Η κατάρρευση του καθεστώτος του Μπασάρ αλ Άσαντ στις 8 Δεκεμβρίου 2024 προκάλεσε ένα μεγάλο κύμα αλλαγής στη Συρία—μια αλλαγή που το Ισραήλ δεν βλέπει ως κρίση, αλλά ως ευκαιρία να αναδιαμορφώσει το στρατηγικό τοπίο της περιοχής προς όφελός του.
Σε απάντηση, το Ισραήλ προχωρά πέρα από την παραδοσιακή προσέγγιση του που βασίζεται στην ασφάλεια, αναπροσαρμόζοντας την πολιτική του για τη Συρία ώστε να ευθυγραμμιστεί με μακροπρόθεσμους στρατηγικούς στόχους. Η πτώση του Άσαντ όχι μόνο κατέρριψε το γνωστό «διάβολο που γνωρίζουμε» αλλά εισήγαγε και νέες αβεβαιότητες—με κυριότερη την άνοδο μιας ηγεσίας που ενδέχεται να ευθυγραμμιστεί με την Τουρκία και τη Δύση, η οποία θα μπορούσε να υπομονεύσει τη μακροχρόνια στρατηγική ασφάλειας του Ισραήλ για την παρουσία του στα κατεχόμενα Υψίπεδα του Γκολάν.
Ταυτόχρονα, το Ισραήλ βλέπει μια διαιρεμένη κατακερματισμένη Συρία με εθνοτικές και δογματικές γραμμές—ως μια πιο διαχειρίσιμη και στρατηγικά ευνοϊκή έκβαση. Ωστόσο, η πρόσφατη συμφωνία της συριακής κυβέρνησης με τις SDF, τον συριακό κλάδο της τρομοκρατικής οργάνωσης YPG/PKK, για την ενσωμάτωσή τους στους κρατικούς θεσμούς, αποτελεί νέα πρόκληση για αυτό το όραμα. Αυτή η κίνηση σηματοδοτεί μια προσπάθεια της Δαμασκού να επαναφέρει την εθνική ενότητα και ενδέχεται να διαταράξει τη στρατηγική του Ισραήλ για την ενίσχυση των διαιρέσεων εντός της Συρίας.
Ταυτόχρονα, το Ισραήλ έχει αρχίσει να βλέπει μια κατακερματισμένη Συρία, διαιρεμένη σε εθνοτικές και δογματικές γραμμές, ως ένα πιο διαχειρίσιμο και στρατηγικά επωφελές αποτέλεσμα. Ωστόσο, η πρόσφατη συμφωνία της συριακής κυβέρνησης να ενσωματώσει το συριακό βραχίονα της τρομοκρατικής οργάνωσης YPG/PKK, SDF στους κρατικούς θεσμούς αποτελεί μια νέα πρόκληση για αυτό το όραμα. Η κίνηση αυτή σηματοδοτεί μια προσπάθεια της Δαμασκού να αποκαταστήσει την εθνική ενότητα και θα μπορούσε δυνητικά να διαταράξει τη στρατηγική του Ισραήλ να ενθαρρύνει τους διχασμούς στο εσωτερικό της Συρίας. Επιπλέον, φέρνοντας μια σημαντική υποστηριζόμενη από τις ΗΠΑ παρουσία πιο κοντά στην κεντρική κυβέρνηση, θα μπορούσε να καταστρέψει την πολιτική του Ισραήλ για μια κατακερματισμένη Συρία.
Η προσπάθεια της Δαμασκού είναι σύμφωνη με την ευρύτερη περιφερειακή πίεση, υπό την ηγεσία της Τουρκίας και άλλων παραγόντων, για τη διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας της Συρίας, σε άμεση αντίθεση με το όραμα του Ισραήλ για μια κατακερματισμένη Συρία.
Επαναλαμβάνοντας την περίπτωση του Λιβάνου: Από τον «καλό φράχτη» στον «καλό γείτονα»
Η εξελισσόμενη προσέγγιση του Ισραήλ στην περιοχή αντικατοπτρίζει όλο και περισσότερο ένα μοτίβο εδαφικής εδραίωσης, θέτοντας το σκηνικό για τη σταδιακή μετατροπή της νότιας Συρίας σε ένα νέο Γκολάν—μια πορεία που διαμορφώνεται τόσο από ιστορικά προηγούμενα όσο και από σύγχρονες στρατηγικές υποχρεώσεις.
