ئىسرائىلىيە خەۋپسىزلىك كابىنېتى باش مىنىستىر بېنيامىن نېتانياھۇنىڭ ئىسرائىلىيە ئارمىيەسىنىڭ پەلەستىننىڭ غەززە رايونىنى قايتا ئىشغال قىلىش پىلانىنى داۋاملىق مۇزاكىرە قىلماقتا.

پەيشەنبە كۈنى ئۆتكۈزۈلگەن بۇ يىغىن، نېتانياھۇنىڭ غەززەدىكى پەلەستىن قارشىلىق كۆرسىتىش تەشكىلاتلىرىنىڭ قولىدىكى گۆرۈگە ئېلىنغان كىشىلەرنى قويۇپ بېرىش ۋە ئىرقىي قىرغىنچىلىققا ئۇچراۋاتقان بۇ رايوننى ئاچارچىلىق پاجىئەسىدىن قۇتۇلدۇرۇش ئۈچۈن كۈنسايىن كۈچىيىۋاتقان ئىچكى ۋە تاشقى بېسىملارغا دۇچ كېلىۋاتقان بىر پەيتتە ئېچىلدى.

يەرلىك تاراتقۇلارنىڭ خەۋىرىگە قارىغاندا، نېتانياھۇ بۇ ھالقىلىق يىغىندا غەززەنى كونتروللۇقىغا ئېلىشقا قارىتىلغان باسقۇچلۇق بىر پىلاننى ئوتتۇرىغا قويغان.

ئىسرائىلىيە دۆلەتلىك رادىيو-تېلېۋىزىيە ئىستانسىسى «كان» نىڭ ئىسمىنى ئاشكارىلاشنى خالىمىغان ھۆكۈمەت مەنبەلىرىنىڭ سۆزىنى نەقىل كەلتۈرۈشىچە، نېتانياھۇ غەززە ئىرقىي قىرغىنچىلىقى باشلانغاندىن بۇيانقى ئەڭ سەزگۈر يىغىنلارنىڭ بىرى بولغان بۇ ئۇچرىشىشتا «يېنىك» ۋە «قەدەم باسقۇچلۇق» بىر ئىستراتېگىيەنى تەۋسىيە قىلغان.

خەۋەرگە ئاساسلانغاندا، بۇ پىلان باش ئىشتاب باشلىقى ئەيال زامىرنىڭ ئاگاھلاندۇرۇشىغا پەرۋا قىلماستىن، ئىسرائىلىيە ئىشغالىيەتچى كۈچلىرىنىڭ غەززە شەھىرىنىڭ مەركىزىدىكى ھاماسنىڭ تەلىم-تەربىيە لاگېرلىرى دەپ ئاتالغان جايلارنى ۋە غەززە شەھىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان، ئەمما ئىلگىرى كىرىپ باقمىغان رايونلارغا قەدەممۇقەدەم ئىلگىرىلىشىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدىكەن.

«كان»نىڭ زىيارىتىنى قوبۇل قىلغان مەنبەلەرنىڭ بىلدۈرۈشىچە، پىلاننىڭ دەسلەپكى باسقۇچى غەززە شەھىرى ئاھالىلىرىنى جەنۇبقا مەجبۇرىي يۆتكەش بىلەن باشلىنىپ، كېيىن شەھەرنى قورشاۋغا ئېلىش ۋە نوپۇس زىچ ئولتۇراقلاشقان رايونلارغا قارىتا تېخىمۇ كۆپ قۇرۇقلۇق ھەرىكەتلىرىنى قوزغاش بىلەن داۋاملىشىدىكەن.

بەزى مىنىستىرلارنىڭ غەززەنىڭ تېررىتورىيە جەھەتتىن تولۇق كونتروللۇقىنى كاپالەتلەندۈرمەيدىغان ھەر قانداق پىلاننى قەتئىي رەت قىلغانلىقى خەۋەر قىلىندى.

ئاشقۇن-ئورتودوكس «شاس» پارتىيەسىنىڭ رەھبىرى ئاريې دېرى ئۇرۇشنىڭ ئۇزىراپ كېتىشىنىڭ ئېغىر سىياسىي بەدەللەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغانلىقىنى ۋە ئەسىرگە ئېلىنغانلارنىڭ ھاياتىنى خەۋپ-خەتەرگە ئىتتىرىدىغانلىقىنى ئېيتىپ ئاگاھلاندۇردى.

«كان» نىڭ خەۋىرىگە ئاساسلانغاندا، مىنىستىرلىق ۋەزىپىسى بولمىغان دېرى، مىنىستىرلارنى ئارمىيەنىڭ قارىشىنى نەزەردە تۇتۇشقا چاقىرىپ، نېتانياھۇنىڭ پىلانىنىڭ «ئۈزلۈكسىز سىياسىي زىيان» پەيدا قىلىش بىلەن بىرگە، ئەسىرگە ئېلىنغانلارنى تېخىمۇ ئېغىر خەتەرگە دۇچار قىلىدىغانلىقىنى ئېيتقان.

