Дүйнө жүзүндөгү азык-түлүк кризистери боюнча алдыңкы уюм жума күнү Газанын эң чоң шаары ачарчылыкка кабылганын расмий түрдө жарыялады жана ок атышууну токтотуу менен гуманитардык жардамга чектөөлөрдү алып салбаса, бул кырдаал аймакка жайылышы мүмкүн экенин эскертти.
Интеграцияланган азык-түлүк коопсуздугун баалоо классификациясы (IPC) Газа шаары, жүз миңдеген палестиналыктар жашаган аймак, ачарчылыкка дуушар болгонун жана бул кырдаал келерки айдын аягына чейин түштүктөгү Дейр аль-Балах жана Хан Юнус аймактарына жайылышы мүмкүн экенин билдирди.
IPCнин бул чечими гуманитардык уюмдардын Израилдин Газага азык-түлүк жана башка жардамдарды чектөөсү, ошондой эле аскердик операциялары палестиналык жай тургундардын, айрыкча балдардын, ачарчылыкка кабылышына алып келип жатканын айткандан кийин жарыяланды.
Оккупация шартында жарыяланган ачарчылык
Бул жагдай, IPCнин Жакынкы Чыгышта биринчи жолу ачарчылыкты расмий түрдө тастыкташы менен Израилге болгон эл аралык басымды күчөтөт. Израиль 2023-жылдын 7-октябрынан бери ХАМАС менен согушуп келет.
Израиль жакын арада согушту күчөтүп, Газа шаарын жана ХАМАСтын башка бекемделген аймактарын басып алууну пландап жатканын билдирүүдө. Талдоочулар бул ачарчылык кризисин дагы да курчутат деп эсептешет.
IPCнин маалыматына ылайык, согуш жана жардамга болгон блокада ачарчылыкты күчөтүп, Газа аймагындагы тамак-аш өндүрүшүнүн кыйрашы менен бирге, ачарчылыкты өмүргө коркунуч келтирген деңгээлге жеткирди.
41 миңден ашуун адам катуу тамак-аш жетишсиздигине дуушар болот
Газанын жарым миллиондон ашуун тургуну, бул калктын төрттөн бир бөлүгүн түзөт, ачарчылыктын катастрофалык деңгээлине жетип, көптөгөн адамдар тамак-аш жетишсиздигинен улам каза болуу коркунучунда турат, деп айтылат IPCнин отчетунда.
Отчетто 41 миң адам "катуу" тамак-аш жетишсиздигине дуушар болуп, алардын өлүм коркунучу жогору экендиги айтылган. Бул сан май айындагы баалоого караганда эки эсе көп.
Өткөн айда IPC "ачарчылыктын эң жаман сценарийи" Газа аймагында ишке ашып жатканын билдирген, бирок расмий түрдө ачарчылык жарыяланган эмес.
Израиль айыптоолорду четке кагууда
Израилдин премьер-министри Биньямин Нетаньяху Газада ачарчылык жок экенин, ачарчылык тууралуу маалыматтарды ХАМАС тараткан "жалган" деп атады. Газадагы ачарчылыкка байланыштуу сүрөттөр жана маалыматтар жарыялангандан кийин Израиль гуманитардык жардамды көбөйтүү чараларын жарыялаган. Бирок БУУ жана Газадагы палестиналыктар бул жардам муктаждыктарды камсыздоого караандабаганын айтышууда.
Аймакка жардам жеткирүү үчүн жооптуу болгон Израилдин аскердик агенттиги жума күнү отчетту "жалган жана бир тараптуу" деп четке какты.
Талдоочулар: Ачарчылык атайын уюштурулган
Эл аралык кризистик топтун талдоочусу Крис Ньютон: "Көптөгөн адамдар, айрыкча жаш балдар, ачарчылык жана оорулардан улам алдын алууга мүмкүн болбогон өлүмгө дуушар болууда, анткени Израиль ачарчылыкты Газаны көзөмөлдөө согушунун негизги бөлүгү кылып алган", - деп билдирди.
Ньютондун айтымында, Израилдин Газа шаарындагы ачарчылык тууралуу эскертүүлөрүнөн кийин согушту күчөтүү планы «ачарчылык канчалык атайылап жасалганын жана Израиль ачарчылыкты кантип курал катары колдонуп жатканын» көрсөтүп турат.
Нетаньяху болсо Хамас тарабынан барымтада кармалгандарды бошотуу жана согушчан топту толугу менен жок кылуу максаттарына жетүү үчүн көбүрөөк аскерий кысым көрсөтүү зарыл деп эсептейт.
Ачарчылыкты аныктоо критерийлери
IPC ачарчылык деп төмөнкү үч шарт аткарылганда жарыялайт:
1. Үй-бүлөлөрдүн 20 пайызы тамак-аштын жетишсиздигинен жабыркайт.
2. Балдардын 30 пайызы курч тамак-аш жетишсиздигинен жабыркайт.
3. Күнүнө 10000 адамдын ичинен эки адам же 5 жашка чейинки төрт бала ачарчылык же жетишсиз тамактануудан келип чыккан оорудан улам каза болот.
