بیش از ۵۰ سازه متعلق به دوره نوسنگی در جریان کاوش‌های باستان‌شناسی در جنوب شرقی ترکیه و در چارچوب پروژه تپه‌های سنگی وزارت فرهنگ و گردشگری کشف شده است.
کاوش‌های سایت سایبورچ در شانلی‌اورفه که از سال ۲۰۲۱ به سرپرستی ائیلم اؤزدوغان، باستان‌شناس دانشگاه استانبول، آغاز شده با هدف کشف سکونتگاه بازتاب‌دهنده فرهنگ گؤبکلی‌تپه ادامه دارد.
در این کاوش‌ها سازه‌هایی با سنگ‌های ایستاده T-شکل، شامل اجاق‌ها، سکوها، نیمکت‌ها و بخش‌های کارگاهی به دست آمده است. تاکنون بیش از ۵۰ سازه شناسایی شده که بیشتر آن‌ها مسکونی و شمار اندکی عمومی بوده‌اند.
اؤزدوغان در گفت‌وگو با خبرگزاری آنادولوی ترکیه می‌گوید: در سایبورچ ما هم سازه‌های عمومی و هم خانه‌های مسکونی را در کنار هم مشاهده کردیم. این امر اطلاعات دقیقی درباره زندگی روزمره و فعالیت‌هایی که در ساختمان‌های ویژه انجام می‌شده است را در اختیار ما قرار می‌دهد. آثار زندگی روزمره در خانه‌ها نشان می‌دهد فعالیت‌های مرتبط با تغذیه درون خانه‌ها صورت می‌گرفت، اما در بناهای ویژه، تعداد و آرایش سنگ‌های T-شکل و نیمکت‌ها متفاوت است.
وی می‌افزاید: کاوش‌ها همچنان در هر دو بخش مسکونی و ویژه ادامه دارد. معمولاً خانه‌ها در اطراف یک یا دو بنای ویژه ساخته می‌شدند. تاکنون پنج بنای ویژه کشف شده و بقیه احتمالاً مسکونی هستند. سنگ‌های T-شکل هم در خانه‌ها و هم در بناهای عمومی دیده می‌شوند. در خانه‌ها معمولاً یک سنگ یافت می‌شود، در حالی که در بناهای ویژه، سنگ‌ها در امتداد دیوارها و یکی دو سنگ در مرکز قرار دارند.
این باستان‌شناس همچنین تأکید می‌کند که سایبورچ یک سکونتگاه مهم برای ثبت فرایندهای گذار در دوره نوسنگی است و می‌افزاید: در حدود ۱۲ هزار و ۶۰۰ سال پیش در این منطقه سکونت فشرده آغاز شد. سکونتگاه‌های بسیاری به‌وجود آمدند؛ از میان آن‌ها، کاراهان‌تپه و گؤبکلی‌تپه از مهم‌ترین‌ها هستند. بسیاری از سکونتگاه‌ها بازتاب‌دهنده مراحل مختلف این دوره‌اند. سایبورچ سایتی است که نزدیک به ۳۰۰ سال به‌طور مداوم مورد استفاده بوده است.
اینجا می‌توان گذار از سازه‌های مدور به سازه‌های مستطیلی را مشاهده کرد. این موضوع داده‌های بسیار مهمی برای درک تحولات در تکنیک‌ها و فناوری‌های ساخت‌وساز فراهم می‌آورد.