باش ئىشتاب باشلىقى ئەيال زامىر بولسا، غەززەنى پۈتۈنلەي قايتا ئىشغال قىلىشنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ھەر قانداق پىلانغا قارشى ئىكەنلىكىنى قايتا تەكىتلەپ، ئەسىردىكىلەرنىڭ زىيانكەشلىككە ئۇچرىشى، ئىسرائىلىيە ئەسكەرلىرى ۋە زاپاس كۈچلىرىنىڭ ھالسىزلىنىشى، شۇنداقلا ئىسرائىلىيەنىڭ خەلقئارادىكى قانۇنلۇق ئورنىنىڭ زەخىملىنىشى قاتارلىق ئېغىر خەۋپلەرنى ئالاھىدە ئەسكەرتىپ ئۆتتى.

يىغىندىن بۇرۇن، نېتانياھۇ ئامېرىكادىكى «فوكىس خەۋەرلىرى» قانىلىغا بەرگەن باياناتىدا، ھۆكۈمەتنىڭ پۈتكۈل غەززەنى كونتروللۇقىغا ئېلىشنى پىلانلاۋاتقانلىقىنى ئېيتقان. نېتانياھۇ «پۈتكۈل غەززەنى كونتروللۇقىڭلارغا ئالامسىلەر؟» دېگەن سوئالغا «نىيىتىمىز شۇنداق» دەپ جاۋاب بەرگەن.

«فوكىس خەۋەرلىرى» قانىلىنىڭ «ئىسرائىلىيە 1967-يىلىدىن 2005-يىلىغىچە بولغان ئارىلىقتىكىگە ئوخشاش پۈتكۈل غەززەنى قايتا ئىشغال قىلامدۇ؟» دېگەن سوئالىغا نېتانياھۇ: «ئۇنى (غەززەنى) ئىلكىمىزدە تۇتۇپ تۇرۇشنى خالىمايمىز. بىز بىر بىخەتەرلىك قالقىنى بەرپا قىلماقچىمىز. ئۇ يەرنى باشقۇرۇش نىيىتىمىز يوق» دەپ جاۋاب بەرگەن.

ئۇ سۆزىنى مۇنداق داۋاملاشتۇرغان: «بىز غەززەنى بىزگە تەھدىت ئېلىپ كەلمەيدىغان ۋە غەززەلىكلەرگە لايىق تۇرمۇش شارائىتى يارىتىپ بېرەلەيدىغان شەكىلدە باشقۇرىدىغان ئەرەب كۈچلىرىگە تاپشۇرۇپ بېرىشنى خالايمىز. ئەلۋەتتە، بۇ ھاماس بىلەن مۇمكىن ئەمەس.»

يىغىن باشلىنىش ئالدىدا، يۈزلىگەن كىشى غەربىي قۇددۇستىكى باش مىنىستىرلىق مەھكىمىسى بىناسىنىڭ ئالدىغا توپلىنىپ، ئەسىر ئىسرائىلىيەلىكلەرنى قۇتقۇزۇش ئۈچۈن دەرھال كېلىشىم تۈزۈشكە چاقىردى.

گۆرۈگە ئېلىنغانلارنىڭ ئائىلە-تاۋابىئاتلىرى پەيشەنبە كۈنى ئەتىگەندە ئەسقەلان (ئىبرانىچە ئاشكېلون) پورتىدىن دېڭىزغا چىقىپ، قورشاۋ ئاستىدىكى غەززەگە يېقىنلىشىشقا تىرىشتى. پائالىيەت تەشكىللىگۈچىلىرى «يۈرەك پارىلىرىغا مۇمكىن قەدەر يېقىنلىشىش»نى ئۈمىد قىلىدىغانلىقىنى بىلدۈردى.

بۇ ئائىلىلەر نېتانياھۇنىڭ ئىرقىي قىرغىنچىلىقنى كېڭەيتىش پىلانىنى قاتتىق ئەيىبلىدى.

غەززەدە گۆرۈگە تۇتۇلۇۋاتقان ئىسرائىلىيەلىك ئەسكەر نىمرود كوھېننىڭ دادىسى يېھۇدا كوھېن كېمە ئۈستىدە تۇرۇپ بەرگەن باياناتىدا، نېتانياھۇنىڭ ئۆز ھۆكۈمىتىدىكى ئاشقۇنلارنى رازى قىلىش ۋە ھاكىمىيىتىنىڭ يىقىلىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈنلا ئىرقىي قىرغىنچىلىقنى ئۇزارتىۋاتقانلىقىنى ئېيتتى.

«نېتانياھۇ پەقەت ئۆزىنىڭ شەخسىي مەنپەئەتى ئۈچۈنلا ھەرىكەت قىلىۋاتىدۇ» دېگەن كوھېن، خەلقئارا جەمئىيەتنى نېتانياھۇغا بېسىم ئىشلىتىشكە، ئىرقىي قىرغىنچىلىقنى توختىتىشقا ۋە ئوغلىنى قۇتقۇزۇشقا ياردەم بېرىشكە چاقىردى.

