بىر فېدېراتسىيە خېرىدار چاقىرىش ئۇقتۇرۇشىغا ئاساسلانغاندا، ئامېرىكا دۆلەت بىخەتەرلىكى تەكشۈرۈش ئىدارىسىنىڭ تور بۆلۈمى بىلەن ئىسرائىلىيەلىك جاسۇسلۇق دېتالى ساتقۇچى «پاراگون Solutions» شىركىتىنىڭ ئامېرىكا شۆبىسى ئوتتۇرىسىدا تۈزۈلگەن 2 مىليون دوللارلىق بىر توختام قايتىدىن كۈچكە ئىگە بولدى.

بايدىن ھۆكۈمىتى 2023-يىلى مارتتا چىقىرىلغان ۋە تىجارىي جاسۇسلۇق دېتاللىرىغا چەكلىمە قويىدىغان پىرېزىدېنتلىق پەرمانىغا ماسلىشىش مەقسىتىدە توختامنى توختىتىپ قويغان ئىدى. ئەمما تېخنىكا مۇخبىرى جەك پولسوننىڭ «All-Source Intelligence Substack» سۇپىسىدا خەۋەر قىلىشىچە، ترامپ ھۆكۈمىتى ئاۋغۇست ئېيىنىڭ ئاخىرىدا بۇ قارارنى ئەمەلدىن قالدۇرغان.

توختامدا ئامېرىكا كۆچمەنلەر ۋە تاموژنا قانۇنىنى ئىجرا قىلىش ئىدارىسىنىڭ دەل نېمىگە ئېرىشىدىغانلىقى تىلغا ئېلىنمىغان. پەقەت «ئىجازەتنامە، قاتتىق دېتال، كاپالەت، ئاسراش ۋە تەربىيەلەش قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان پۈتۈنلەي قۇرۇلمىلىق ئالاھىدە بىر چارە» دېگەن ئىبارە يەر ئالغان.

ئامېرىكا كۆچمەنلەر ۋە تاموژنا قانۇنىنى ئىجرا قىلىش ئىدارىسى كۆچمەنلەر قانۇنىنى جەڭگىۋارلىق بىلەن ئىجرا قىلىشى، ئائىلىلەرنى ئايرىۋېتىشى، نازارەتخانىلاردىكى ناچار مۇئامىلىلەر ۋە كەڭ كۆلەملىك چېگرادىن قوغلاپ چىقىرىش ھەرىكەتلىرى بىلەن ئامېرىكادا تالاش-تارتىش قوزغىغان بىر ئورگان. تەنقىدچىلەر بۇ قىلمىشلارنىڭ كىشىلىك ھوقۇقىغا خىلاپ ئىكەنلىكىنى ۋە جەمئىيەتلەرنى پارچىلايدىغانلىقىنى ئىلگىرى سۈرمەكتە.

ئامېرىكا تاراتقۇلىرىنىڭ خەۋىرىگە قارىغاندا، «پاراگون»  شىركىتىنىڭ بولۇپمۇ «گرافايت» پىروگراممىسىغا ئوخشاش تېخنىكىلىرىنىڭ سۇيىئىستېمال قىلىنىش ئېھتىماللىقى توغرىسىدىكى ئەندىشىلەر سەۋەبىدىن جاسۇسلۇق دېتالى توختامى دەسلەپتە توڭلىتىپ قويۇلغان ئىدى.

«گرافايت»  يانفونلارغا سىڭىپ كىرەلەيدۇ، شىفىرلىق ئۇچۇرلارنى ئوقۇيالايدۇ، بۇلۇت زاپاس نۇسخىلىرىغا ئېرىشەلەيدۇ ۋە ئۈسكۈنىلەرنى ئاڭلاش قورالىغا ئايلاندۇرالايدۇ. تەنقىدچىلەر بۇ يۇمشاق دېتالنىڭ ھەم ئەكسىچە ئىستىخبارات ھەمدە كىشىلىك ھوقۇق جەھەتتىن خەۋپ-خەتەرلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدىغانلىقى ھەققىدە ئاگاھلاندۇردى.

تورونتو ئۇنىۋېرسىتېتىدىكى «Citizen Lab» نىڭ يۇقىرى دەرىجىلىك تەتقىقاتچىسى جون سكوت-رېيلتون «The Guardian» گېزىتىگە قىلغان سۆزىدە: «مەخپىي ۋە تاجاۋۇزچىلىق خاراكتېرىدىكى خاككېرلىق كۈچى چىرىكلىشىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. شۇڭلاشقا دېموكراتىك دۆلەتلەردە، <پاراگون> نىڭ <گرافايت> دېتالىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان بارغانسېرى كۆپىيىۋاتقان جاسۇسلۇق دېتالى سەتچىلىكلىرى يۈز بېرىۋاتىدۇ» دېدى.

تەتۈر ئىستىخبارات خەۋپى

بايدىن ھۆكۈمىتى ئامېرىكا مىللىي بىخەتەرلىكىگە تەھدىت سالىدىغان ياكى چەت ئەل ئاكتىيورلىرى تەرىپىدىن سۇيىئىستېمال قىلىنىدىغان تىجارىي جاسۇسلۇق دېتاللىرىنىڭ ئىشلىتىلىشىنى چەكلەشنى نىشان قىلغان ۋە «پاراگون» نىڭ رىقابەتچىسى «NSO Group» نى قارا تىزىملىككە كىرگۈزۈش ئارقىلىق غەيرىئاددىي بىر قەدەم ئالغان ئىدى.

