در پی تحولات عمده سیاسی در سوریه، رژیم بعث که ۶۱ سال بر این کشور حکومت می‌کرد، در ۸ دسامبر ۲۰۲۴ با خروج بشار اسد پایان یافت و احمد الشرع به‌عنوان رئیس دولت انتقالی، اداره امور را در دمشق به دست گرفت. دولت انتقالی با هدف بازسازی ساختارهای سیاسی و نظامی کشور، طی ماه‌های گذشته تلاش‌هایی را برای تشکیل ارتشی یکپارچه و فراگیر آغاز کرده است.
در همین راستا، مذاکراتی میان دولت انتقالی و نیروهای موسوم به دموکراتیک سوریه انجام شده است. هرچند اعلام انحلال گروه تروریستی پ.ک.ک باعث افزایش امیدها به پیشرفت این گفت‌وگوها شد، اما روند مذاکرات تاکنون به نتایج مشخصی منتهی نشده است.
به‌موازات این روند، جنوب سوریه با تحولات امنیتی پیچیده‌ای روبه‌رو است. شماری از اعضای جامعه دروزی با تشکیل گروه‌های مسلح محلی، خواهان کاهش حضور ارتش رسمی در مناطق تحت کنترل خود شده‌اند. از سوی دیگر، اسرائیل با انجام حملاتی در دمشق و استان سویدا - که آن را با ادعای «حفاظت از جامعه دروزی» توجیه می‌کند - به تشدید تنش‌ها در این مناطق دامن زده است.
دولت انتقالی سوریه اکنون با مجموعه‌ای از چالش‌های درهم‌تنیده روبه‌رو است؛ از جمله تداوم درگیری‌های داخلی، کندی روند مذاکرات دیپلماتیک، مواضع مستقل برخی گروه‌های قومی و مذهبی و همچنین مداخلات خارجی، به‌ویژه از سوی اسرائیل که ثبات کشور را تهدید می‌کند.
احمد الشرع در آغاز دوره انتقالی، بر ضرورت پایان‌دادن به پراکندگی سلاح و تشکیل ارتشی منسجم تأکید کرده و وعده داده بود که هیچ نیروی مسلحی خارج از ساختار رسمی ارتش، مجاز به فعالیت نخواهد بود.
در روزهای گذشته، با تشدید تنش‌ها در جنوب سوریه، اسرائیل به بهانه حمایت از جامعه دروزی، حملاتی را علیه اهدافی در استان سویدا و نیز مراکز مهمی در دمشق و حومه آن انجام داده است.
درگیری‌ها از ۱۳ جولای میان قبایل بدوی و گروه‌های مسلح دروزی در سویدا آغاز شد و به‌سرعت شدت گرفت. تحولات میدانی با حملات هوایی اسرائیل علیه مواضع نظامی و زیرساخت‌های سوریه در دمشق همراه شد.
این حملات که از ۱۶ جولای آغاز شد، زیرساخت‌های حساس نظامی و غیرنظامی، از جمله ساختمان ستاد کل ارتش، وزارت دفاع و مناطقی در نزدیکی کاخ ریاست‌جمهوری را هدف قرار داده است. اسرائیل در این عملیات‌ها از جنگنده‌های پیشرفته و موشک‌های هوا به زمین استفاده کرده است.
این تحولات در حالی روی می‌دهد که منطقه جنوب سوریه هم‌زمان شاهد درگیری‌های پراکنده میان گروه‌های دروزی و قبایل بدوی است. در همین حال، گزارش‌هایی از افزایش حضور نظامی اسرائیل در مناطق مرزی منتشر شده و منابع سوری از ساخت شش پایگاه نظامی جدید اسرائیل در استان‌های قنیطره و درعا خبر داده‌اند؛ اقدامی که دمشق آن را نقض توافق جداسازی نیروها در سال ۱۹۷۴ دانسته و از آن به‌عنوان عامل آوارگی گسترده ساکنان محلی یاد می‌کند.
در واکنش به تشدید حملات، دولت انتقالی سوریه با صدور بیانیه‌ای رسمی، اقدامات اخیر اسرائیل را به‌شدت محکوم کرده و نسبت به پیامدهای آن بر ثبات و انسجام ملی هشدار داده است. وزارت امور خارجه دولت انتقالی، حملات به استان سویدا را «تجاوزی خائنانه» و نقض آشکار منشور سازمان ملل و حقوق بین‌الملل خوانده و آن را بخشی از تلاش‌ها برای تضعیف روند بازسازی کشور توصیف کرده است.