Маалыматтар ачык далилдерди келтирет
1-июлдан 15-августка чейинки маалыматтарды талдоо ачкачылыктын жана тамактануунун жетишсиздигинин чегинен ашып кеткендигин ачык көрсөттү. Өлүмдүн деңгээли боюнча маалыматтарды чогултуу кыйыныраак болгон, бирок IPC колдо болгон далилдердин негизинде керектүү чектерден ашып кеткендигин билдирди.
IPC Газанын калкынын үчтөн бири сентябрдын аягына чейин катастрофалык ачарчылыкка кабылышы мүмкүн экенин эскертти жана бул, кыязы, бааланбагандык.
«Массалык ачарчылык: ачарчылыктын тарыхы жана келечеги» китебинин автору жана Дүйнөлүк Тынчтык Фондунун аткаруучу директору Алекс де Ваал эгер Израиль IPC уюмуна маалымат чогултууга жакшы мүмкүнчүлүк берсе, ачарчылык бир нече ай мурун аныкталып, глобалдык маалымдуулукту эртерээк байкамак.
“Тилекке каршы, дүйнө көңүл бурушу үчүн адистер “ачарчылык!” деп кыйкырыш керек жана ага чейин көбүнчө кеч болуп калат "деди ал.
БУУнун гуманитардык жардам боюнча башчысы Газадагы ачарчылыкты Израиль "ачык эле согуш куралы катары тутанткан" жана "эгер ага уруксат берилсе, алдын алууга болмок" деп билдирди.
Израиль чектөөлөрдү кайра киргизди
Израиль согуш учурунда ар кандай деңгээлдеги жардамды чектеп келген. Март айында ал ХАМАСты барымтадагыларды бошотууга мажбурлоо үчүн бардык товарларды, анын ичинде күйүүчү май, азык-түлүк жана дары-дармектерди токтоткон.
Израиль май айында бул чектөөлөрдү жеңилдеткен жана азыр Газага кире турган гумжардам ташыган унаалардын санына чектөө жок экенин билдирди. Бирок, ал ошондой эле палестиналыктарды узак аралыктарды басып өтүүнү жана Израилдин аскердик линияларын кесип өтүүнү талап кылган АКШ колдогон жаңы жардам бөлүштүрүү системасын алдыга жылдырды.
Салттуу түрдө, БУУ жетектеген жардам көрсөтүүчүлөр жеткирүүгө Израилдин аскерий чектөөлөрү жана талап-тоноочулук, кылмышкерлер жана ачка элдин кербендерди тинтүү менен тоскоолдук кылып жатканын айтышууда.
Ооруканалар толуп жатат
Күбөлөр, саламаттыкты сактоо кызматкерлери жана БУУнун адам укуктары боюнча кеңсеси израилдик аскерлер жардам сурап келген жүздөгөн адамдарды өлтүргөнүн, Израиль болсо эскертүү иретинде гана ок чыгарганын жана каза болгондордун санын көбүртүп-жабыртып жибергенин айтышууда.
Акыркы жумаларда Газадагы дарыгерлер жана медайымдар көзгө көрүнөрлүк тамактанбаган бейтаптардын санынын көбөйгөнүн көрүштү.
Газа шаарындагы Аль-Кудс ооруканасында июнь айына чейин иштеген австралиялык тез жардам медайымы Кирсти Блэка, ачкачылыктан улам ооруканага ден соолугунда эч кандай көйгөйлөрү жок жаш, арык эркектер келип жатканын айтты.
Блэка тамак-аштын жетишсиздиги, булганган суу менен кошо ич өткөк жана инфекцияларды пайда кылып жатканын, адамдар начар тамактанганда оорудан айыгуу кыйыныраак экенин белгиледи.
Блэка Израиль жаңы кол салуудан мурда шаардан элди эвакуацияласа, миңдеген киши өтө алсыз болгондуктан кете албай калаарын айтты.
"Бул ачарчылыктан улам чарчаган денелерге кошумча жүк салып, көптөгөн палестиналыктардын өлүмүнө алып келет" деди ал.
Балдар арыктап жатышат
Газа шаарындагы үй-бүлөлөр жакындарынын көз алдында чарчап жатканын көрүп жатышканын айтышты. Юсеф Сбетенин эки кичинекей баласы июнь айында Израилдин аба соккусунан жарадар болуп, акыркы эки айды ооруканада өткөрүшкөн.
Сбетех бул убакытта тамак-аш жетишсиз болгондуктан балдары арыктап кеткенин, ал эми базар баасы асмандап кеткендиктен дагы тамак-аш ала албай калганын айтты. Дарыгерлер жаштардын ден соолугуна байланыштуу эч кандай көйгөйлөр жок экенин тастыкташты.
Дарыгерлердин айтымында, анын 15 жаштагы кызы Айя 20 килограммга (44 фунт) же дене салмагынын 30%га жакыны арыктаган.
Анын агасы 17 жаштагы Ахмед 15 килограммга (33 фунт) арыктаган. Дарыгерлер тамак-аш кошулмаларынын жана пайдалуу тамак-аштын жетишсиздиги алардын калыбына келишин жайлатып жатканын айтышат.
“Дарыгерлер ага белок, эт, балык керек дешет”, - деди Сбете арык кызынын жанына отуруп. "Бирок мен азыр аны камсыз кыла албайм”,-деп кошумчалады ал.
