ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը պաշտպանել է իր որոշումը կիրառելու Օտար թշնամիների մասին օրենքը, որը 18-րդ դարի պատերազմի ժամանակ ընդունված օրենք է և վերջին անգամ կիրառվել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, որպեսզի արտաքսի անձանց, որոնք ենթադրաբար կապված են Վենեսուելայի «Տրեն դե Արագուա» (TdA) խմբավորման հետ։

Թրամփի հայտարարությունները հնչեցին այն ժամանակ, երբ Վաշինգտոնի դաշնային դատարանը պահանջեց վարչակազմից ներկայացնել գրավոր փաստարկներ՝ ստեղծելով իրավական լուրջ պայքարի հիմք ԱՄՆ-ում այն հարցի շուրջ, թե արդյոք նախագահը կարող է միակողմանիորեն արտաքսել ոչ քաղաքացիական անձանց՝ առանց դատական գործընթացի։

Այս աննախադեպ քայլը՝ օտար հանցավոր խմբավորումը որպես «ներխուժող ուժ» ներկայացնելու միջոցով զանգվածային արտաքսումները արդարացնելու համար, առաջացրել է իրավական և քաղաքական կոշտ քննադատություն։

Շաբաթ օրը Թրամփի հրամանից մի քանի ժամ անց, ԱՄՆ շրջանային դատավոր Ջեյմս Է. Բոասբերգը երկու շաբաթով արգելափակեց արտաքսումները՝ առաջացնելով արդարադատության նախարարության անհապաղ բողոքարկումը։

18-րդ դարի պատերազմի քաղաքականության մաս կազմող Օտար թշնամիների մասին օրենքը ընդունվել է 1798 թվականին՝ Ֆրանսիայի հետ պատերազմի սպառնալիքի պայմաններում։ Այն ԱՄՆ պատմության մեջ կիրառվել է ընդամենը երեք անգամ՝ 1812 թվականի պատերազմի, Առաջին և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմների ժամանակ՝ որպես ճապոնացի ամերիկացիների զանգվածային կալանավորման իրավական հիմնավորում։

«Պաշտպանել ԱՄՆ-ը սպառնալիքներից և ներխուժումներից»

Թրամփի՝ օրենքի կիրառումը խաղաղ ժամանակներում լուրջ սահմանադրական հարցեր է առաջացրել, փորձագետների կարծիքով։ Օրենքը թույլ է տալիս ոչ քաղաքացիական անձանց կալանավորել և արտաքսել՝ առանց ներգաղթի կամ դաշնային դատավորի առջև իրենց արտաքսումը վիճարկելու հնարավորության՝ ինչը կտրուկ շեղում է սովորական իրավական պաշտպանություններից։

Ուրբաթ երեկոյան Ամերիկյան քաղաքացիական ազատությունների միությունը (ACLU) և Democracy Forward կազմակերպությունը Վաշինգտոնում արտակարգ դատական հայց ներկայացրեցին՝ Տեխասի ներգաղթի կենտրոնում կալանավորված հինգ վենեսուելացիների անունից։

Շաբաթ օրը դատավոր Բոասբերգը արգելափակեց նրանց արտաքսումը՝ վարչակազմին անմիջապես իրավական հարված հասցնելով։ Արդարադատության նախարարությունը արագ բողոքարկեց որոշումը։

Գործը այժմ կախված է այն հարցից, թե արդյոք Թրամփի հրամանը 1798 թվականի օրենքը դուրս է բերում իր սկզբնական ռազմական համատեքստից՝ ինչը, իրավական փորձագետների կարծիքով, կարող է վտանգավոր նախադեպ ստեղծել։

Թրամփի գործադիր հրամանով TdA-ն դասակարգվել է որպես «ներխուժող ուժ»՝ խմբավորումը ներկայացնելով որպես «անկանոն պատերազմ» վարող պարամիլիտար կառույց ԱՄՆ հողի վրա։

«1798 թվականի Օտար թշնամիների մասին օրենքը կիրառելով՝ ես կուղղորդեմ մեր կառավարությանը օգտագործել դաշնային և նահանգային իրավապահ մարմինների ամբողջական և հսկայական ուժը՝ վերացնելու բոլոր օտար հանցավոր խմբավորումների և հանցավոր ցանցերի ներկայությունը, որոնք ավերիչ հանցագործություններ են բերում ԱՄՆ հողին»,- հայտարարել է Թրամփը իր գործադիր հայտարարության մեջ։

