جومرت اوتوربایف، نخست ‌وزیر اسبق قیرغزستان در مصاحبه اختصاصی با TRT World در مورد توافقات مرزی و دست ‌آورد های منطقوی در آسیای میانه صحبت کرد.

امام علی رحمان رئیس جمهور تاجیکستان برای نهایی کردن توافقنامه مرزی که از دیر بدینطرف با صدر جباروف منتظر تحقق ان بودند ، برای انجام  یک سفر رسمی دو روزه به قیرغزستان رفته است.

در سال های 2021-22، این دو کشور در درگیری های مرگبار مرزی در مناطق واقع در وادی حاصلخیز فرغانه، که منطقه حیاتی برای اقتصاد های آسیای میانه با منابع سرشار آب و کشت و زراعت بوده است، با هم درگیر شدند. اما از آن زمان به بعد این دو کشور تلاش کردند تا برای تعیین خطوط مرزی به یک سازش دست یابند.

این توافق نشان دهنده حل آخرین درگیری مرزی در آسیای میانه است؛ این یک پروسه است که از دهه ها به این طرف ادامه داشته است.

جومرت اوتوربایف نخست وزیر اسبق قیرغزستان طی یک مصاحبه اختصاصی با TRT World با بیان اینکه: "هیچ کس میانجیگری نکرد. کشورها گفتند که آنها این منازعه را خودشان حل خواهند کرد. ما به هیچ کس نیاز نداریم. نه ایالات متحده، نه روسیه، نه اوزبیکستان، نه قزاقستان. ما این کار را خودمان انجام خواهیم داد." گفت: این تفاهم‌نامه با تامین صلح میان دو کشور، به افزایش فعالیت ‌های اقتصادی در مناطق مرزی به ویژه وادی فرغانه کمک خواهد کرد.

و اینک متن کامل مصاحبه:

تی آر تی ورلد (TRT World): آیا شما میتوانید دلایل اصلی منازعات مرزی و پیشینه توافقنامه را برای ما توضیح دهید؟

جومرت اوتوربایف: این منازعات مرزی میان دوکشور به وادی فرغانه ارتباط دارد. این یکی از پرجمعیت ترین نقاط آسیای میانه است. در واقع وادی فرغانه اگرچه مساحت کوچکی را در بر می گیرد اما در واقع با فرآورده های کشت، رزعت وآبیاری خود تمام آسیای میانه را تغذیه می کند. در حالیکه سطح اوسط ​​تراکم نفوس در آسیای مرکزی 19 نفر در هر کیلومتر مربع است، این رقم در وادی فرغانه به 800 نفر در هر کیلومتر مربع میرسد. بسیارپر ازدحام است و در بیست سال اخیر به دلیل وضعیت سالم نفوس در آسیای میانه جمعیت در وادی فرغانه ۴۰ فیصد افزایش یافته است.

ما در آسیای میانه زمین حاصلخیز کافی نداریم. ما آب کافی برای آبیاری مزارع خود نداریم. از اینرو، این واحه  ای کوچک در آسیای میانه برای تمام اقتصاد های آسیای میانه واقعاً از اهمیت بالایی برخوردار است. در دوره قبل از شوروی، تاجیک ها، اوزبیک ها و قیرغز ها بدون مرز در کنار هم زندگی میکردند. ما بعضی اوقات درگیری داشتیم، مگر هیچ درگیری اساسی بین ملت های مختلف وجود نداشت. اما زمانی که اتحاد جماهیر شوروی شروع به تقسیم قلمرو خود به جمهوری ها کرد، یکی از پیچیده ترین مناطق وادی فرغانه بود زیرا اوزبیک ها، قیرغز ها و تاجیک ها در یک منطقه با هم زندگی می کنند. با اینحال مرز را چگونه ترسیم خواهید کرد؟ این کار بسیار پیچیده بود و اگر صادقانه بگویم، شوروی ها  مرزبندی و نشانه گذاری مرزها را تکمیل نکردند. در آن زمان، هیچ کس واقعاً به این مشکل توجه نمیکرد زیرا ما در یک کشور زندگی میکردیم. مگر در 1991، تمام جمهوریت ها مستقل شدند و مشکلات شروع به رشد کرد، از امنیت گرفته تا گزمه های مرزی، آب و استفاده از زمین.