خەۋەرلەرگە قارىغاندا، ئىسرائىلىيەنىڭ سابىق تور جاسۇسلۇق قىسمى «8200» نىڭ قوماندانى ئېھۇد شنېئورسون تەرىپىدىن قۇرۇلغان «پاراگون» 2024 -يىلىنىڭ ئاخىرىدا فلورىدادا تۇرۇشلۇق «AE Industrial Partners» تەرىپىدىن 500 مىليون دوللارغا سېتىۋېلىندى. شىركەت ئۆزىنى پەقەت ئامېرىكا ۋە ئىتتىپاقداش دېموكراتىيەلەر بىلەنلا ئىشلەيدىغان «ئەخلاقىي تور بىخەتەرلىك شىركىتى» دەپ تەرىپلەيدۇ.

ئەمما يېقىنقى بىر يىلدا يۈز بەرگەن ۋەقەلەر ئۇنىڭ تېخنىكىسىنىڭ ئىشلىتىلىشىگە قارىتا سوئاللارنى پەيدا قىلدى. WhatsApp 2025 -يىلىنىڭ بېشىدا، ئارىسىدا ژۇرنالىستلار ۋە كۆچمەنلەرنى قوللايدىغان پائالىيەتچىلەرمۇ بار بولغان شەخسلەرنى زەربە ئوبيېكتى قىلغان بىر خاككېرلىق ھۇجۇمى ھەرىكىتىنىڭ «Citizen Lab» نىڭ ئانالىزى ئارقىلىق توسۇپ قېلىنغانلىقىنى دوكلات قىلغان ئىدى.

«پاراگون» كېيىنچە ئىتالىيەدە مۇمكىن بولغان سۇيىئىستېمال تەكشۈرۈشلىرى توغرىسىدا ھۆكۈمەتنىڭ ئۆزىنىڭ ياردىمىنى رەت قىلغانلىقىنى ئىلگىرى سۈرۈپ، ئۇ يەردىكى توختاملىرىنى بىكار قىلدى.

ئامېرىكادا توختامنىڭ قايتا ئىشلىتىلىشى، ئامېرىكا كۆچمەنلەر ۋە تاموژنا قانۇنىنى ئىجرا قىلىش ئىدارىسىنىڭ دۇنيادىكى ئەڭ ئىلغار جاسۇسلۇق دېتالى قوراللىرىنىڭ بىرىگە ئېرىشەلەيدىغانلىقىدىن دېرەك بېرىدۇ. سكوت-رېيلتون: «ئوخشاش ياللانما جاسۇسلۇق دېتالى تېخنىكىسى بىر قانچە ھۆكۈمەتكە سېتىلسا، تۈپ ماھىيىتىدە تەتۈر ئىستىخبارات خەۋپىنى پەيدا قىلىدۇ» دېگەنلەرنى قەيت قىلدى.

«Haaretz» گېزىتىنىڭ خەۋىرىگە قارىغاندا، كىشىلىك ۋە پۇقرالار ھوقۇقىغا خىلاپلىق قىلىدىغان تېخنىكىلارنى كۆزىتىدىغان خەلقئارا كەچۈرۈم تەشكىلاتى بىخەتەرلىك تەجرىبىخانىسىنىڭ مۇدىرى دونچا ئو كېربال مۇنداق دېگەن: «ئامېرىكا ھۆكۈمىتى ۋە دۆلەت بىخەتەرلىك مىنىستىرلىقىنىڭ ئوقۇغۇچىلار، نامايىشچىلار ۋە كۆچمەنلەرگە قىلىنىۋاتقان بېسىم ئىلگىرى كۆرۈلۈپ باقمىغان دەرىجىگە يەتكەن بىر دەۋردە، ئېغىر تاجاۋۇزچىلىق خاراكتېرىدىكى جاسۇسلۇق دېتاللىرىغا ئېرىشىشى كىشىنى چوڭقۇر ئەندىشىگە سالىدۇ».

گېزىت يەنە ئامېرىكا كۆچمەنلەر ۋە تاموژنا قانۇنىنى ئىجرا قىلىش ئىدارىسىنىڭ «Palantir» ۋە «Babel Street» قا ئوخشاش شىركەتلەرنىڭ ئىستىخبارات تېخنىكىلىرىغىمۇ ئېرىشەلەيدىغانلىقىنى بىلدۈرۈپ، ئۆتكەن يىلى «Babel Street» نىڭ توردا يىغىلغان ئېلان مەلۇماتلىرىدىن ئېلىنغان ئۇچۇرلار ئارقىلىق كىشىلەرنى كۆزىتىشكە ئىمكانىيەت يارىتىدىغان دېتاللارنى سېتىۋاتقانلىقىنى ئاشكارىلىغان بىر تەكشۈرۈشكە ئىشارەت قىلدى.

ئو كېربال: «‹پاراگون› نىڭ جاسۇسلۇق دېتالىنىڭ دائىرىلەرنىڭ كۆزىتىش قوراللىرىغا قوشۇلۇشى، قانۇنسىز ۋە ئۆزبېشىمچە قولغا ئېلىش خەۋپىنى ئاشۇرىدۇ» دەپ ئاگاھلاندۇردى.