Звукот на турската иновација на небото не може да го промашите. Турската одбранбена индустрија ја гради својата воена моќ, а притоа го привлекува глобалното внимание. Пред речиси 20 години, одбранбениот сектор на Туркије главно се бавеше со склопување на странско лиценцирано оружје, извезувајќи помалку од 200 милиони долари годишно.

Денес?

Туркије извезува дронови низ целиот свет, лансира свои комуникациски сателити, гради свои воени бродови и дизајнира напредни борбени авиони од петтата генерација.

Јас сум Христијан Станоевиќ, а вие го слуштате БалканКаст подкастот на TRT Global. Во оваа епизода, го истражуваме извонредниот подем на одбранбената индустрија на преку клучните настани на Меѓународниот саем за одбранбена индустрија (ИДЕФ 2025 година) во Истанбул.

Како се случи оваа трансформација и кои се играчите зад овој метеорскиот подем?

Со децении, Туркије беше во голема мера зависна од увоз на странско оружје. Промената за која многу се говори се изнедри од стратешка национална визија за намалување на оваа зависност, особено по неколку ембарга за оружје и блокиран извоз уште од 1970-тите години. Резултатот е домашен состав на воздушни, копнени, морски, ракетни и електронски системи кои сега се конкурентни на светската сцена. И стратегијата очигледно функционира. Земјата сега е рангирана меѓу водечките светски извозници на оружје, со производи што се продаваат во над сто земји, вклучувајќи ги и членки на НАТО.

На почетокот на 2000-тите години, годишниот извоз на одбрана на Туркије беше помал од 200 милиони долари. Но, приказната се менуваше чекор по чекор. До 2019 година, извозот веќе надмина 3 милијарди долари. И тогаш започна вистинскиот пораст.

Во 2022 година, извозот достигна 4,4 милијарди долари. Потоа, во 2023 година, Туркије постави нов ритам со продажба од 5,5 милијарди долари, како резултат на глобалната побарувачка за нејзините напредни дронови, паметна муниција и оклопни возила.

Но, најголемиот пораст се случи во 2024 година, кога индустријата ги привлече вниманието на медиумите со извоз од речиси 7,2 милијарди долари - неверојатен скок од 30% за една година!

Турскиот министер за трговија, Омер Болат, изјави дека се очекува извозот лесно да надмине 8 милијарди долари во 2025 година. 

Туркије е водечки пример

„Туркије е водечки пример. Тие навистина инвестираат во многу иновации, технологија, беспилотни летала, контра-дронови, ласерска технологија. Тоа е неверојатно. И затоа сум тука, најтопло да ги пренесам моите поздрави и да го потенцирам фактот дека Туркије е многу сигурен партнер, многу важен партнер на НАТО. А на билатерално ниво, имаме заеднички вежби и заедно соработуваме, но тоа се уште не е доволно“, рече Тео Франкен министер за одбрана на Белгија на ИДЕФ 2025 и изрази силна желба за поголема соработка со Туркије. 

Надвор од Европа, портфолиото на Туркије во областа на одбранбената трговија брзо се рашири. Водечките приматели на турскиот извоз на оружје се Обединетите Арапски Емирати, Катар и Пакистан. Саудиска Арабија, исто така, станува еден од главните клиенти.

Присуството во Африка е во пораст, со борбени хеликоптери испорачани на Нигерија и беспилотни летала „Бајрактар“, системи за надзор, оклопни возила и воена обука и поддршка обезбедена на земји како Нигер, Етиопија, Сомалија, Буркина Фасо и Того, меѓу другите. Туркије сега е еден од петте најголеми добавувачи на оружје во Субсахарска Африка.

Дипломатијата за оружје на Туркије, исто така, прави пробиви во Азија и Пацификот. На ИДЕФ 2025, Индонезија стана првиот меѓународен клиент за новиот борбен авион Каан од петтата генерација, потпишувајќи договор за 48 авиони. Во Малезија, турските бродоградилишта сега градат корвети од класата Ада за својата морнарица. Дури и Латинска Америка станува дел од дипломатијата за оружје на Туркије, со нови одбранбени договори потпишани со Бразил, Ел Салвадор и Боливија. 

Овој успех не е случаен. Тој е резултат на долгорочна стратегија и вложување во домашни капацитети – повеќе од 1,5 милијарди долари годишно за истражување и развој.

Според проценките, пазарот на одбранбена индустрија на Туркије ќе достигне речиси 59 милијарди долари до 2035 година. Овој раст донесе и самоодржливост – денес Туркије произведува повеќе од 80 отсто од своите одбранбени потреби, наспроти само 20 отсто пред 20 години. Индустријата опфаќа над 3.500 компании, повеќе од 90.000 вработени, годишен обрт од 20 милијарди долари и управува над 1.300 проекти.

Кои се компаниите зад овој подем?

Прво, го имаме Бајкар, супер-стар производител на дронови, глобално познати по леталата Бајрактар ТБ2, докажани во конфликти низ целиот свет - од Украина, Либија, Карабах и Сирија.

Во Украина, дронот стана симбол на национален отпор, со патриотска песна напишана во негова чест. Само во 2023 година, Бајкар учествуваше со речиси 2 милијарди долари во извозот на Туркије, што ја прави лидер на глобалниот пазар на дронови. Бајкар, исто така, го развива напредниот дрон Акинџи и беспилотното борбено летало со млазен погон, Кизилелма. Бајкар направи голема меѓународна аквизиција и во декември 2024 година го откупи италијански Пиаџо.