Κατά τη διάρκεια του συριακού εμφυλίου πολέμου, η κύρια ανησυχία ασφάλειας του Ισραήλ στη Συρία ήταν οι ομάδες που υποστηρίζονταν από το Ιράν. Στο πλαίσιο της εξελιγμένης εκστρατείας «Μεταξύ Πολέμων» (MABAM, στα εβραϊκά), το Ισραήλ έχει πραγματοποιήσει στοχευμένες επιθέσεις κάτω από το όριο του πλήρους πολέμου, επιδιώκοντας να διακόψει τις διαδρομές εφοδιασμού της Χεζμπολάχ και να αποτρέψει την παραγωγή προηγμένων οπλικών συστημάτων εντός της Συρίας.
Ωστόσο, η επιρροή της ήπιας ισχύος του Ιράν επεκτάθηκε πέρα από τη στρατιωτική σφαίρα και είναι ριζώθηκε βαθιά στο συριακό καθεστώς, την οικονομία και τον κοινωνικό ιστό. Αυτό αποτέλεσε μια σύνθετη πρόκληση για το Ισραήλ, το οποίο προσπάθησε να την αντιμετωπίσει μέσω στρατηγικών παρεμβάσεων.
Η προσέγγιση του Ισραήλ αντλεί από την ιστορική πολιτική του «Καλού Φράχτη», που ξεκίνησε το 1976 κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου στον Λίβανο. Ένα βασικό στοιχείο αυτής της στρατηγικής ήταν η άμεση υποστήριξη του Ισραήλ στον Στρατό του Νότιου Λιβάνου (SLA), μια κυρίως χριστιανική πολιτοφυλακή που λειτουργούσε ως δύναμη πληρεξουσίου στο νότιο Λίβανο. Ο SLA διατηρούσε την ασφάλεια εντός της αυτοανακηρυχθείσας ζώνης ασφαλείας του Ισραήλ μέχρι την απόσυρση το 2000.
Παρόλο που η πολιτική του «Καλού Φράχτη» παρουσιάστηκε αρχικά ως ανθρωπιστική πρωτοβουλία, η παρατεταμένη παρουσία του Ισραήλ στο νότιο Λίβανο συνέβαλε τελικά στην άνοδο της Χεζμπολάχ—ένα αποτέλεσμα που παραμένει κρίσιμο μάθημα για την τρέχουσα στρατηγική του στη Συρία.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το Ισραήλ έχει ακολουθήσει μια διφασική προσέγγιση, αξιοποιώντας την έξυπνη ισχύ για να προωθήσει τα συμφέροντα ασφάλειας και πολιτικής του. Καθώς η δυναμική της σύγκρουσης στη Συρία μοιάζει όλο και περισσότερο με εκείνη του Λιβάνου, το Ισραήλ ανανέωσε τις γνωστές τακτικές του ξεκινώντας ανθρωπιστικές επιχειρήσεις στη Συρία ήδη από το 2013. Αυτές οι προσπάθειες εξελίχθηκαν αργότερα στην «Επιχείρηση Καλής Γειτονίας» το 2016.
Στο πλαίσιο αυτής της πρωτοβουλίας, το Ισραήλ παρείχε ανθρωπιστική και στρατιωτική βοήθεια σε ένοπλες ομάδες που δρούσαν σε μια μεγάλη περιοχή που κάλυπτε την Κουνέιτρα, τη Ντεράα και τη Σουβάιντα, δήθεν για να δημιουργήσει μια φιλελεύθερη περιοχή που θα ευθυγραμμιζόταν με τη Δύση.
Ο μακροπρόθεσμος στόχος ήταν να δημιουργηθεί ένα έρεισμα σε αυτές τις περιοχές ως μοντέλο για ευρύτερη εφαρμογή του σε ολόκληρη τη Συρία. Πριν από την επανάσταση, ωστόσο, υπήρχαν δύο βασικά εμπόδια στα σχέδια αυτά: Η αυξανόμενη περιφερειακή επιρροή της Τουρκίας και η συμμαχία της Ρωσίας με τον Άσαντ.
