АКШ президенти Дональд Трамп Ирандын өзөктүк объектилерине жасалган соккуларды “аскердик чоң ийгилик” деп атады. Бирок коопсуздук боюнча эксперттер жекшемби күнү билдиргендей, Ирандын атомдук энергия инфраструктурасы толугу менен жок кылынган эмес.

АКШнын B-2 үлгүсүндөгү жашыруун бомбалоочу учактары жана Томагавк (Tomahawk) ракеталары Ирандын үч өзөктүк объектисине сокку урду. Бул окуя Израиль менен Ирандын ортосундагы жаңжалдын эң курчуп кеткен учурларынын бири болуп, Жакынкы Чыгышты кеңири аймактык согуштун босогосуна алып келиши мүмкүн.

Трамптын Иранга жасаган чабуулу анын Жакынкы Чыгыштагы жаңжалдардан АКШны чыгарып кетүү боюнча узак мөөнөттүү убадасына каршы келди. Ошондой эле бул чабуул Тегеранды өзөктүк программасын кайра карап чыгууга эки жума убакыт берүү боюнча анын билдирүүсүнө карама-каршы болду.

Соккулардан кийин Трамп Ирандын ядролук мүмкүнчүлүктөрү “толук жана таптакыр жок кылынганын” билдирди.

АКШ тарабынан бутага алынган үч өзөктүк объекттин катарына Натанз, Ирандын эң ири уран байытуу ишканасы жана Исфахан борбору кирет. Бул жерде өзөктүк материалдын аз өлчөмү бар лаборатория жана изилдөө институту жайгашкан. Бул тууралуу Минхо университетинин эл аралык мамилелер боюнча профессору Мухаммед Ислами билдирди.

АКШ сокку урган эң маанилүү өзөктүк объект – Фордо заводу. Бул объект 80-90 метр тереңдикте тоо массивинин астында, Кум шаарына жакын жайгашкан. Фордо комплекси АКШда гана бар GBU 57 бомбалары менен бутага алынган.

Зыян кандай болду?

Трамптын билдирүүсүнө карабастан, эксперттер АКШ Ирандын ядролук өзөгүнө жеткенине күмөн санашат.

“GBU 57 бомбасынын максималдуу кирүү мүмкүнчүлүгү 60 метр гана, демек Фордонун центрифугаларына эч кандай зыян келтирилген жок деп айтууга болот”, - дейт Ислами TRT World каналына берген маегинде.

Иран АКШнын чабуулунан кийин үч өзөктүк объекттен адамдарды жана материалдарды чыгарып кетүүгө жетишкенин билдирди.

Тегерандагы журналист TRT World каналына берген маалыматында Фордо объектинен яөзөктүк материалдарды эки күн мурун чыгарып кеткен видеолор бар экенин айтты.

Бирок ал Натанз жана Арактагы Хондап эксперименталдык объектилери иштен чыкканын, ал эми Бушер өзөктүк заводу иштеп жатканын айтты. Жалпысынан алганда, Иран өзөктүк мүмкүнчүлүктөрүнүн бир топ бөлүгүн жоготту деп айтууга болот.

Батыштык эксперттер болсо Ирандын өзөктүк ноу-хаусунун бузулбас мүнөзүнө көңүл бурушту. Эл аралык тынчтык үчүн Карнеги корунун өзөктүк саясат программасынын директору Джеймс М. Эктон «Фордондун бомбаланышы жана андан кийинки окуялар Ирандын байытуу аракеттерин узак мөөнөткө артка кайтара албайт» деп эскертти.

Эктон ошондой эле Израил ирандык өзөктүк илимпоздорду тынымсыз бутага алганы менен, өлкөнүн байытуу программасында «жүздөгөн, балким миңдеген илимпоздор жана техниктер» иштегенин белгиледи.

Стратегиялык жана эл аралык изилдөөлөр борборунун кызматкери Дорин Хоршиг да белгилегендей, АКШ Ирандагы негизги объектилерди аскердик соккулар аркылуу натыйжалуу жок кылса да, «уран байытуу үчүн билим инфраструктурасы, реактор технологиясы жана ядролук бөлүнүүнү камсыз кылуу үчүн зарыл болгон күйүүчү май цикли бузулбай кала берет».

Атомдук энергия боюнча эл аралык агенттиктин мурдагы башкы инспектору Юсри Абушади жакында берген интервьюсунда АКШнын Ирандын өзөктүк объектилерине кол салуусун «медиа көрүнүшү» деп мүнөздөдү.

Ирандын АКШга каршы мыйзамдуу чара көрөм деп коркутуусунан кийин адистер тынчтык максаттагы өзөктүк программаларга кандайдыр бир аскердик чабуул жасоого тыюу салган БУУнун келишимине да көңүл бурушту. Атомдук энергия боюнча эл аралык агенттик Ирандын өзөктүк программасы атомдук бомба жасоону көздөгөнүнө эч кандай далил жок экенин ачык билдирди.

1990-жылы МАГАТЭнин резолюциясын кабыл алууга катышкан мурдагы ирандык дипломат АКШнын чабуулдары «БУУнун Уставын, МАГАТЭнин Уставын жана акырында эл аралык укукту бузат» деп билдирди. Ал БУУнун Коопсуздук Кеңеши «тез арада чара көрүшү керек жана мүчө мамлекеттер чабуулга кабылган өлкөгө, тактап айтканда, Иранга жардам бериши керек» деп кошумчалады.дароо карап чыгышы керек, деп кошумчалады мурдагы ирандык дипломат.

Иран кандай жооп кайтарат?

АКШнын чабуулдарынан кийин дароо Тегеран толук күчү менен жооп кайтарарын жарыялап, «окуянын акырын жазам» деп убада кылды.

Академик Исмаили Иран АКШнын чабуулдарына «жүз пайыз» жооп берет деп ишенерин айтты. Ал атүгүл Тегеран аскерий деңгээлде АКШнын аймактагы базаларына жана деңиз күчтөрүнө чабуул коюп, геосаясий жактан мунайдын агымын токтотуу үчүн Ормуз кысыгын тосоорун билдирди. Ал ошондой эле Иран өзөктүк куралды жайылтпоо келишиминен чыгып, өзөктүк бомба жасап башташы мүмкүн экенин кошумчалады.

Ирандын аскерий жообу «жакында болот» деп эскерткен Исмаили: «Анын канчалык кеңири болорун «биз билбейбиз», бирок биз «өч алуунун көлөмү жооп кайтаруунун өзүнөн маанилүүрөөк» экенин билебиз»,-деди.

Кээ бир талдоочулар Иран АКШ менен Израилдин мынчалык кысымына туруштук бере албайт деп айтышканы менен, Исмаили: «Кеп Ирандын эмне кыла ала турганында эмес, анын эмне жасай турганында» деп баса белгилеп, «Ирандыктар багынып бербейт, жок дегенде азырынча!» деди.

Ал ошондой эле Хаменеи багынып бербестигин жана ал өлтүрүлгөн күндө дагы кийинки лидер балким андан да катаал позицияны карманарын белгиледи.

«Башка революциячыл молдолорго салыштырмалуу Хаменеи кыйла либералдуу, ийкемдүү жана ачык-айрым. Бул окуяны өтө татаалдаштырат», - деп кошумчалады ал.