Потоа тука е технолошкиот гигант „Аселсан“ - кој произведува радари, системи за електронско војување и комуникации за сите гранки на турската војска.

На ИДЕФ 2025, тие претставија повеќе иновации меѓу кои поморски систем за заштита на воени бродови од воздух, подводниот дрон Дерингоз и поморскиот радарски систем Џенк со покриеност од 360 степени. „Аселсан“ исто така инвестира над 600 милиони долари во нови капацитети за производство на најсовремена технологија како детектори за фотони и паметна муниција.

Тие се исто така клучен дел на амбициозниот нов национален систем за воздушна одбрана на Туркије, „Челична купола“, кој првпат беше најавен во 2024 година. 

Во воздухопловството, е присутна Турската аерокосмичка индустрија, или ТАИ која е клучен играч и во платформите со и без екипаж, од хеликоптери до борбени авиони.

Импресивното портфолио на ТАИ го вклучува хеликоптерот T129 АТАК основниот тренажен и лесен јуришен авион ХУРКУШ и беспилотните летала АНКА првенствено дизајнирани за извидувачки и надзорни мисии. Но, нивниот крунски бисер е борбениот ловец од петта генерација Каан - кој се очекува да дебитира во 2028 година и веќе привлекува силно внимание од потенцијалните извозни пазари.

Производи на Рокетсан веќе се во употреба во турската војска и други низ целиот свет.

На ИДЕФ 2025, Рокетсан претстави шест нови системи, вклучувајќи ја и долгоочекуваната хиперсонична балистичка ракета. Со должина од 10 метри, се проценува дека Тајфун Блок-4 може да напаѓа од најмалку 1.000 км оддалеченост. Хиперсоничните ракети имаат неверојатна брзина, пет пати поголема од брзината на звукот.

Рокетсан, исто така, ја претстави капсулата Аката Атмаџа - верзија на противбродската ракета лансирана од подморница и Гокбора - првата ракета воздух-воздух на Туркије со надворешен визуелен дострел. Таа ѝ овозможува да одржува голема брзина и енергија на долги растојанија, давајќи ѝ многу широка „забранета зона“ на непријателските авиони.

Тие, исто така, ја претставија повеќенаменската муниција Ерен - камиказе дрон, системот за балистички ракети 300 ЕР - дизајниран за носачи на борбени авиони и вооружени дронови, овозможувајќи им да лансираат балистичка ракета со дострел од над 500 км, и возилото за лансирање сателити Симсек-2 - дизајнирано да лансира мали сателити во орбитата.

За копнени возила, БМЦ е водечки производител. Претставија три нови воени возила: оклопниот транспортер за товар и персонал Туран и тешките и повеќетркални оклопни возила за спасување и транспорт на тенкови Зејбек.

Тие, исто така, го претставија своето повеќетркално оклопно борбено возило Алтуг со сосема нова купола за топови, наречен „Ловец на тенкови“. Уште еден голем проект за БМЦ е долгоочекуваниот главен борбен тенк Алтај, првиот домашен дизајн на примарен борбен тенк на Туркије, кој е при крај. Отокар, уште еден голем бренд се пробива со своите нови оклопни возила и на домашниот и на извозниот пазар.

На поморската арена, СТМ претстави модел на првиот домашен дизајн на поморски лесен напаѓачки брод на Туркије. СТМ, исто така, неодамна потпиша важен договор во декември 2024 година за изградба на два брода за надополнување на флотата за португалската морнарица, договор што веројатно ќе отвори врата за уште повеќе меѓународни партнерства.

И не е само приватниот сектор кој воведува иновации. Центарот за истражување и развој на Министерството за национална одбрана на Туркије, исто така, претстави две нови воздушни бомби на ИДЕФ Истанбул.

ГАЗАП - Првата и најмоќна ненуклеарна воздушна бомба на Туркије, со боева глава тешка 970 килограми, што може да се исфрли од Ф-16 авион.

А бомбата за уништување бункери НЕБ-2, исто така тешка 970 килограми, се смета за најдобра во оваа област. На тестовите, таа проби седум метри армиран бетон од класа Ц50 - три пати посилен од бетонот што се користи во заштитата на нуклеарните централи. За споредба, американските уништувачи на бункери пробиваат 2,4 метри бетон од класа Ц35.

На што се должи глобалната популарност?

Турските одбранбени производи се тестирани во борби, економични се и брзо се испорачуваат. Земјата сега е важен снабдувач на специфични одбранбени системи за европските сојузници, потреба што беше засилена од конфликтот во Украина. Гледаме дека европските членки на НАТО како Албанија, Полска и Романија веќе интегрираат турски беспилотни летала во своите воени арсенали.

Кон крајот на 2024 година, Отокар, исто така, обезбеди договор со Романија за над илјада од своите возила Кобра II од кои повеќето се произведуваат локално.

Одбранбениот сектор на Туркије целосно ја промени улогата од купувач во создавач, па се до голем извозник.

Додека земјата продолжува да развива сопствени мотори, сензори и интеграциски капацитети, одбранбената индустрија се чини дека е подготвена да се натпреварува и да ги поставува условите на клучните воени пазари ширум светот.

Тоа е сè за оваа епизода на БалканКаст. Ви благодарам што слушавте и останете информирани.