Το 2017, με ρωσική μεσολάβηση, το Ισραήλ συμφώνησε στην επιστροφή του καθεστώτος στη νότια Συρία με αντάλλαγμα να κρατήσει τα υποστηριζόμενα από το Ιράν στοιχεία τουλάχιστον 80 χιλιόμετρα μακριά από τα σύνορά του, περιορίζοντας ουσιαστικά τη δική του ικανότητα ελιγμών στην περιοχή.
Ο κατακερματισμός της Συρίας: Το μακροχρόνιο παιχνίδι του Ισραήλ στο Νότο
Τα γεγονότα που ακολούθησαν την 7η Οκτωβρίου αποκάλυψαν μια σκληρή πραγματικότητα: η «στρατηγική περιορισμού» του Ισραήλ στο πλαίσιο της MABAM απέτυχε να αποτρέψει αποτελεσματικά τη Χεζμπολάχ και άλλα στοιχεία που υποστηρίζονται από το Ιράν στην περιοχή.
Ενώ η ξαφνική κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ και η μείωση της επιρροής της Ρωσίας και του Ιράν είχαν θετικές επιπτώσεις στην ασφάλεια του Ισραήλ, έφεραν δε νέα στρατηγικά διλήμματα. Η πιο επίγουσα ανησυχία είναι η ανάδυση μιας νέας συριακής ηγεσίας που θα είναι αρμονική με την Τουρκία και τη Δύση, θα αντιπροσωπεύει την πλειοψηφία του πληθυσμού της Συρίας και δεν θα αποτελεί άμεση στρατιωτική απειλή για το Ισραήλ. Μια τέτοια κυβέρνηση θα μπορούσε να υπονομεύσει τα δικαιολογητικά του Ισραήλ που βασίζονται στην ασφάλεια για τη συνέχιση της κατοχής των Υψιπέδων του Γκολάν.
Αναγνωρίζοντας αυτόν τον κίνδυνο, το Ισραήλ κήρυξε γρήγορα τη νέα ηγεσία παράνομη, την χαρακτήρισε «τρομοκρατική οντότητα» και εξαπέλυσε επιθέσεις κατά των στρατιωτικών υποδομών που έμειναν με το πρόσχημα των απειλών για την ασφάλεια του. Παραδόξως, μπροστά στις αυξανόμενες ανησυχίες για την ασφάλεια, το Ισραήλ ανακοίνωσε σχέδια για τον διπλασιασμό του πληθυσμού στο κατεχόμενο Γκολάν, σηματοδοτώντας την αταλάντευτη δέσμευσή του στην κατοχή του.
Έχοντας επενδύσει στην περιοχή για χρόνια, το Ισραήλ εκμεταλλεύτηκε τη ρωσική απόσυρση για να επεκταθεί πέρα από την κατοχή της Συμφωνίας Διαχωρισμού Δυνάμεων του 1974 και στις πλούσιες σε νερό περιοχές της Νταράα. Αξίζει να σημειωθεί ότι πρόκειται για τα ίδια εδάφη όπου το Ισραήλ διεξάγει ανθρωπιστικές επιχειρήσεις από το 2013, τονίζοντας τον μακροπρόθεσμο στρατηγικό χαρακτήρα της εμπλοκής του.
Η επίσημη αιτιολογία αυτής της εδαφικής επέκτασης παραμένει η ανησυχία του Ισραήλ για την ασφάλεια και την προστασία των κοινοτήτων των Δρούζων. Ωστόσο, οι ενέργειες του Ισραήλ στέλνουν ένα σαφές μήνυμα στη Δαμασκό: Οποιαδήποτε απόπειρα να επανακτήσει τον έλεγχο του Νότου θα αντιμετωπιστεί με βία.
Σε αυτό το στάδιο, ο μακροπρόθεσμος στόχος του Ισραήλ είναι σαφής: να αποτρέψει την άνοδο μιας ισχυρής, ενωμένης Συρίας που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για την ασφάλεια στο μέλλον. Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να επιτευχθεί αυτό είναι να κατακερματισει τη Συρία σε αδύναμες, διαιρεμένες πολιτικές οντότητες και να διασφαλίσει ότι καμία κεντρική αρχή στη Δαμασκό να μην μπορεί να αμφισβητήσει τη θέση του Ισραήλ στο βορρά.