هم‌زمان، رهبران مذهبی جامعه دروزی نیز در واکنش به ادعای اسرائیل مبنی بر حمایت از این اقلیت، خواستار خلع سلاح گروه‌های محلی و همکاری کامل با نیروهای امنیتی دولت انتقالی شده‌اند.
در سطح بین‌المللی، تام باراک، نماینده ویژه ایالات متحده در امور سوریه، اعلام کرده که واشنگتن خواستار کاهش تنش‌ها و گفت‌وگو با همه طرف‌هاست؛ موضعی که تاکنون واکنشی از سوی تل‌آویو نداشته است.
در سطح منطقه‌ای نیز، وزرای خارجه یازده کشور شامل ترکیه، اردن، امارات، بحرین، عربستان سعودی، عراق، عمان، قطر، کویت، لبنان و مصر با صدور بیانیه‌ای مشترک، حملات اسرائیل را به‌شدت محکوم و حمایت خود را از حاکمیت، تمامیت ارضی و ثبات سوریه اعلام کردند.
ترکیه در بحران اخیر جنوب سوریه، نقش فعالی ایفا کرده است. درحالی‌که تنش‌ها میان گروه‌های مسلح دروزی و قبایل محلی در حال گسترش بود، آنکارا با بهره‌گیری از توان دیپلماتیک و اطلاعاتی خود، وارد رایزنی‌های فشرده با بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی شد. هماهنگی نزدیک میان هاکان فیدان، وزیر امور خارجه و ابراهیم کالین، رئیس سازمان اطلاعات ملی ترکیه، نقش مهمی در کاهش تنش‌ها و تسهیل روند آتش‌بس ایفا کرده است. ترکیه ضمن تأکید دوباره بر حمایت قاطع از تمامیت ارضی و وحدت ملی سوریه، حملات اسرائیل را محکوم و خواستار اقدام جدی جامعه جهانی در برابر این نقض‌های مکرر حاکمیت سوریه شده است.
در ادامه این گزارش، تی‌آرتی فارسی با دو تحلیل‌گر منطقه‌ای درباره مسیر آینده جنوب سوریه و چشم‌انداز سیاسی و امنیتی آن گفت‌وگو کرده است.
سیبل بلبل پهلوان، کارشناس بنیاد مطالعات ترکیه، در گفت‌وگو با تی‌آرتی فارسی، تحولات اخیر در جنوب سوریه را محصول تقاطع عوامل داخلی و خارجی دانست و تأکید کرد که این منطقه به یکی از کانون‌های پیچیده بحران در کشور تبدیل شده است.
به گفته پهلوان، دولت انتقالی سوریه به رهبری احمد الشرع، در حالی تلاش می‌کند اقتدار خود را در جنوب سوریه تثبیت کند که هم‌زمان با سطحی از مداخلات خارجی مواجه است که ثبات ملی را به طور جدی تهدید می‌کند. او با اشاره به چندمین موج از شورش‌ها و ناآرامی‌های جنوب سوریه از زمان آغاز به کار دولت انتقالی، بر اهمیت تحولات اخیر در شهر سویدا تأکید کرد؛ شهری که به دلیل بافت جمعیتی دروزی خود، در مرکز توجه بازیگران داخلی و خارجی قرار دارد.
به باور این تحلیل‌گر، اقدامات مسلحانه در میان جامعه دروزی از یک سو، بازتابی از دغدغه‌های امنیتی این اقلیت است و از سوی دیگر، در چارچوب بازسازی اقتدار دولت مرکزی قابل‌تفسیر است. او همچنین هشدار داد که تداوم مداخلات اسرائیل در این منطقه، امنیت و ثبات جنوب سوریه را به‌شدت تهدید می‌کند.
بلبل پهلوان با اشاره به ماهیت سیاست‌های منطقه‌ای اسرائیل، اقدامات اخیر تل‌آویو را بخشی از اجرای راهبردی بلندمدت با عنوان «دکترین بن‌گوریون» دانست. به گفته او، این دکترین مبتنی بر حمایت هدفمند از اقلیت‌ها با هدف تضعیف دولت‌های منطقه و گسترش نفوذ اسرائیل در بستر بی‌ثباتی است. وی می‌گوید که در جنوب سوریه، اسرائیل تلاش می‌کند جامعه دروزی را به‌عنوان ابزار راهبردی برای تحقق اهداف امنیتی خود به کار گیرد.
