نۇرغۇن پاكىستانلىقلار ترامپ ھۆكۈمىتىنىڭ يېڭى ۋىزا بەلگىلىمىسى تىزىملىكىگە ئۆز دۆلىتىنىڭ كىرگۈزۈلۈپ-كىرگۈزۈلمەيدىغانلىقىنىڭ ئېلان قىلىنىشىنى تەقەززالىق بىلەن كۈتمەكتە.

ھازىرچە رەسمىي بايانات يوق ، ئەمما رويتېرس ئاگېنتلىقى 5-مارت ئېلان قىلغان خەۋىرىدە، نامەلۇم ئۈچ مەنبەنى نەقىل كەلتۈرۈپ، پاكىستاننىڭ ئافغانىستان بىلەن بىرلىكتە ۋىزا چەكلەش تىزىملىكىگە كىرگۈزۈلىدىغانلىقىنى بىلدۈردى.

ئىگىلىنىشچە، مۇسۇلمانلار كۆپ سانلىقنى ئىگىلەيدىغان باشقا نۇرغۇن دۆلەتلەرمۇ بۇ تىزىملىكتە بولۇشى مۇمكىن، ئەمما ئۇلارنىڭ ئىسمى ئاشكارىلانمىغان.

مەزكۇر خەۋەر پاكىستانغا، بولۇپمۇ ئۇنىڭ ھۆكۈمىتىگە، ھاكىمىيەت يۈرگۈزۈۋاتقان سەرخىللارغا ۋە باي پۇقرالارغا قاتتىق زەربە بولدى. نېمىلا دېگەنبىلەن ، پاكىستاننىڭ ئامېرىكا بىلەن يېقىندىن ھەمكارلىشىش تارىخى بار. پاكىستاننىڭ ئىنگلىزچە سۆزلىشىدىغان سەرخىللىرى ئەزەلدىن غەربنى قوللاپ كەلگەن.

ئامېرىكادا ئوقۇش، ئىشقا ئورۇنلىشىش، ئىگىلىك تىكلەش، مال سېتىۋېلىش ۋە ئاخىرىدا ئولتۇراقلىشىش، نۇرغۇن كەسپىي ۋە باي پاكىستانلىقلارنىڭ ئارزۇسى بولۇپ كەلدى، چۈنكى ئامېرىكا پاكىستانغا ئىشىكنى پۈتۈنلەي تاقىمىدى. مۇناسىۋەتلەردە نۇرغۇن ئەگرى توقايلىقلار بولغان بولسىمۇ، ئىككى دۆلەتنىڭ بىخەتەرلىك ئورۇنلىرى ئادەتتە قويۇق ئالاقىنى ساقلاپ كەلگەن.

ۋىزا چەكلەش ھېكايىسى پاكىستانلىقلارنى تېخىمۇ ھەيران قالدۇردى، چۈنكى بۇ خەۋەر چىقىشتىن بىر كۈن ئىلگىرى، يەنى 4-مارت پىرېزىدېنت دونالد ترامپ كونگرەدىكى تۇنجى نۇتقىدا، پاكىستاننىڭ دائېش- K تېررورىست كاتتىبېشىنى تۇتقانلىقىغا رەھمەت ئېيتقان ئىدى.

پاكىستان دائىرىلىرى ئامېرىكا مەركىزىي ئاخبارات ئىدارىسى (CIA) تەمىنلىگەن يىپ ئۇچىغا ئاساسەن ئافغانىستان چېگراسىغا يېقىن بېلۇچىستان ئىشتاتىدا مۇھەممەد شەرىفۇللاھنى تۇتۇپ ئامېرىكاغا تاپشۇرۇپ بەردى.

مۇھەممەد شەرىفۇللاھ 2021-يىلى 26-ئاۋغۇست كابۇل ئايرودۇرۇمىدا يۈز بەرگەن 13 ئامېرىكا ئەسكىرى ۋە 170 ئافغانىستانلىق جېنىدىن ئايرىلغان تېررورلۇق ھۇجۇمىنىڭ ئارقىسىدىكى ئىسىملارنىڭ بىرى دەپ ئەيىبلەنمەكتە ئىدى.