«تېخىمۇ كۆپ ۋەيرانچىلىق ۋە ئۆلۈم»

ئىسرائىلىيە 2023-يىلى ئۆكتەبىردىن بۇيان غەززەدە ئىرقىي قىرغىنچىلىق ئېلىپ بارماقتا. پەلەستىن تەرەپنىڭ قەيت قىلىشىچە، قازا قىلغان پەلەستىنلىكلەرنىڭ سانى 62 مىڭدىن ئاشقان بولۇپ، ئۇلارنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمىنى ئاياللار ۋە بالىلار ئىگىلەيدىكەن.

پەلەستىننىڭ رەسمىي خەۋەر ئاگېنتلىقى  «ۋافا»نىڭ بىلدۈرۈشىچە، 11 مىڭغا يېقىن پەلەستىنلىكنىڭ بومباردىماندا ۋەيران بولغان ئىمارەتلەرنىڭ خارابىلىرى ئاستىدا كۆمۈلۈپ قالغانلىقى پەرەز قىلىنماقتا ئىكەن.

لېكىن مۇتەخەسسىسلەر، ھەقىقىي قازا قىلغانلار سانىنىڭ غەززە دائىرىلىرى ئېلان قىلغان رەسمىي سانلىق مەلۇماتلاردىن خېلىلا يۇقىرى ئىكەنلىكىنى، ھەتتا 200 مىڭ ئەتراپىدا بولۇشى مۇمكىنلىكىنى ئىلگىرى سۈرمەكتە.

ھاماسنىڭ 2023-يىلىدىكى ھۇجۇملىرىدا ئەسىرگە چۈشكەن 251 ئىسرائىلىيەلىكنىڭ 49 ى ھازىرغىچە غەززەدە تۇتۇپ تۇرۇلماقتا؛ ئىسرائىلىيە ئارمىيەسى بۇلاردىن 27 نەپىرىنىڭ ئۆلگەنلىكىنى ئېتىراپ قىلماقتا. پەلەستىن تەرەپ بولسا، نۇرغۇن گۆرۈگە ئېلىنغانلارنىڭ 2023-يىلىدىن بۇيانقى ئىسرائىلىيەنىڭ قارا-قويۇق بومباردىمانلىرىدا قازا قىلغانلىقىنى بىلدۈرمەكتە.

ئىسرائىلىيە تۇتقۇن قىلغان 11 مىڭغا يېقىن پەلەستىنلىكنى ئۆز تۈرمىلىرىدە قاماپ تۇرماقتا.

ئىسرائىلىيە مۇداپىئە مىنىستىرى يىسرائىل كاتز چارشەنبە كۈنى ئىجتىمائىي تاراتقۇدا ئېلان قىلغان باياناتىدا: «باش ئىشتاب باشلىقىنىڭ ئۆز كۆز قارىشىنى ئىپادىلەش ھەم ھوقۇقى، ھەم مەجبۇرىيىتىدۇر» دېگەن بولسىمۇ، ئەمما ئارمىيەنىڭ ئاخىرقى ھېسابتا ھۆكۈمەت بېكىتكەن سىياسەتلەرگە بويسۇنۇشى كېرەكلىكىنى بىلدۈرگەن.

پەيشەنبە كۈنى ئارمىيە تەرىپىدىن ئېلان قىلىنغان بىر باياناتتا، زامىر ئۆزىنىڭ مۇستەقىل مەيدانىنى تەكىتلەپ: «بىز قىلچە ئەيمەنمەي ئۆز مەيدانىمىزنى ئىپادىلەشنى داۋاملاشتۇرىمىز» دېگەن.

زامىر باياناتىدا يەنە مۇنداق دېگەن: «بىز قۇرۇق نەزەرىيە بىلەن ئەمەس، بەلكى ھايات-ماماتلىق مەسىلىلەر، يەنى دۆلەتنىڭ مۇداپىئەسى بىلەن شۇغۇللىنىۋاتىمىز ۋە بۇ ئىشنى ئەسكەرلىرىمىز ھەمدە پۇقرالىرىمىزنىڭ كۆزىگە تىكىلىپ قاراپ تۇرۇپ قىلىۋاتىمىز».

بۇ ئەسنادا، غەززەدە ئىسرائىلىيەنىڭ ئىرقىي قىرغىنچىلىقنى كېڭەيتىشىنىڭ قانداق ئاقىۋەتلەرنى ئېلىپ كېلىدىغانلىقىغا بولغان ئەندىشە ۋە ۋەھىمە كۈچەيمەكتە. 45 ياشلىق ئەھمەد سالەم: «قۇرۇقلۇق ھەرىكەتلىرى تېخىمۇ كۆپ ۋەيرانچىلىق ۋە تېخىمۇ كۆپ ئۆلۈم دېگەنلىكتۇر. ھازىر ھېچقانداق بىر جايدا جېنىمىز ئەمىن ئەمەس» دېگەن.

ئۇ يەنە: «ئەگەر ئىسرائىلىيە قۇرۇقلۇق ھەرىكەتلىرىنى قايتىدىن باشلاپ، دائىرىسىنى كېڭەيتسە، تۇنجى بولۇپ قۇربان بولىدىغانلار يەنىلا بىز بولىمىز» دېگەنلەرنى سۆزلىرىگە ئىلاۋە قىلغان.