ما روی یک تخته شطرنج زندگی میکنیم؛ مانند سیاه- سفید، سیاه- سفید و سیاه. تاجیک ها، قیرغز ها و اوزبیک ها در همین قریه ها زندگی میکنند. این بسیار پیچیده بود. برای 33 سال ما مشکلات داشتیم، مگر از 2016 اوضاع شروع به تغییر به طرف بهتر کرد بخاطریکه رئیس جمهور جدید اوزبیکستان، شوکت میرضیایف، اراده سیاسی واقعی را برای اصلاح مرزهای بین اوزبیکستان، تاجیکستان و قیرغزستان از خود نشان داد. این پروسه در حقیقت بدون هیچ موانع بزرگ مؤفق بود.

متأسفانه، این قضیه بین دو کشور برادر قیرغزستان و تاجیکستان چنین نبود؛ تا حدی به دلیل اینکه تراکم نفوس در سمت تاجیک بسیار بیشتر از سمت قیرغزستان بوده است. وضعیت نفوس در تاجیکستان واقعاً پیچیده‌تر شد و سپس منازعات به وجود آمد. بیشتر از 33 سال است که قیرغزها و تاجیک‌ ها تلاش کرده ‌اند راه حلی پیدا کنند که رضایت همه را فراهم کند. اما این کار آسان نبود زیرا نقشه ای وجود ندارد.

چرا نقشه وجود نداشت؟ آیا شوروی ها این نقشه ها را برای ترسیم مرز بین جمهوری ها تنظیم  نکرده بودند؟

جومرت اوتوربایف: نه، زیرا در وادی فرغانه قیرغزها، تاجیک ها و اوزبیک ها در یک قریه زندگی میکنند. به طور مثال، بیشتر تاجیک ها در مناطق مرزی مانند وروخ در قبرغزستان زندگی میکنند. شوروی ها واقعاً به این وضعیت توجه نکردند زیرا همه ما در یک کشور بودیم و توسط یک دولت اداره میشدیم. اما بعد از سال 1991 که تمام جمهوری ها مستقل شدند، این به یک مشکل بزرگ تبدیل شد.

یک ملت میگوید که ما به زمین بیشتر و بهتر نیاز داریم، ملت دیگر میگوید که ما دسترسی بهتر به آب میخواهیم، و در نهایت امر این بحث برانگیز میشود که برای بیشتر از 30 سال ادامه یافت. اما خوشبختانه حدود چهار سال قبل دولت‌ های قیرغزستان و تاجیکستان اراده سیاسی را برای حل این معضله در یک قالب مورد توافق متقابل فراهم کردند.

امامعلی رحمان رئیس جمهور تاجیکستان برای امضای موافقت نامه مرزی به شهر بیشکک قیرغزستان سفر کرد. سند نهایی بیانگر یک توضیح مفصل در مورد مرز، بشمول اینکه کی چه وقت چه خواهد کرد، و اقدامات برای جلوگیری از تبادله ارضی و انتقال مردم از یک کشور به کشور دیگر بوده است.

مثلا روستای دوستوک که در آن ده‌ ها خانواده ای قیرغز زنده‌گی می‌ کنند، به تاجیکستان داده خواهد شد. تاجیکستان نیز یک قطعه زمین مشابه را به قیرغزستان خواهد داد. در این صورت  قیرغزستان باید این خانواده ها را مسکن گزین کند، به آنها نمره های مشابه زمین بدهد و خانه بسازد

لازم است تا طرف تاجیکستان نیز کارهای مشابهی را انجام بدهد. این یک پروسه بسیار دشوار خواهد بود، مگر نکته مهم این است که هر دو طرف بگویند ما باید این مساله را حل خواهیم کرد.

چه کسی بین دو ملت میانجیگری کرد؟

جومرت اوتوربایف: هیچکس میانجیگری نکرد. این دوکشور با نشاندادن اراده سازش گرانه گفتند که این منازعه را خود شان حل خواهند کرد. ما به هیچ کس نیاز نداریم. نه به امریکا، نه به روسیه، نه به اوزبیکستان و نه به قزاقستان. ما خود این کار را انجام خواهیم داد. اما رئیس جمهور اوزبیکستان شخصا به طور بسیار مؤثر و کار آمد هر دو طرف را به سازش دعوت کرد.

یک نشست سه جانبه میان سه رئیس جمهور در وادی فرغانه، در اخیر ماه مارچ یعنی نوروز امسال،  برگزار خواهد شد. این گام دیگری در اتحاد برادرانه وادی فرغانه خواهد بود. در گام نخست لازم است تا ما از همدیگر جدا شویم، بعداً ما میتوانیم مرزهایمان را برای هر چیزی از تجارت تا تبادله انسان تا تمرینات مشترک، هر چیزی که شما میخواهید باز کنیم. پس از حل این منازعه، آخرین مشکل آسیای میانه از بین خواهد رفت. از اینرو این یک نوع دوستی ابدی خواهد بود.

