АКШ президенти Дональд Трамп менен Орусиянын президенти Владимир Путиндин ортосундагы Украинадагы согушту токтотуу боюнча жаңы жана чечүүчү сүйлөшүүлөрдүн этабы жума күнү Аляскада башталат. Бул эки лидердин үч жылдан ашуун убакыттан бери уланып келе жаткан жаңжалдан кийин биринчи жолу бетме-бет жолугушуусу болот.
Анкоридждеги Элмендорф-Ричардсон биргелешкен базасында өтө турган бул маанилүү жолугушуу АКШ менен Орусиянын учурдагы президенттеринин ортосундагы түз сүйлөшүүлөрдүн 2021-жылдын июнунда Женевада Жо Байден менен Путиндин жолугушуусунан кийинки биринчи жолу өтүшү болуп саналат.
Трамп менен Путиндин акыркы эки тараптуу жолугушуусу 2019-жылы Осакада G20 саммитинин алкагында өткөн. Бирок бул жолу Украинанын президенти Владимир Зеленский жолугушууга катышпайт. Трамп жума күнкү жыйындын жыйынтыгына жараша Зеленский менен телефон аркылуу сүйлөшүү мүмкүнчүлүгүн карап жатканын айткан, бирок Аляскадагы саммит үчүнчү тараптарсыз өтөт. Бул Киевде тынчсызданууну жаратты.
Бул жолугушуу Москва менен Киевдин ортосундагы Стамбулда өткөн үч түз сүйлөшүү раунддарынан кийин өтүп жатат. Алар 16-майда, 2-июнда жана 23-июлда болуп, негизги туткун алмашуулар жана келечектеги тынчтык келишими боюнча эки тараптын позицияларын чагылдырган долбоор меморандумдар менен аяктаган.
‘Беш жалпы принцип’
Саммиттин алдында Зеленский АКШ жана Европа союздаштары менен активдүү дипломатиялык аракеттерди жүргүздү. Анын эң маанилүү көрүнүшү Берлинде Германиянын канцлери Фридрих Мерц менен биргеликте өткөн пресс-конференциясы болду. Ал ошондой эле Трамп жана европалык лидерлер менен видео конференция өткөргөн.
Зеленский согушту токтотуу боюнча беш жалпы принципке макулдашканын айтты, анын ичинде токтоосуз ок атышууну токтотуу Украина үчүн эң башкы приоритет болуп саналат. Киевдин айтымында, Орусия менен олуттуу сүйлөшүүлөр согуштук аракеттер токтотулгандан кийин гана башталышы мүмкүн.
Зеленский ошондой эле ишенимдүү коопсуздук кепилдиктеринин зарылдыгын баса белгилеп, Трамп бул кепилдиктерди колдой турганын жана Вашингтон аларды камсыздоого даяр экенин билдиргенин айтты.
Аймактык талаштар боюнча Зеленский: “Бул маселе Украина менен гана талкууланышы мүмкүн” деп баса белгилеп, Орусиянын көзөмөлүндөгү аймактардан украиналык күчтөрдүн чыгарылышын четке какты.
Зеленский ошондой эле Москва Украинанын НАТОго же ЕБге кошулуу максаттарына вето кое албай турганын кайталап, согуш башталгандан бери бул максаттар күчөгөнүн белгиледи.
Ал Трамп, Путин жана өзү катышкан келечектеги үч тараптуу форматты сунуштап, эгерде Орусия Аляскада ок атышууну токтотуудан баш тартса, санкцияларды күчөтүү керектигин айтты. “Бул принциптер натыйжалуу жана алардын иштеши маанилүү,” – деди ал.
‘Киевде күтүүлөр төмөн бойдон калууда’
Дипломатиялык аракеттерге карабастан, Украинадагы күтүүлөр чектелүү бойдон калууда. “Украина бул жолугушууну тынчтык чечимине карай мүмкүн болгон кадам катары карайт, бирок күтүүлөр төмөн,” – деди Киевдеги Трансатлантикалык диалог борборунун президенти Максим Скрыпченко.
Ал Путиндин стратегиясы согушту создуктуруп, Орусияга болгон басымды кечеңдетүүгө багытталган “бош, натыйжасыз сүйлөшүүлөр” экенин айтып, Трампты мындай ыкмаларга этият болууга чакырды.
Трамп Украинанын кызыкчылыктарын коргой алабы деген суроого Скрыпченко АКШ президентинин негизги приоритети Америка Кошмо Штаттарынын өз кызыкчылыктары болорун, бул Орусия менен дипломатиялык, экономикалык же өзөктүк маселелер боюнча эки тараптуу келишимдерге алып келиши мүмкүн экенин белгиледи.
“Украина бул жолдо расмий түрдө жок – бул Киев үчүн чоң тынчсыздануу – бирок АКШ менен Орусиянын динамикасына тыгыз байланыштуу бойдон калууда. Акыркы билдирүүлөрдөн көрүнүп тургандай, Трамп тынчтык орнотууга ортомчу болууну каалайт, бирок Украина кулап калбашы керек экенин түшүнөт,” – деди ал.
Скрыпченко кошумчалагандай, Трамп тынч Европаны, АКШ менен активдүү соода жүргүзгөн Европаны каалайт жана “бул Орусия-Украина согушу уланып жатканда мүмкүн эмес.”
‘Европанын ролу азыр мурдагыдан да маанилүү’
Европанын ролу боюнча Скрыпченко ЕБ мүчө мамлекеттери Украинанын негизги каржылык жана аскердик колдоосу болуп кала берерин баса белгилеп, бул роль уланат деп күтүлүүдө.
“Европанын ролу азыр мурдагыдан да маанилүү. Путин Европаны жек көрөт жана аны көз жаздымда калтырат деп айтылса да, чындыгында согуш алардын босогосунда болуп жатат жана алар анын баасын төлөп жатышат,” – деди ал.
Саммит боюнча Европанын позициясы майда айырмачылыктар менен белгиленген, бирок жалпы тынчсыздануу бар – бул континенттин коопсуздугун кайрадан калыптандыруучу тынчтык сүйлөшүүлөрүнөн четте калуу коркунучу.
Шейшемби күнү Венгриядан башка бардык өлкөлөр Вашингтондун согушту токтотуу аракетин кубаттаган биргелешкен ЕБ билдирүүсүн колдошту, бирок ар кандай келишим Украинанын эгемендүүлүгүн жана Европанын коопсуздугун коргошу керектигин баса белгилешти.
Германия, Франция жана Улуу Британиянын теңтөрагалыгындагы “Ыктыярдуу Коалиция” да АКШнын аракеттерин колдой турганын кайталап, “эл аралык чек аралар күч менен өзгөртүлбөшү керек” деп эскертти.
Скрыпченко Украинанын ЕБге мүчөлүгү Аляскадагы сүйлөшүүлөрдү Европалык лидерлер үчүн түздөн-түз маанилүү кылып жатканын, алар согуштан кийинки экономикалык калыбына келтирүү, гуманитардык муктаждыктар жана качкындар маселелери боюнча пландарды түзүшү керектигин айтты.
“ЕБ каржылоону камсыздайт; АКШ аскердик мүмкүнчүлүктөрдү берет – экөө тең Украинанын коргонуусу жана Европанын коопсуздугу үчүн маанилүү бойдон калууда,” – деп кошумчалады ал.