این کارشناس، حملات اخیر اسرائیل به استان سویدا را نمونه‌ای آشکار از تلاش تل‌آویو برای دامن‌زدن به شکاف‌های اجتماعی و تضعیف دولت انتقالی ارزیابی کرد. به‌زعم او، این اقدامات نه با هدف تأمین امنیت دروزی‌ها بلکه در راستای تحریک اختلافات قومی و مذهبی و بهره‌برداری راهبردی از آشوب منطقه‌ای صورت می‌گیرد.
او با اشاره به تجربه‌های گذشته، تأکید کرد که اسرائیل در هر دوره‌ای که حملاتش به غزه با فشارهای بین‌المللی مواجه شده، با گسترش عملیات نظامی به کشورهای دیگر، سطح ناآرامی‌ها در منطقه را حفظ کرده است. به گفته او، هم‌زمانی حملات به جنوب سوریه با تحولات غزه، قابل‌توجه است و بخشی از سیاست تل‌آویو برای انحراف افکار عمومی و تقویت موقعیت داخلی نتانیاهو محسوب می‌شود.
پهلوان همچنین به تحولات سیاست خارجی آمریکا در دوره ترامپ اشاره کرد و گفت: اسرائیل پس از عقب‌نشینی ترامپ از سوریه، از خلأ قدرت ایجادشده استفاده کرده و حضور نظامی خود را در این کشور افزایش داده است. او در ادامه، مخالفت اسرائیل با افزایش نفوذ منطقه‌ای ترکیه در سوریه را یکی دیگر از محرک‌های مداخلات اخیر دانست.
در بخش دیگری از گفت‌وگو، این تحلیل‌گر به اهمیت سخنان اخیر احمد الشرع، رئیس دولت انتقالی سوریه، پرداخت و آن را «فراخوانی برای مقاومت در برابر مداخلات خارجی و پیام روشنی به اقلیت‌های قومی و مذهبی» توصیف کرد. به اعتقاد او، تأکید الشرع بر اینکه «اسرائیل می‌تواند جنگ را آغاز کند اما قادر به پایان‌دادن به آن نیست» حامل دو پیام مهم است: نخست، هشداری به اسرائیل درباره پیامدهای تداوم مداخلات؛ و دوم، دعوت به همبستگی ملی و تقویت نقش همه گروه‌ها از جمله جامعه دروزی در ساختار آینده کشور است.
وی با اشاره به اینکه بی‌توجهی به خواسته‌های اقلیت‌ها می‌تواند آنان را به‌سوی بازیگران خارجی سوق دهد، تأکید کرد که دولت سوریه باید با دقت و حساسیت بالا، سیاست‌هایی فراگیر در قبال گروه‌های قومی و مذهبی از جمله دروزی‌ها تدوین کند.
بلبل پهلوان در جمع‌بندی تحلیل خود، ضمن تأکید بر ضرورت جلوگیری از تجزیه سوریه، ثبات فراگیر در این کشور را عامل کلیدی در تأمین امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی دانست.
وی گفت که حفظ تمامیت ارضی سوریه، شرط لازم برای آغاز روند بازسازی، توسعه اقتصادی و بازسازی ساختار اجتماعی این کشور است.
او هشدار داد که هرگونه بی‌توجهی به این اصل، می‌تواند زمینه‌ساز تعمیق بحران و تشدید تجزیه‌طلبی در آینده شود.
به باور او، تنها راه پیش‌رو، ایجاد ساختاری حکومتی است که ضمن تضمین حقوق اقلیت‌ها، بر پایه وحدت سرزمینی، انسجام اجتماعی و حاکمیت ملی غیرقابل‌تفکیک بنا شده باشد. چنین مدلی، نه‌تنها به منافع ملی سوریه، بلکه به ثبات خاورمیانه نیز خدمت خواهد کرد.
اورال طوغا، کارشناس مرکز مطالعات ایرانی در آنکارا، در گفت‌وگو با تی‌آرتی فارسی، ضمن اشاره به شدت‌گرفتن درگیری‌ها در مناطق جنوبی سوریه، به‌ویژه سویدا و درعا، تأکید کرد که منطقه درگیر یک چرخهٔ خشونت‌آمیز پیچیده است که ابعاد قومی، مذهبی و سیاسی به خود گرفته است.
