Ուկրաինայի պատերազմը կարող է բեկումնային պահի մոտենալ. Սաուդյան Արաբիայում բարձր մակարդակի բանակցություններից հետո Կիևը համաձայնել է Վաշինգտոնի առաջարկած 30-օրյա միջանկյալ զինադադարին։ Ի պատասխան՝ ԱՄՆ-ը վերսկսել է ռազմական օգնության և հետախուզական տվյալների փոխանակումը, ևս մեկ անգամ փոխելով հակամարտության դինամիկան։ Թեև այս առաջարկը պատասխանելու պատասխանատվությունը դնում է Ռուսաստանի վրա, այնուամենայնիվ մտահոգությունները մնում են, որ այն կարող է ծառայել միայն ճակատային գծի սառեցմանը, այլ ոչ թե պատերազմի լուծմանը:
Մինչ այս զարգացումները զարգանում են, մնում է մեկ հարց. ի՞նչ դեր է խաղալու Թուրքիան երկարաժամկետ խաղաղ գործընթացի ձևավորման գործում:
Ի տարբերություն արևմտյան ուժերի, որոնք կոշտ դիրքորոշում են որդեգրել Մոսկվայի նկատմամբ, Թուրքիան հանդես է գալիս որպես պրագմատիկ միջնորդ՝ հավասարակշռելով հարաբերությունները թե՛ Ռուսաստանի, թե՛ Արևմուտքի հետ։
Այս ռազմավարությունը նոր չէ. Անկարան վաղուց փորձում է իր աշխարհաքաղաքական դիրքը օգտագործել՝ տարածաշրջանային կայունություն պահպանելու և իր ռազմավարական ինքնավարությունը հաստատելու համար։ Սակայն, երբ խաղաղության բանակցությունները սկսում են ակտիվանալ, Թուրքիայի դիվանագիտական և ռազմական ազդեցությունը կարող է վճռորոշ լինել կայուն լուծում ապահովելու գործում։
Արևելքի և Արևմուտքի միջև միջնորդ
Հակամարտության սկզբից ի վեր Թուրքիան զգուշորեն քայլում է դիվանագիտական նուրբ գծով։ Որպես ՆԱՏՕ-ի անդամ՝ այն դատապարտել է Ռուսաստանի ագրեսիան և հաստատել Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականությունը։
Միևնույն ժամանակ, այն հրաժարվել է Մոսկվայի նկատմամբ պատժամիջոցներ կիրառել՝ պահպանելով առևտրային և անվտանգության երկխոսությունը Ռուսաստանի հետ։ Այս երկակի մոտեցումը Թուրքիային հնարավորություն տվեց կազմակերպել 2022 թվականին Ստամբուլում կայացած վաղ հրադադարի բանակցությունները և միջնորդել Սև ծովի հացահատիկի համաձայնագիրը՝ գլոբալ սննդային ճգնաժամը մեղմելու համար։
Նույնիսկ լարվածության աճի պայմաններում նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը շարունակում է պաշտպանել երկխոսությունը։ Արտգործնախարար Հաքան Ֆիդանը վերջերս վերահաստատեց Անկարայի պատրաստակամությունը՝ հյուրընկալելու հետագա խաղաղության բանակցություններ՝ ընդգծելով Թուրքիայի հանձնառությունը «արդար և երկարատև խաղաղություն» ապահովելու հարցում։
Սա համահունչ է Անկարայի ավելի լայն արտաքին քաղաքականությանը՝ կանխելու սրացումը, որը կարող է ապակայունացնել Սև ծովի տարածաշրջանը, մի սցենար, որը ուղղակիորեն սպառնում է հենց Թուրքիային։
Աշխարհաքաղաքական շարժառիթներ
Թեև խաղաղությունը Թուրքիայի միջնորդական ջանքերի հիմնական շարժիչ ուժն է, ռազմավարական շահերն էլ իրենց դերն ունեն։ Ուկրաինայում երկարատև պատերազմը կարող է խաթարել տարածաշրջանային առևտրային ուղիները, ազդել էներգիայի մատակարարումների վրա և խորացնել տնտեսական անորոշությունը։
Բացի այդ, եթե հակամարտությունը վերածվի Ռուսաստանի և ՆԱՏՕ-ի միջև ուղղակի բախման, Թուրքիան կհայտնվի ավելի վտանգավոր իրավիճակում։ Պահպանելով բաց կապերը թե՛ Մոսկվայի, թե՛ Կիևի հետ՝ Անկարան ապահովում է, որ ապագա անվտանգության բանակցություններում ունենա ազդեցություն։
Թուրքիայի կարևոր դերը կրկին ընդգծվեց Լոնդոնում կայացած եվրոպական անվտանգության գագաթնաժողովի ժամանակ։ Ի տարբերություն ավանդական ԵՄ ուժերի, որոնք համահունչ են Վաշինգտոնի մոտեցմանը, Թուրքիայի ընդգրկումը կարևորեց նրա առանձնահատուկ դիրքը՝ որպես կամուրջ Արևմտյան անվտանգության շրջանակների և ավելի լայն Եվրասիական շահերի միջև։
