يېقىنقى خىتاي-ئامېرىكا سودا كېلىشىمى، ئەگەر ئامېرىكا تەرەپنىڭ بۇ خىل ئۇسۇلىنىڭ ئاخىرلاشقانلىقىدىن دېرەك بېرىدىغان بولسا، ئۇ ھالدا كېلىشىم ئەقىلگە ئۇيغۇن ئەمەس دەپ قارىلىپ كەلگەن بىر مۇساپىنى ئاخىرلاشتۇرغان بولىدۇ.
ترامپ ھۆكۈمىتىنىڭ سودا قىزىل رەقىمى بولغان دۆلەتلەرنى نىشانغا ئېلىشىدىن تارتىپ، ئۆچ ئالغۇچىلارنى جازالاشقىچە سوزۇلغان ئىستراتېگىيەسى، كۆپىنچە ھاللاردا ئۆزى ئېلان قىلغان نىشانلىرىدىن چەتنىگەنلىكى ياكى بەزى ئەھۋاللاردا بېيجىڭنى سادىق ئىتتىپاقداشلىرىدىنمۇ ئەلا كۆرگەنلىكىدەك بىر خىل تەسىراتنى پەيدا قىلدى.
ھازىر يولغا قويۇلغان تاموژنا بېجىنى كۆرۈنەرلىك دەرىجىدە تۆۋەنلىتىشلەر، خىتاينىڭ يول قويۇشىدىن كۆرە، ئامېرىكانىڭ ئىچكى چىقىملىرىنىڭ ئېشىپ كېتىشىنى ئارقا كۆرۈنۈش قىلىدۇ. بۇ ئەھۋال ئامېرىكا ئىقتىسادىنىڭ زىيانغا بەرداشلىق بېرىش چېكىنى ۋە بۇ باجلار ئارقىلىق ھەل قىلماقچى بولغان بېقىندىلىقنى تېخىمۇ گەۋدىلەندۈرۈپ قويىدىغان بىر زىددىيەتنى ئوتتۇرىغا چىقاردى.
دۇنيادىكى ئامېرىكادىن قالسا ئىككىنچى چوڭ ئىقتىسادىي گەۋدە بولغان خىتاي، بۇ جەرياندىن قارىماققا تەسىرگە ئۇچرىمايلا چىقتى ۋە گېئوسىياسىي ئورنى بەلكىم تېخىمۇ كۈچەيدى.
خوڭكوڭدا تۇرۇشلۇق گېئوسىياسىي ئىستراتېگىيە مۇتەخەسسىسى سېباستىيان كۆنتىن ترىلو-فىگېروئا بۇ ئەھۋالغا باھا بېرىپ: «ئەسلى مۇھىملىق ئىقتىسادىي مەنپەئەتتىن بەكرەك، كۈچ نامايان قىلىشنىڭ ئىپادىلەش شەكلىدە» دېدى.
خىتاينىڭ ئامېرىكانىڭ تاموژنا بېجى تەھدىتىگە قارشى تۇتقان قاتتىق پوزىتسىيەسى پەقەت قۇرۇق گەپكە ئەمەس؛ بۇ، يول قويۇشنىڭ تېخىمۇ كۆپ تاجاۋۇزچىلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغانلىقى ھەققىدىكى چوڭقۇر يىلتىز تارتقان بىر خىل چۈشەنچىگە ئاساسلانغان.
بېيجىڭنىڭ ئۆزىمۇ ئېيتقىنىدەك، «تىزلىنىش پەقەت تېخىمۇ كۆپ زورلۇقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ». ئۇلارنىڭ نەزىرىدە، بۇ ياپونىيەگە قاراتقان ئامېرىكا ئىقتىسادىي بېسىمىنىڭ تارىخىي مىساللىرى ئارقىلىق ئوچۇق-ئاشكارا ئىسپاتلانغان بىر ساۋاقتۇر.
خىتاينىڭ كۈنسېرى ئېشىۋاتقان ئىقتىسادىي مۇستەقىللىقى بۇ قەتئىي ئىرادىنىڭ ئاساسىنى تەشكىل قىلىدۇ.