شاھباز شەرىف ھۆكۈمىتى «ترامپنىڭ مىننەتدارلىقى» نۇرى ئاستىدا پارقىراپ تۇراۋاتقان، خەۋەر قاناللىرى يەنىلا بۇ خەۋەرنى ئالدىنقى ئورۇنغا قويۇۋاتقان بولسىمۇ، پاكىستاننىڭ ۋىزا چەكلەش تىزىملىكىگە كىرىش ئېھتىماللىقى ئۇلارنىڭ ئەقلىگە كەلدى.

بىراق، پاكىستاننىڭ سابىق ئىككى دىپلوماتى ترامپنىڭ مىننەتدارلىقىدىن ھەددىدىن زىيادە ھاياجانلىنىشنىڭ ھاجىتى يوقلۇقىنى ۋە رويتېرس ئاگېنتلىقىنىڭ خەۋىرىگە ئەستايىدىل مۇئامىلە قىلىش كېرەكلىكىنى ئېيتتى.

پاكىستاننىڭ ئامېرىكادا تۇرۇشلۇق سابىق باش ئەلچىسى شەررى راخمان مۇنداق دەيدۇ:

«مەن رويتېرس خەۋىرىدىن باشقا، ۋىزا چەكلىمىسى توغرىسىدا ھېچنىمىنى بىلمەيمەن. مېنىڭچە بۇ مۇمكىن ئەمەس. ئەگەر بۇ ئىش يۈز بەرسە ھەيران قالارلىق ئىش بولىدۇ ... پاكىستانغا قارىتا ئومۇمىيۈزلۈك ۋىزا چەكلىمىسى بولمايدۇ دەپ ئويلايمەن.»

سابىق باش ئەلچى مەسئۇد خانمۇ رويتېرس ئاگېنتلىقىنىڭ خەۋىرىنى ئوقۇغاندىن كېيىن، بۇنداق ئىشنىڭ يۈز بەرمەسلىكى ئۈچۈن دۇئا قىلغانلىقىنى بىلدۈردى.

ئۇ مۇنداق دەيدۇ:

«بۇ ئىنتايىن خاتا قارار بولىدۇ ۋە سەلبىي ئاقىۋەتلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.»

پاكىستان ۋاشىنگتون بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى ئىنتايىن مۇھىم دەپ قارايدۇ. ئامېرىكا بۇ دۆلەتنىڭ ئەڭ چوڭ ئېكسپورت بازىرى بولۇپلا قالماي، يەنە ئىسلامئابادنىڭ خەلقئارا پۇل فوندى تەشكىلاتى (IMF) ۋە دۇنيا بانكاسى قاتارلىق كۆپ تەرەپلىك پۇل-مۇئامىلە ئورگانلىرى بىلەن بولغان مۇناسىۋەتلىرىنىمۇ قوللايدۇ. پاكىستاننىڭ داۋاملىشىۋاتقان خەلقئارا پۇل فوندى تەشكىلاتى پىروگراممىسى ۋاشىنگىتوننىڭ قوللىشىدىن ئايرىلالمايدۇ.

شۇنداقتىمۇ، پاكىستاننىڭ ئامېرىكا بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى بىر ئۇچتىن يەنە بىر ئۇچقا ئۆتۈش تارىخىغا ئىگە.  مەركىزىي شەرتنامە تەشكىلاتى (CENTO ) ۋە شەرقىي جەنۇبىي ئاسىيا شەرتنامە تەشكىلاتى (SEATO) نىڭ كوممۇنىزمغا قارشى ئىتتىپاقنىڭ ئەزاسى بولغان پاكىستان، ئەڭ يېقىن ئىتتىپاقداش بولغان دۆلەتتىن ئەڭ كۆپ جازا بېرىلگەن ۋە بومباردىمان قىلىنغان دۆلەتكە ئايلاندى.

پاكىستان سوغۇق مۇناسىۋەتلەر ئۇرۇشى مەزگىلىدە ئامېرىكا بىلەن ھەمكارلىق ئورنىتىپ، سابىق سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ ئافغانىستانغا تاجاۋۇز قىلىشىغا قارشى تۇرغان، ئاندىن 11-سېنتەبىردىكى تېررورلۇق ھۇجۇمىدىن كېيىن، تېررورلۇققا قارشى تۇرۇش ئۇرۇشىدا ۋاشىنگتون بىلەن يەنە بىر قېتىم بىرگە بولدى.