آیا این سه ملت بعد از این توافق در وادی فرغانه یک منطقه اقتصادی را ایجاد خواهند کرد تا فعالیت های اقتصادی خود را بهتر مدیریت کنند؟

جومرت اوتوربایف: حتماً. بعد از سال 2016، رئیس جمهور اوزبیکستان این را با وضاحت تمام روشن ساخت که اولویت او همکاری های منطقوی در آسیای میانه خواهد بود. به همین خاطر برای برقراری روابط دوستانه با همه همسایه ها زحمت کشید و موفق شد چون همسایه دیگری نیز مانند تورکمنستان دارد.

بعد از اینکه ما مشکلات مرزی خود را با اوزبیکستان حل کردیم، تجارت و همکاری های فوق العاده در امتداد مرز آغاز شد. سالانه چندین میلیون اوزبیک به قیرغزستان می ‌آیند و بسیاری از قیرغزها بسیار آزادانه به اوزبیکستان می ‌روند که قبلاً این کار دشوار بود. حالا آنها در ماهیت بازار آزاد فعالیت میکنند. حالا جوانان با هم ازدواج میکنند، تجارت میکنند و خانواده ها را تشکیل میدهند، و پروژه ها و سرمایه گذاری های مشترک انجام میدهند. زیرا ما از قرن ها بدینطرف است که با هم زندگی کرده ایم.

آیا شما امیدوار هستید که همین اتفاق با تاجیکستان نیز صورت خواهد گرفت؟

جومرت اوتوربایف: بلی حتماً، زیرا ما با تاجیکستان نیز مشترکات زیادی داریم. همچنان با هم رقابت داریم، و رقابت سالم همیشه خوب است.

آسیای میانه به یک منطقه واحد جهان تبدیل شده است. ما پنج کشور متحد هستیم. شاید شنیده باشید که در قالب 5+1 (اوزبیکستان، قیرغزستان، تورکمنستان، قزاقستان و تاجیکستان + آذربایجان) چندین اجلاس وجود دارد. قدرت های بزرگ مانند ایالات متحده، اتحادیه اروپا، چین، روسیه، تورکیه، جاپان و کوریا میخواهند با ما در این فارمت ملاقات کنند. به چه دلیل؟ به دلیل اینکه ما موفق به نشان دادن یک جبهه متحد شدیم. نفوس ما چندان زیاد نیست، تنها ۸۰ میلیون نفوس داریم، تا حدی شبیه به تورکیه است، اما به نظر می رسد به دلایلی بعضی از قدرت‌های بزرگ خواستند با ما همکاری کنند.

برای حل مشکلات تان از کدام مدل استفاده میکنید؟

جومرت اوتوربایف: هیچ مدل جهانی وجود ندارد. همه چیز کاملاً بی نظیر است. این یک الگو نیست، بلکه با درمیان گذاشتن یک اراده سیاسی رهبران برای حل این مشکل بدون دخالت دیگران بوده است. برای ما لازم است تا خطوط مرزی مان که توجه و دقت بسیاری را بخود جلب نکند، حل وفصل نماییم.

مانند اتحادیه اروپا، مرز بلجیم و هالند کجاست ؟ هیچکس نمیداند. ما هم باید در همان مسیر حرکت کنیم.

آیا مقررات ویزه بین اوزبیکستان و قیرغزستان وجود دارد؟

جومرت اوتوربایف: بدون ویزه. هم ‌چنان هیچ نوع مقررات ویزه میان تاجیکستان و قیرغزستان وجود ندارد. ما نیازی به ویزه بین تمام کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق به استثناء کشورهای بالتیک نداریم. ما با تورکیه هم ویزه نداریم.

آیا پس از این توافق، تاجیکستان و قیرغزستان بعضی از پوسته های مرزی را در امتداد خط مرزی اعمار خواهند کرد؟

جومرت اوتوربایف: در گام نخست باید روشن گردد، یعنی درهر مترمربع یک توضیح مفصل ارایه گردد. و اما یک عنصر دیگرنیز وجود دارد و آن عبارت از نشانه گذاری است؛ یعنی گذاشتن بعضی از علایم فزیکی در خط مرزی و شاید بعضی از حصارها و علامات که مردم را به ساحات هدایت میدهد تا پاسپورت های خود را به مرزبانان نشان بدهند.