ئەمدى پەقەت ئامېرىكا بازىرىغىلا بېقىنىپ قالمىغان خىتاي، كەڭ كۆلەملىك ئىچكى ئېھتىياجى ۋە كۈنسېرى كېڭىيىۋاتقان يەرشارىۋى ھەمكارلىق مۇناسىۋەتلىرى سايىسىدا، بىر تەرەپلىمىلىك بېسىملارغا قارشى پۇختا ئاساس شەكىللەندۈردى.
غەلىتە يېرى شۇكى، مۇستەقىللىق يولىدىكى تىرىشچانلىقلار خىتاينىڭ يېڭىلىق يارىتىش ۋە ئۆز-ئۆزىنى قامداش ئىقتىدارىنى ئاشۇردى. بۇ ئىقتىسادىي كۈچ، ئۆزىنىڭ تەرەققىيات يولىغا بولغان كۈچلۈك ئىشەنچى بىلەن بىرلىشىپ، خىتاينى قەتئىي ئىرادە بىلەن مەۋجۇت قىلىپ تۇرماقتا.
ئەمما، بۇ چىدامچانلىق مەنزىرىسى كۈچلۈك بولسىمۇ، سودا جىددىيچىلىكى خىتاينى پۈتۈنلەي تەسىرسىز قالدۇرمىدى. خىتاينىڭ ئامېرىكاغا قىلغان ئېكسپورتىنىڭ ئېشىشى بەزى مەزگىللەردە قىسقىراشقا يۈزلەنگەن بولۇپ، بەزى ساھەلەر تەمىنات زەنجىرىنى ئامېرىكا بازىرىدىن يىراقلاشتۇرۇشقا مەجبۇر بولۇپ، ئىستراتېگىيەسىنى قايتىدىن تۈزۈپ چىقتى.
The US President has taken a hawkish stand on the bloc. Who will blink first?
بۇنىڭدىن سىرت، قاتتىق پوزىتسىيەسىگە قارىماي، مەلۇم دەرىجىدىكى ئىقتىسادىي جەھەتتىكى ئۆزئارا بېقىندىلىق يەنىلا مەۋجۇت بولۇپ، تام «ئايرىلىش» ھەر ئىككى دۆلەت ئۈچۈن مۇرەككەپ ۋە يوشۇرۇن ھالدا ئېغىر بەدەل تۆلەيدىغان بىر ئىش ئايلىنىپ قالماقتا.
سودا ماجىرالىرىمۇ مەلۇم دەرىجىدە سەۋەب بولغان يەرشارىۋى ئىقتىسادنىڭ ئاستىلىشى، خىتاينىڭ ئىقتىسادىي ئېشىش يۆنىلىشى ئۈچۈن قىيىنچىلىقلارنى پەيدا قىلدى. ئەمما، خىتاي ئىچكى ئېھتىياجنى ئاشۇرۇش ۋە باشقا سودا مۇناسىۋەتلىرىنى كۈچەيتىش تىرىشچانلىقىنى داۋاملاشتۇردى.
ئاپرېل ئېيىدىكى سودا سانلىق مەلۇماتلىرى، ئامېرىكانىڭ تاموژنا بېجى ئۇرۇشى كەلتۈرۈپ چىقارغان توسالغۇلارغا [زىيانلارغا] قارىماي، خىتاينىڭ ئومۇمىي ئېكسپورتىنىڭ شەرقىي جەنۇبىي ئاسىيا ئەللىرى ئىتتىپاقى (ئاسىيان) ۋە ياۋروپا ئىتتىپاقى قاتارلىق باشقا مۇھىم ھەمكارلاشقۇچىلىرى بىلەن بولغان سودىدىكى كۈچلۈك ئېشىش سايىسىدا كېڭىيىشنى داۋاملاشتۇرۇۋاتقانلىقىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ.
تاموژنا بېجىنىڭ بېيجىڭنى تىز پۈكتۈرەلەيدىغانلىقى ھەققىدىكى خىيال، ھەم تارىخنى ھەم خىتاينىڭ كۈنسېرى ئېشىۋاتقان يەرشارىۋى تەسىرىنى نەزەردىن ساقىت قىلغان بولۇپ، ئاخىرقى ھېسابتا ئامېرىكانىڭ ئەندىشىلىرىنى تېخىمۇ روشەن گەۋدىلەندۈرۈپ بەردى.