بىراق، 2021-يىلى ئاۋغۇستتا ئامېرىكا رەھبەرلىكىدىكى ناتو (شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتى) ئارمىيەسى ئافغانىستاندىن چېكىنگەندىن كېيىن، پاكىستان ۋاشىنگىتونغا نىسبەتەن مۇھىملىقىنى يوقاتقاندەك قىلىدۇ.

پاكىستان ئۈچۈن سىناق

پىرېزىدېنت جو بايدىن ۋەزىپە ئۆتىگەن مەزگىلدە، ئىككى دۆلەت ئوتتۇرىسىدىكى مۇناسىۋەت ئاساسەن سوغۇق بولدى. شۇنداق بولسىمۇ،  ئامېرىكا رەھبەرلىكىدىكى ناتونىڭ ئافغانىستاندىن چېكىنىشى جەريانىدا بىر قىسىم ھەمكارلىق ئەھۋاللىرى ۋە پاكىستاننىڭ ياردىمى بولدى.

بايدىن ھۆكۈمىتى ۋەزىپىسى ئاخىرلىشىشتىن ئىلگىرى پاكىستاننىڭ باشقۇرۇلىدىغان بومبا پىلانىغا ياردەم بەرگەنلىكى ئۈچۈن بىر دۆلەت شىركىتىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان تۆت پاكىستان شىركىتىگە جازا يۈرگۈزدى.

پاكىستاننى ھەيران قالدۇرغىنى، ئامېرىكالىقلار ئۇزۇن مۇساپىلىق باشقۇرۇلىدىغان بومبا پىلانىنى ئامېرىكاغا تەھدىت دەپ جاكارلىشى ئىدى. ھالىبۇكى ئىسلامئابادنىڭ بارلىق مۇداپىئە تەييارلىقلىرى بىر دۈشمەنگە قارىتىلغان- ئۇ بولسىمۇ ھىندىستان.

شۇڭا، پىرېزىدېنت ترامپنىڭ «رەھمەت» ى شاھباز ھۆكۈمىتى ئۈچۈن نۇرغۇن مەنىلەرگە ئىگە.

شاھباز ھۆكۈمىتىنىڭ ترامپنىڭ رەھمىتىنى قىزغىن قارشى ئېلىشىدىكى ئىككىنچى سەۋەب، ئۇنىڭ دۆلەت ئىچى سىياسىتىدىكى سىمۋوللۇق خاراكتېرى بىلەن مۇناسىۋەتلىك.

شاھباز ھۆكۈمىتى سابىق باش مىنىستىر ئىمران خاننىڭ تۈرمىگە تاشلىنىشى سەۋەبىدىن نۇرغۇن تەسىر كۈچكە ئىگە پاكىستانلىق ئامېرىكىلاقلارنىڭ قاتتىق قارشىلىقىغا دۇچ كەلمەكتە. ئىمران خان يەنىلا پاكىستان سىياسىتىدىكى داڭلىق شەخس.

دۆلەت ئىچى ۋە سىرتىدىكى ئىمران خاننى قوللايدىغان پاكىستانلىقلار ئۇنىڭ قويۇپ بېرىلىشىنى ئۈمىد قىلىپ، ئاكتىپلىق بىلەن ترامپ ھۆكۈمىتىگە لوبىچىلىق قىلىدۇ.

پاكىستاننىڭ ئامېرىكا بىلەن بولغان ياخشى مۇناسىۋىتىنى، پەقەت مىننەتدارلىق بىلدۈرۈش ياكى ئامېرىكانىڭ ۋىزا چەكلەش تىزىملىكىدە پاكىستاننىڭ ئىسمىنىڭ يوقلۇقى بىلەن

ئىزاھلاشقا بولمايدۇ. ئىككى دۆلەتنىڭ مۇناسىۋىتى ئۇنىڭدىن چوڭ ۋە ئىنتايىن مۇھىم.

