتر به نفع تجار و صادرکنندگان بالادستی گروههای مافیا و سازمان‌یافته است.
علاوه بر این، در پایان سال ۲۰۲۲، تخمین زده می‌شود که موجودی خشخاش افغانستان حدود ۱۳٬۲۰۰ تن بوده است. این مقدار نشان می‌دهد که تقاضا برای خشخاش افغانستان تا سال ۲۰۲۷ می‌تواند تأمین شود؛ با این حال، اکثر این موجودی توسط تجار و صادرکنندگان بزرگ نگهداری می‌شود.
در سال ۲۰۲۲، تنها ۳۰ درصد از کشاورزان دارای ذخایر کوچک یا متوسط بودند که نشان می‌دهد کشاورزانی که قبلاً خشخاش می‌کاشتند، احتمالاً در حال حاضر با مشکلات مالی جدی مواجه هستند.
غاده والی، مدیر اجرایی دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد، گفت: افزایش قیمت خشخاش و ذخایر این ماده نشان می‌دهد که قاچاق مواد مخدر در افغانستان همچنان یک تجارت غیرقانونی بسیار سودآور است.
سودهای حاصل از این تجارت به گروههای جنایتکار سازمان‌یافته بین‌المللی می‌رسد که این امر، باعث بی ثباتی افغانستان، منطقه و فراتر از آن شده است. نیاز به یک استراتژی هماهنگ برای مبارزه با قاچاق مواد مخدر و سرمایه‌گذاری در منابع درآمدی پایدار برای کشاورزان کاملاً مشهود است؛ بدین ترتیب می‌توان برای افغانستان و مردم آن، ثبات بلندمدت فراهم کرد.
در گزارش سازمان ملل متحد قیمت تریاک در افغانستان در سال ۲۰۲۴ به ازای هر کیلوگرم تا ۷۵۰ دلار آمریکا افزایش یافته است. این قیمت نسبت به سال ۲۰۲۲، زمانی که قیمت هر کیلوگرم تریاک قبل از اجرای ممنوعیت مواد مخدر توسط طالبان تنها ۷۵ دلار بود، ۱۰ برابر شده است.
در این گزارش آمده است، ذخایر تریاک در افغانستان پیش از کاهش کشت آن در سال ۲۰۲۳، ارزشی بین ۴.۶ تا ۵.۹ میلیارد دلار آمریکا تخمین زده می‌شود که معادل حدود ۲۳ تا ۲۹ درصد تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل می‌داد. این وضعیت ممکن است به کاهش برخی از چالش‌های اقتصادی که افغانستان از زمان بازگشت طالبان با آن مواجه بوده، کمک کرده باشد.
ادامه کمبود عرضه تریاک می‌تواند خریداران و فروشندگان را به سوی مواد مخدر جایگزین، مانند فنتانیل یا دیگر مواد افیونی شیمیایی سوق دهد.
میانگین بلندمدت قیمت پیش از ممنوعیت کشت، حدود ۲۲۰۰ دلار آمریکا به ازای هر کیلوگرم بود. پس از اعلام ممنوعیت در اواسط سال ۲۰۲۲، قیمت‌ها به حدود ۱۷۰۰ دلار کاهش یافت، اما تا نیمه اول سال ۲۰۲۲، قیمت هر کیلوگرم به بیش از ۶ هزار دلار رسید که نشان می‌دهد قیمت‌های اخیر تقریباً سه برابر قیمت‌های زمان اعلام ممنوعیت هستند.
همچنین، تفاوت سالانه قیمت بین هروئین و تریاک نیز به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته است. با نرخ‌های فعلی، صادرات تریاک از نظر اقتصادی جذاب‌تر از صادرات هروئین به نظر می‌رسد؛ مسئله‌ای که می‌تواند به افزایش کشف و ضبط محموله‌های تریاک کمک کرده باشد.
کاهش سریع و مستمر کشت خشخاش و تولید هروئین در افغانستان تأثیرات عمده و گسترده‌ای بر بازارهای خشخاش در داخل این کشور و بازارهای جهانی در پی خواهد داشت.
همچنان این سوال پیش می‌آید که افغانستان چگونه با کاهش مداوم درآمدهای خشخاش مواجه خواهد شد و واکنش بازارهای پایین‌‌دستی آن چگونه خواهد بود.
در نهایت، کاهش این میزان از کشت خشخاش در افغانستان که به تنهایی تقریباً ۹۰ درصد از تولید جهانی تریاک را دربرمی‌گیرد، علاوه بر اینکه یک موفقیت بزرگ برای اداره طالبان به‌شمار می‌رود، به طور قابل توجهی نگرانی‌های جامعه بین‌المللی، به‌ویژه کشورهای همسایه، در مورد مواد مخدر را کاهش داده است.
برخی کارشناسان معتقدند به دلیل نبود جایگزین تولید خشخاش، ممنوعیت آن ممکن است به بحران اقتصادی و فقر بیشتر منجر شود؛ با این وجود، این سوال پیش می‌آید که آیا اداره طالبان به عزم خود برای تداوم ممنوعیت تولید خشخاش که مدت‌هاست یکی از بخش‌های اقتصادی مهم افغانستان را تشکیل می‌دهد، ادامه خواهد داد یا خیر.
این نوشته توسط یکی از همکاران فریلنسر تی‌آرتی گلوبال فارسی به رشته تحریر درآمده است. نظرات بیان شده در این نوشته نظر نویسنده مطلب است و الزاما بازتاب رویکرد تی‌آرتی گلوبال فارسی نمی‌باشد.