Թեև որոշ եվրոպացի առաջնորդներ դեռևս կասկածում են Թուրքիայի ԵՄ անդամակցության հարցում, մյուսները, ինչպես օրինակ Լեհաստանի վարչապետ Դոնալդ Տուսկը, մարտի 12-ին հանդիպել են նախագահ Էրդողանի հետ և քննարկել տարածաշրջանային կայունությունը։
ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Մարկ Ռուտեն էլ կոչ է արել ԵՄ-ին բարելավել հարաբերությունները Թուրքիայի հետ՝ ընդգծելով հավաքական անվտանգության և պաշտպանության կարողությունները ամրապնդելու անհրաժեշտությունը՝ ԱՄՆ-ի քաղաքականության փոփոխվող պայմաններում։
Թուրքիայի ՆԱՏՕ-ի դինամիկան
Թուրքիան շարունակում է մնալ ՆԱՏՕ-ի անվտանգության ճարտարապետության կարևոր մաս։ ԱՄՆ-ի քաղաքականության անկանխատեսելիությունը, հատկապես վարչակազմերի փոփոխության պայմաններում, ստիպել է եվրոպացի առաջնորդներին վերագնահատել իրենց ռազմավարական կախվածությունները։ Մի քանի օր առաջ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի ՆԱՏՕ-ի պարտավորությունների վերաբերյալ փոփոխական դիրքորոշումը կասկածներ առաջացրեց Վաշինգտոնի հուսալիության վերաբերյալ՝ ուժեղացնելով Եվրոպայի՝ անկախ անվտանգության կառույցներ զարգացնելու անհրաժեշտությունը։ Այս համատեքստում Թուրքիայի հզոր ռազմական կարողությունները այն դարձնում են անփոխարինելի անվտանգության գործընկեր։
Միևնույն ժամանակ, Անկարան վարում է ավելի ինքնավստահ պաշտպանական քաղաքականություն՝ ներդրումներ կատարելով տեղական ռազմական տեխնոլոգիաների մեջ և ընդլայնելով իր ազդեցությունը կարևոր հակամարտային գոտիներում։
Դրա անօդաչու թռչող սարքերի արդյունաբերությունը կարևոր դեր է խաղացել Ուկրաինայի պաշտպանության գործում, մինչդեռ նրա ընդլայնվող նավատորմը ընդգծում է Սև ծովի անվտանգության պահպանման շահագրգռվածությունը։
Առաջիկա ճանապարհը
ԱՄՆ-ի դիվանագիտական ակտիվացման և հրադադարի առաջարկի պայմաններում Թուրքիան այժմ պետք է որոշի, թե ինչպես հաստատի իր դերը խաղաղության ջանքերի հաջորդ փուլում։
Եթե Ռուսաստանը ընդունի առաջարկը, Անկարան կարող է հանդես գալ որպես երաշխավոր՝ ապահովելով պայմանների պահպանումը՝ միաժամանակ բանակցելով վստահության ամրապնդման հետագա միջոցառումների շուրջ։ Սակայն, եթե Մոսկվան մերժի առաջարկը, Թուրքիայի ազդեցությունը կարող է փորձության ենթարկվել, քանի որ այն կբախվի ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցների և Ռուսաստանի հետ տնտեսական կապերի աճող ճնշումներին։
Հրադադարի սահմաններից դուրս Անկարան նաև հետապնդում է երկարաժամկետ օգուտներ։ Իր դիվանագիտական ջանքերի դիմաց Թուրքիան կարող է ձգտել ԵՄ անդամակցության բանակցությունների վերականգնմանը, պահանջել արտոնություններ թուրք քաղաքացիների համար առանց վիզայի ճանապարհորդության հարցում և ձգտել թարմացնել իր մաքսային համաձայնագիրը ԵՄ-ի հետ։
Հաշվի առնելով եվրոպական անվտանգության ձևավորման գործում իր դերը՝ այն կարող է նաև ձգտել ավելի մեծ ճանաչման ՆԱՏՕ-ի ռազմավարական շրջանակներում։
Անկախ նրանից՝ հրադադարը կպահպանվի, թե ոչ, Անկարայի դիվանագիտական քայլերը երաշխավորում են, որ այն կմնա պատերազմից հետո կարգի ձևավորման քննարկումների կենտրոնում։ Իր ռազմավարական ինքնավարությունը պահպանելու և թե՛ ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցների, թե՛ Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները հավասարակշռելու ունակությունը ավելի է ամրապնդում նրա դերը որպես գլոբալ դիվանագիտության անփոխարինելի խաղացող։