ئىككى دۆلەت ئوتتۇرىسىدا مەنپەئەت ئوخشىماسلىقلىرى بار. پاكىستان دىپلوماتلىرى ئامېرىكا ئافغانىستاندىن چېكىنىپ چىققاندىن كېيىن، پاكىستاننىڭ ۋاشىنگىتون بىلەن بولغان ئالاقە كەڭلىكىنىڭ كۆرۈنەرلىك كىچىكلىگەنلىكىنى ئېتىراپ قىلىدۇ.

ئىككى دۆلەت مۇناسىۋىتىدىكى كونا قىيىنچىلىقلاردىن باشقا، ئامېرىكانىڭ پاكىستاننىڭ باشقۇرۇلىدىغان بومبا ۋە يادرو پىلانى، خىتاي بىلەن بولغان قويۇق ئىستراتېگىيەلىك مۇناسىۋىتى، پاكىستاننىڭ ئامېرىكانىڭ ئىستراتېگىيەلىك ھەمراھى بولغان ھىندىستان بىلەن داۋاملىشىۋاتقان ئاۋارىچىلىق مۇناسىۋىتى قاتارلىق مەسىلىلەر ۋە ترامپ دەۋرى، ئىسلامئاباد ئۈچۈن ھەيران قالارلىق ئەھۋاللارنى ئېلىپ كېلىشى مۇمكىن.

ترامپ مەزگىلدە، كونا مەسىلىلەر ياكى ئامېرىكا ھەل قىلىشقا تېگىشلىك يېڭى مەسىلە سەۋەبىدىن پاكىستانغا بولغان بېسىم تۇيۇقسىز كۈچىيىشى مۇمكىن. نۆۋەتتە، پاكىستان ئامېرىكا ئۈچۈن تۆۋەن ئورۇنغا قويۇلغان مەسىلە بولۇشى مۇمكىن. ئەمما، ئامېرىكا پىرېزىدېنتى ھەر قانداق ۋاقىتتا پاكىستان ياكى جەنۇبىي ئاسىياغا ئەھمىيەت بېرىشنى قارار قىلسا، زور ئۆزگىرىش بولۇشى مۇمكىن.

شۇڭا، ترامپ دەۋرى پاكىستاننىڭ دىپلوماتىيەسىنى تولۇق سىنىشى مۇمكىن.

ھىندىستان تەرەپدارى، پاكىستانغا قارشى

پاكىستاننىڭ ئامېرىكا بىلەن بولغان قىيىنچىلىقىنى ئاشۇرۇۋېتىدىغان يېڭى ئامىل شۇكى، ترامپ ھۆكۈمىتىنىڭ ھىندىستاننى قوللايدىغان نۇرغۇن يۇقىرى ئورۇنغا ئىگە ۋە ئەسلى ھىندىستانلىق بولغان كىشىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئېلىشى ھېسابلىنىدۇ. بۇلارنىڭ بەزىلىرى پاكىستان ۋە يېقىن ئىتتىپاقدىشى بولغان خىتاي ھەققىدە ئوچۇق-ئاشكارا كەسكىن كۆز قاراشلارغا ئىگە.

مەسىلەن، ئامېرىكا تاشقى ئىشلار مىنىستىرى ماركو رۇبىيو (Marco Rubio) ، دۆلەت خەۋپسىزلىك مەسلىھەتچىسى مايك ۋالتىز (Mike Waltz) ۋە ئامېرىكا مەركىزىي ئاخبارات ئىدارىسىنىڭ باشلىقى جون راتكلىف (John Ratcliffe) قاتارلىقلار ھەممىسى خىتايغا قارشى بۈركۈت. پاكىستان دىپلوماتىك شاھمات تاختىسىدا خىتاي بىلەن بولغان ھەمكارلىق سەۋەبىدىن ۋاشىنگىتوننىڭ تېخىمۇ چوڭ بېسىمغا دۇچ كېلىشى مۇمكىن.