Η στρατηγική αυτή αυξάνει επίσης την πιθανότητα ο ισραηλινός έλεγχος να επεκταθεί πέρα από τα κατεχόμενα υψίπεδα του Γκολάν και ενισχύει την μετατροπή της νότιας Συρίας σε Γκολάν - μια πορεία που διαμορφώνεται από το ιστορικό προηγούμενο και τους σύγχρονους γεωπολιτικούς υπολογισμούς.
Συρία, Τουρκία και Ισραήλ
Βασιζόμενο σε ένα δόγμα ασφαλείας που προϋπήρχε της ίδρυσής του, το Ισραήλ θεωρεί εδώ και καιρό τις μειονοτικές ομάδες στη Μέση Ανατολή ως αναπόσπαστους εταίρους στη στρατηγική ασφαλείας του. Βασικό στοιχείο του οράματος του Ισραήλ για μια κατακερματισμένη Συρία είναι η οντότητα που ενσαρκώνεται σήμερα με τη μορφή της τρομοκρατικής οργάνωσης PYD/YPG.
Η οντότητα αυτή δεν αντιπροσωπεύει μόνο την ευρύτερη φιλοδοξία του Ισραήλ να αναδιαμορφώσει το πολιτικό τοπίο της Συρίας, αλλά αντανακλά επίσης την ιστορική άποψη του Ισραήλ για τις κουρδικές ομάδες στη Μέση Ανατολή. Ωστόσο, η πρόσφατη συμφωνία μεταξύ Συρίας και SDF αμφισβητεί αυτή την προσέγγιση εξουδετερώνοντας ενδεχομένως ένα από τα βασικά εργαλεία του Ισραήλ για τον διαμελισμό της Συρίας.
Η Τουρκία, από την άλλη, παραμένει μια ισχυρή και αποφασιστική δύναμη που στέκεται απέναντι στις περιφερειακές φιλοδοξίες του Ισραήλ.
Για να εξισορροπήσει την επιρροή της Τουρκίας, το Ισραήλ έχει ακολουθήσει μια στρατηγική που βασίζεται στη σκληρή ισχύ αλλά είναι προσεκτικά ρυθμισμένη, χρησιμοποιώντας μειονοτικές ομάδες για να επεκτείνει το περιφερειακό του αποτύπωμα. Ωστόσο, το στρατηγικό βάθος της Τουρκίας και οι στενοί δεσμοί της με τη Συρία θέτουν σημαντικά εμπόδια στους στόχους του Ισραήλ.
Σε ένα σενάριο όπου το Ισραήλ επιτυγχάνει τους στρατηγικούς του στόχους, η Συρία θα βρεθεί περικυκλωμένη από δογματικούς και εθνοτικούς θύλακες στα ανατολικά και τα δυτικά, το PYD/YPG κατά μήκος του Ευφράτη, κοινότητες Δρούζων υποστηριζόμενες από το Ισραήλ στα νότια, και χωρίς καμία εύκολη πρόσβαση σε οποιαδήποτε γειτονική χώρα ή θάλασσα εκτός από την Τουρκία. Αυτό θα άφηνε τη Συρία αδύναμη και μόνιμα ευάλωτη, αλλά η ισχυρή στρατιωτική και διπλωματική επιρροή της Τουρκίας θα απέτρεπε οποιαδήποτε διαρκή αστάθεια στην περιοχή.
Η μεταβαλλόμενη προσέγγιση του Ισραήλ στη νότια Συρία υπογραμμίζει ένα ευρύτερο γεωπολιτικό όραμα που δίνει προτεραιότητα στην εδαφική περιχαράκωση, τον πολιτικό κατακερματισμό και την ανάπτυξη συμμαχιών δι' αντιπροσώπων. Ωστόσο, τα στρατηγικά αντίμετρα της Τουρκίας και η αταλάντευτη δέσμευση για περιφερειακή σταθερότητα λειτουργούν ως ισχυρός έλεγχος στις φιλοδοξίες του Ισραήλ και διασφαλίζουν το να παραμένει ένα ανέφικτο αποτέλεσμα για το Ισραήλ η μετατροπή της Συρίας σε Γκολάν, παρά τις προσπάθειές του να αναδιαμορφώσει την περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων.