این کار باید انجام شود، در غیر آن بی نظمی به وجود می آید، زیرا ما رژیم های مختلف مالیاتی و گمرکی داریم و همچنین قیمت های مختلف برای مواد، پطرول یا کالاهای مصرفی. ما نمیخواهیم که قاچاق به یک پدیده پرطرفدار در مرز ما تبدیل شود.

شما به وحدت آسیای میانه اشاره کردید. حالا وضعیت چگونه است؟

جومرت اوتوربایف: در DNA ما یک حس برادری وجود دارد. رئیس جمهور و دولت ما میگویند که این یک برد-برد است. ما باید با همسایه های خود دوست باشیم. در واقعیت امر این یک برد-برد بزرگ خواهد بود، همه این را میدانند. به جای پنج بازار کوچک یک بازار خواهیم داشت. یک سرمایه واحد. البته برای اینکه به مردم کمک کنیم تا به کشورهای همسایه سفر نکنند، ما باید قوانین را هماهنگ کنیم و سخت کار کنیم. این ایجاد یک نوع اعتماد بین ملت های ما است و این ادامه خواهد یافت.

این حرکت واحد را چگونه  تعریف خواهید کرد؟ اتحاد آسیای میانه خواهد بود یا چیز دیگری؟

جومرت اوتوربایف: ما در مورد ایجاد یک نهاد حقوقی، یک منشور که مسئولیت ها را تعیین میکند و خواستار یکنواختی قوانین خواهد بود، بحث نکردیم. همه ساله، روسای جمهورپنجگانه ای ما – بعضا با دعوت ازرئیس جمهور آذربایجان– در یک اجلاس در یک قالب مشورتی با هم یکجا میشوند. از اتحادیه اروپا تا چین، امریکا و تورکیه، همه میخواهند با ما در این فارمت (5+1) ملاقات کنند. ما پروسه یکجا شدن و ایجاد اعتماد بیشتر را آغاز کرده ایم. من نمیتوانم حدس بزنم که آیا ما یک نهاد حقوقی مانند اتحادیه اروپا را ایجاد خواهیم کرد یا خیر. پروسه باید طبیعی باشد و لازم است تا گام به گام به یکدیگر نزدیک شویم.

تورکیه چه نقشی را می تواند در اتحاد آسیای میانه بازی کند ؟

جومرت اوتوربایف: ما با تورکیه عضو تشکیلات دولتهای تورک (TDT) هستیم. (تاجیکستان که یک کشور فارسی زبان است، عضو TDT نیست). همه ساله این اجلاس ها نتایج جالب تر، مولد و بلندپروازانه تری به ویژه در همکاری های اقتصادی به همراه دارد. به همین دلیل است که باید ما به یکدیگر نزدیکتر باشیم. در این زمینه تأکید می‌ کنم که ما شاهد انقلاب به اصطلاح راه آهن اورآسیا هستیم که در کتابم با نام«تولد مجدد اقتصادی آسیای میانه در سایه بازی بزرگ جدید» آن را توصیف کردم.

این خط آهن یک تجارت بزرگ بین چین و اروپا را فراهم میسازد. ترافیک بزرگ. هر ساعت، دو قطار کاملاً بار شده از آسیای مرکزی بین اروپا و چین عبور میکند، مخصوصاً از طریق دهلیز میانه، که چین را به بحر خزر، آذربایجان، گرجستان، تورکیه و بحیره سیاه وصل میکند.

این راه جدیدعبارت از راه ابریشم است، مگر این همچنان یک مسیر جدید قابل احساس برای ما است زیرا این راه برادران تورک را با هم یکجا میسازد. تجارت از طریق بحر بین آسیای مرکزی و تورکیه بسیار مشکل است، مگر حالا ما از طریق خط آهن به سرعت حرکت خواهیم کرد. تجارت ما شکوفا خواهد شد. مردم ما بیشتر بازدید خواهند کرد. تجارت، سرمایه گذاری، مردم به مردم، حوادث و برنامه های کلتوری، پروژه های بشردوستانه تقویت خواهد شد بخاطریکه ما فرصت های خوب لوژیستیکی و ترانسپورتی داریم. سفر با قطار از چونگ کینگ چین، به دویسبورگ آلمان، 12 روز طول میکشد. یعنی این که مسافت راه بین بیشکک و استانبول صرفا شش روز طول خواهد کشید. این تجارت اوراسیایی از طریق مسیر تورکیه در حال رونق است. این بدان معناست که ملت های تورک بطوری که قبلا هرگز دیده نشده بود، باهم متحد خواهند شد.َ