ئىلگىرى رۇبىيو كېڭەش پالاتاسىدا پاكىستانغا قارشى تۇرۇش ۋە ھىندىستاننى قوللايدىغان قانۇن تەكلىپ لايىھەسىنى ئوتتۇرىغا قويغان. مايك ۋالتىز چېگرا ھالقىغان تېرورلۇقنىڭ ئالدىنى ئېلىشنى ئۈچۈن پاكىستانغا بولغان بېسىمنى كۈچەيتىشنى تەلەپ قىلدى. بۇ ھىندىستاننىڭ مەيدانىغا ماس كېلىدۇ.

جون راتكلىف مەركىزىي ئاخبارات ئىدارىسىنىڭ يېڭى دىرېكتورى بولۇش سۈپىتىدە قىلغان تۇنجى ھەرىكەتلىرىنىڭ بىرى پاكىستانغا بېسىم قىلىش بولدى ۋە بۇ شەرىفۇللاھنىڭ قولغا ئېلىنىشىنى ئەمەلگە ئاشۇردى.

دۆلەتلىك ئىستىخبارات دىرېكتورى تۇلسى گاببارد (Tulsi Gabbard) ئامېرىكانىڭ 18 ئىستىخبارات ئورگىنىغا رەھبەرلىك تۇنجى ئامېرىكالىق ھىندى بولۇش سۈپىتىدە كونگرەدە خىزمەت قىلماقتا. ئۇ ھىندىستاننى قوللايدىغان بۈركۈت دەپ قارىلىدۇ. ئۇنىڭ ھىندىستاندا ھېچقانداق ئەجدادلىرى يوق، ئەمما ھىندى مىللەتچىلىرى بىلەن قويۇق مۇناسىۋىتى بار. گابباردنىڭ ئىندىئانادا تۇغۇلغان ئانىسى ھىندى دىنىنى قوبۇل قىلغان ۋە بالىلىرىغا ھىندىچە ئىسىم قويغان.

گاببارد 2019-يىلى ھىندىستان بىلەن پاكىستان ئوتتۇرىسىدىكى ھەربىي يىرىكچىلىكتە پاكىستاننى تەنقىد قىلغان.

ترامپ ھۆكۈمىتىدىكى مۇھىم ئورۇنلاردا يەنە نۇرغۇن ئامېرىكالىق ھىندىلار بار. مەسىلەن، فېدېراتسىيە تەكشۈرۈش ئىدارىسى (FBI) نىڭ دىرېكتورى كاش پېتال (Kash Petal) ، دۆلەت خەۋپسىزلىك كېڭىشىنىڭ جەنۇبىي ۋە ئوتتۇرا ئاسىيا ئىشلىرىغا مەسئۇل پېشقەدەم دىرېكتورى رىكىي گىل (Ricky Gill) قاتارلىقلار.

ئاقسارايدا مۇئاۋىن باياناتچى كۇش دېسي، ئاقساراي كادىرلار ئىشخانىسىدا سائۇراب شارمالارمۇ بار. بۇلار 4 مىليون 500 مىڭ نوپۇسقا ئىگە ھىندىستان دىئاسپوراسىنىڭ يېڭى ترامپ ھۆكۈمىتىدە كۈچلۈك ۋەكىللىك ئورۇنغا ئىگە ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ.

ئامېرىكا ھۆكۈمىتىدە كۈچلۈك ھىندى-ئامېرىكالىقلارنىڭ مەۋجۇتلۇقى، پاكىستان ئۈچۈن ئامېرىكا بىلەن بولغان مۇناسىۋەتلەردە ئەڭ يېڭى قىيىنچىلىق ھېسابلىنىدۇ.

پاكىستان ئاجىزلىغان تەسىر كۈچى ۋە كۆپەيگەن توسالغۇلار ئاستىدا، ۋاشىنگىتوندا ئاۋازىنى قانداق ئاڭلىتىدۇ، بۇنى ۋاقىت كۆرسىتىدۇ.

بۇنىڭ ئۈچۈن، شاھباز ھۆكۈمىتى بەلكىم غەربتىكى پاكىستان دىياسپوراسى بىلەن كۈچلۈك ئالاقە ئورنىتىپ، دۆلەت ئىچى سىياسىتىنىڭ مۇقىملىقىغا كاپالەتلىك قىلىپ، دۆلەتنىڭ دۇنيا سەھنىسىدىكى مەنپەئەتلىرىنى ئۈنۈملۈك قوغدىشى كېرەك.