«Որպես գլխավոր հրամանատար՝ ես չունեմ ավելի բարձր պատասխանատվություն, քան մեր երկիրը պաշտպանելը սպառնալիքներից և ներխուժումներից»։

Այնուամենայնիվ, Բրեննան արդարադատության կենտրոնը, որը Նյու Յորքի համալսարանի իրավաբանական դպրոցի մի մասն է և աշխատում է ապահովելու, որ ԱՄՆ օրենքներն ու հաստատությունները պահպանեն ժողովրդավարությունն ու հավասար արդարությունը, արագորեն դատապարտեց այս քայլը՝ այն անվանելով նախագահական իշխանության աննախադեպ չարաշահում։

«Խաղաղ ժամանակներում այն կիրառելը՝ շրջանցելու սովորական ներգաղթի օրենքները, դատական գործընթացի խախտման ցնցող օրինակ է»,- նշել է կազմակերպությունը։

Քննադատությունների ֆոնին ի հայտ է եկել համաձայնագիր Թրամփի վարչակազմի և Էլ Սալվադորի միջև։ Կենտրոնական Ամերիկայի այս երկիրը համաձայնել է մեկ տարի կալանավորել TdA-ի ենթադրյալ 300 անդամներին։

Այս համաձայնագիրը հաջորդել է քննարկումներին, որոնք տեղի են ունեցել պետքարտուղար Մարկո Ռուբիոյի և Էլ Սալվադորի նախագահ Նայիբ Բուկելեի միջև՝ կապված Էլ Սալվադորի բանտերում, այդ թվում՝ CECOT կոչվող հաստատություններում արտաքսված միգրանտների կալանավորման հետ, որոնք լայնորեն քննադատվել են մարդու իրավունքների խախտումների համար։

Անցյալ ամիս Թրամփի վարչակազմը TdA-ն և Լատինական Ամերիկայի յոթ այլ հանցավոր խմբավորումներ պաշտոնապես ճանաչեց որպես «օտար ահաբեկչական կազմակերպություններ»։

Իրավական նախադեպեր և առաջիկա մարտեր

ԱՄՆ Կոնգրեսի Հետազոտական ծառայությունը անցյալ ամիս զեկույցում նշել է, որ պաշտոնյաները կարող են օգտագործել օտար ահաբեկչական կազմակերպությունների ճանաչումները՝ պնդելու համար, որ խմբավորման գործունեությունը ԱՄՆ-ում սահմանափակ ներխուժման է համարժեք։

«Այս տեսությունը, կարծես, աննախադեպ է և չի ենթարկվել դատական վերանայման»,- նշված է զեկույցում։

TdA-ի գործով նոր ներկայացված հայցում հայցվորները մեղադրել են Թրամփի վարչակազմին դատավորի հրամանը խախտելու մեջ՝ պնդելով, որ դատարանը հստակ նշել է, որ հրամանի հրապարակման պահին օդում գտնվող ինքնաթիռները պետք է վերադառնան ԱՄՆ։

Կիրակի երեկոյան ներկայացված միջնորդության մեջ հայցվորները խնդրել են «դատարանին անմիջապես պարտավորեցնել կառավարությանը ներկայացնել մեկ կամ ավելի երդվյալ հայտարարություններ այն անձանցից, ովքեր ունեն փաստերի վերաբերյալ ուղղակի գիտելիքներ՝ պարզաբանելու թռիչքների ժամանակացույցը»։

Երկուշաբթի օրը Վաշինգտոնի դաշնային դատարանը քննարկեց այն հարցը, թե արդյոք Թրամփի վարչակազմը խախտել է շաբաթ օրը իր կողմից տրված հրամանը, որը արգելում էր պաշտոնյաներին արտաքսել որևէ կալանավորված ոչ քաղաքացիական անձ։

Գերագույն դատարանը, հավանաբար, ի վերջո կքննարկի այս հարցը, սակայն մեծ հարցը մնում է՝ արդյոք նախագահը կարող է միակողմանիորեն օգտագործել ռազմական ժամանակների լիազորությունները խաղաղ ժամանակներում։