وی با ترسیم صحنه تحولات میدانی، توضیح داد که درگیری‌ها ابتدا با یک حادثه جاده‌ای و راه‌بندی آغاز شد؛ اما خیلی زود به نبردی گسترده با استفاده از سلاح‌های سنگین تبدیل شد.
او افزود که گروه‌های مسلح دروزی از یک‌سو و قبایل بدوی از سوی دیگر در برابر هم صف‌آرایی کرده‌اند و مناطق میانی میان طرفین دست‌به‌دست شدند.
به گفته طوغا، ارتش سوریه که در ابتدا از منطقه عقب‌نشینی کرده بود، اکنون به‌تدریج در حال بازگشت است.
وی همچنین به تأثیر اسرائیل در تشدید تنش‌ها اشاره کرد و گفت که اسرائیل نیز به بهانه حمایت از دروزی‌ها حملات هوایی انجام داده است و به‌عبارت‌دیگر، شکاف‌های قومی، مذهبی و منطقه‌ای در جنوب سوریه دوباره فعال شده‌اند.
اورال طوغا معتقد است اسرائیل در این تحولات، اهدافی فراتر از همراهی نمادین با دروزی‌ها دنبال می‌کند. او اظهار داشت که اسرائیل با قراردادن خود در جایگاه حامی دروزی‌ها، تلاش کرد برای خود در میدان سوریه فضای تازه‌ای باز کند. این رژیم که با جامعه دروزی داخل اسرائیل روابط خوبی دارد، می‌خواهد از این وضعیت بهره‌برداری کرده و هم‌زمان به دروزی‌های داخلی و خارجی این پیام را بدهد که در کنار شما هستیم.
وی در ادامه با تحلیل ابعاد ژئوپلیتیکی ماجرا گفت که تل‌آویو در تلاش است با ارسال پیام به دولت دمشق بگوید که دروزی‌ها تحت حمایت ما هستند، ولی فکر می‌کنم هدف نهایی فراتر از این است؛ غایت نهایی ایجاد متحدانی وفادار در داخل سوریه و جلوگیری از بازگشت ارتش سوریه به جنوب کشور است.
از نظر این کارشناس، گرچه جرقه درگیری‌ها یک حادثه جاده‌ای بوده، اما زمینه‌های عمیق‌تری در بستر اجتماعی و سیاسی منطقه وجود دارد.
به گفته او، پس از تغییر در ساختار سیاسی سوریه، حمله‌های امنیتی در جنوب این کشور پدید آمد و اقتدار دولت تضعیف شد. این وضعیت موجب شد که روابط بین گروه‌های محلی دچار تحول شود.
وی توضیح داد که قبایل و سایر ساختارهای اجتماعی محلی، با تکیه بر هویت‌های قومی و مذهبی خود، اکنون به بازیگران فعال در صحنهٔ منازعه تبدیل شده‌اند.
طوغا با تشریح سیاست تل‌آویو در قبال تحولات اخیر، اظهار داشت که این رژیم با صدور بیانیه‌هایی در حمایت از دروزی‌ها، از یک سو به جامعه دروزی داخل اسرائیل پیام همراهی می‌دهد و از سوی دیگر دولت دمشق را تهدید می‌کند که دروزی‌ها تحت حمایت ما هستند.
به باور او، اسرائیل به دنبال آن است که از دل این ناآرامی‌ها متحدانی تازه در خاک سوریه ایجاد کند.
در پایان این گفت‌وگو، طوغا ضمن ابراز امیدواری نسبت به پایان‌یافتن درگیری‌ها در آینده نزدیک گفت که فکر می‌کنم به‌زودی سلاح‌ها خاموش خواهند شد.
بااین‌حال، او هشدار داد که این اقدام قبایل، نه فقط برای گروه‌های دروزی تجزیه‌طلب، بلکه برای سایر بازیگران نیز پیام خاصی دارد.
در مجموع، تحولات اخیر در جنوب سوریه بازتابی از تنش‌های دیرینه و پیچیده‌ای است که در پی تغییرات سیاسی، شکاف‌های اجتماعی و مداخلات منطقه‌ای دوباره فعال شده‌اند. درحالی‌که دولت انتقالی در تلاش برای بازسازی اقتدار مرکزی و پایان‌دادن به پراکندگی قدرت است، دخالت‌های فزاینده خارجی، به‌ویژه از سوی اسرائیل، روند ثبات سازی را با چالش‌های جدی مواجه کرده است.
