AQSh Prezidenti Donald Trampning kelasi oyda Nobel Tinchlik Mukofotini qo‘lga kiritishga bo‘lgan ishtiyoqi Norvegiya Nobel Qo‘mitasining mustaqil qarorlari tufayli qiyinchilikka uchragan bo‘lishi mumkin. Qo‘mita o‘z qarorlariga ta’sir o‘tkazishga yo‘l qo‘ymasligini qat’iy ta’kidladi.
Yanvar oyida Oq Uyga qaytganidan beri Tramp ushbu nufuzli mukofotni qo‘lga kiritishni xohlayotganini ochiq aytib kelmoqda. Ushbu mukofotni 2009-yilda, prezidentlikka kelganidan ko‘p o‘tmay, Demokratik raqibi Barak Obama olgan edi.
79 yoshli milliarder har imkoniyatda o‘zini mukofotga loyiq deb hisoblashini aytib kelmoqda, hattoki G‘azo va Ukraina kabi urushlar davom etayotgan bo‘lsa-da, u ularni hal qilishni xohlayotganini ta’kidlamoqda.
“Albatta, biz ayrim nomzodlarga nisbatan ommaviy axborot vositalarining katta e’tiborini sezamiz,” dedi qo‘mita kotibi Kristian Berg Harpviken Osloda bergan intervyusida.
“Ammo bu qo‘mitada olib borilayotgan muhokamalarga hech qanday ta’sir ko‘rsatmaydi.”
“Qo‘mita har bir nomzodni o‘zining yutuqlari asosida baholaydi,” dedi u.
Bu yilgi laureat 10-oktabr kuni e’lon qilinadi.
Tramp o‘zini mukofotga loyiq deb hisoblashini isbotlash uchun Isroil bosh vaziri Benyamin Netanyaxu va Ozarbayjon prezidenti Ilhom Aliyev kabi bir qancha xorijiy yetakchilar uni nomzod sifatida ko‘rsatganini yoki qo‘llab-quvvatlaganini ta’kidlamoqda.
Biroq, bu yilgi mukofot uchun nomzodlar 31-yanvargacha, ya’ni Tramp lavozimga kirishganidan atigi 11 kun o‘tib topshirilishi kerak edi.
Telefon qo‘ng‘irog‘i
“Nomzod bo‘lish katta yutuq emas. Asosiy yutuq laureat bo‘lishdir,” dedi Berg Harpviken.
“Bilishingiz kerakki, nomzod ko‘rsatish huquqiga ega bo‘lgan shaxslar ro‘yxati juda uzun.”
Bu ro‘yxatga dunyoning barcha mamlakatlaridagi parlament a’zolari va vazirlar, sobiq laureatlar va ba’zi universitet professorlari kiradi. Shunday qilib, minglab yoki hatto o‘n minglab odamlar nomzod ko‘rsatish imkoniyatiga ega.
Bu yil qo‘mita 338 nafar shaxs va tashkilotlardan iborat uzun ro‘yxatdan g‘olibni tanlaydi. Ushbu ro‘yxat 50 yil davomida sir saqlanadi.
Eng munosib nomzodlar qisqa ro‘yxatga kiritiladi va har bir nomzod ekspertlar tomonidan baholanadi.
“Qo‘mita muhokama qilayotganda, aynan shu bilim bazasi muhokama doirasini belgilaydi. So‘nggi 24 soatda eng ko‘p e’tibor qaratilgan ommaviy axborot vositalari xabarlari emas,” dedi Berg Harpviken, u qo‘mitani boshqaradi, lekin ovoz bermaydi.
“Har yili bir qancha kampaniyalar borligini yaxshi bilamiz va jarayonni va yig‘ilishlarni shunday tuzishga harakat qilamizki, hech qanday kampaniyadan ortiqcha ta’sirlanmaymiz,” dedi u.
Tramp iyul oyining oxirida Norvegiya moliya vaziri, NATOning sobiq bosh kotibi Yens Stoltenberg bilan tariflar haqida telefon orqali suhbatlashganida Nobel mukofoti masalasini ko‘targan, deb xabar berdi Dagens Naeringsliv moliyaviy gazetasi.
Moliya vazirligi qo‘ng‘iroq bo‘lganini tasdiqladi, ammo Nobel mukofoti muhokama qilingan-qilinmaganini tasdiqlamadi.
Ehtimoliy laureat emasmi?
Norvegiya Nobel Qo‘mitasining besh a’zosi Norvegiya parlamenti tomonidan tayinlanadi, ammo qo‘mita o‘z qarorlarini partiyaviy siyosatdan va amaldagi hukumatdan mustaqil ravishda qabul qilishini ta’kidlaydi.
Bunga misol sifatida, Norvegiya hukumati tomonidan bildirilgan nozik ogohlantirishlarga qaramay, 2010-yilda mukofot Xitoy dissidenti Lyu Syaoboga berilganini keltirish mumkin. Bu qaror Pekin va Oslo o‘rtasida yillar davom etgan diplomatik sovuqchilikka sabab bo‘lgan edi.
“Nobel Qo‘mitasi butunlay mustaqil harakat qiladi va individual nomzodlarni muhokama qilayotganda bunday omillarni hisobga olishga yo‘l qo‘ya olmaydi,” dedi Berg Harpviken.