ئامېرىكا تاموژنا بېجى ئىستراتېگىيەسىنى داۋاملاشتۇرغاندا، خىتاي رەھبەرلىكى پاسسىپ تۇرۇۋالمىدى.
سودا ئۇرۇشىنىڭ كۈنسېرى كۈچىيىۋاتقان جىددىيچىلىكىنى ۋە ئۇنىڭغا خاس قىيىنچىلىقلارنى ھېس قىلغان بېيجىڭ، ئۇزۇن مۇددەتلىك بىر كۈرەشكە تەييارلانغانىدى.
ئاپرېل ئېيىدا خىتاي، خەلقئارا سودا توقۇنۇشلىرىغا ماس ھالدا ئىچكى ئىقتىسادىي باشقۇرۇشنى ئىستراتېگىيەلىك تەڭشەشنى تەكىتلەپ، «ئەڭ تۆۋەن چەك تەپەككۇرى» بىلەن ھەر تەرەپلىمە جىددىي تاقابىل تۇرۇش پىلانىنى تۈزۈشنىڭ مۇھىملىقىنى ئالاھىدە گەۋدىلەندۈردى.
ئامېرىكا ئىستراتېگىيەسىنىڭ ئاقىۋەتلىرى، خاتا بىر سىياسەتنىڭ چەكلىمىلىكىنى ۋە ئۆزىنىڭ ئىقتىسادىي ئاجىزلىقلىرىنى ئاشكارىلاپ بەردى.
«دۇكانلارنىڭ قۇرۇقدىلىپ قالغان ئىشكاپلىرى، تۆۋەنلىگەن كونتېينېر توشۇش مىقدارى ۋە كىچىك كارخانىلارنىڭ ۋەيران بولۇشى» قاتارلىق ئەندىشىلەرنىڭ تەسىرى ئاستىدا تاشلانغان تاموژنا بېجىنى قايتۇرۇۋېلىش قەدىمى، ئامېرىكا ئىقتىسادىنىڭ خىتاي بىلەن بولغان سودىنىڭ ئۈزۈلۈپ قېلىشلىرىغا قانچىلىك سەزگۈر ئىكەنلىكىنى نامايان قىلىپ بەردى.
تاموژنا بېجى ئېلان قىلىنغاندىن كېيىنكى دەسلەپكى بازار تەۋرىنىشلىرى بۇ ئاجىزلىقنى تېخىمۇ گەۋدىلەندۈردى.
ئۇزۇندىن بۇيان دۆلەت بىخەتەرلىكى ئەندىشىسى سۈپىتىدە كۆرسىتىلگەن خىتايغا بولغان بېقىندىلىق، دەل مۇشۇ بېقىندىلىقنىڭ ھەرقانداق «ئايرىلىش» ئۇرۇنۇشىنى، ھەتتا تاموژنا بېجى كەلتۈرۈپ چىقارغان بىر «ئايرىلىش»نىمۇ ئىقتىسادىي جەھەتتە بۇنچە ئازابلىق قىلىۋېتىشىنىڭ ئاساسلىق سەۋەبىدۇر.
ئاخىرىدا، ئىچكى ئىقتىسادىي بېسىملارنىڭ كۆرۈنەرلىك دەرىجىدە تاموژنا بېجىنى تۆۋەنلىتىشنى تەقەززا قىلىشى، ئامېرىكانىڭ سودا نىشانلىرىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش جەريانىدا ئىقتىسادىي زىيانغا بەرداشلىق بېرىش چېكىنىڭ چەكلىك ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىپ بەردى.
بۇ، ئامېرىكانىڭ تاموژنا بېجىنى مەجبۇرلاش ۋاسىتىسى سۈپىتىدە ئىشلىتىش ئىقتىدارىنىڭ، خىتاي بىلەن بولغان چوڭقۇر ئىقتىسادىي باغلىنىشلىرى تەرىپىدىن بەلگىلىنىدىغانلىقىنى كۆرسىتىدۇ.
ئۇنىڭدىن باشقا، «كۈچ نامايان قىلىشنىڭ ئىپادىلەش شەكلىنى» ئالدىنقى ئورۇنغا قويۇش ۋە يوشۇرۇن ھالدا ئىتتىپاقداشلىرىنى يىراقلاشتۇرۇۋېتىش، ئامېرىكانىڭ قىسقا مۇددەتلىك ئىقتىسادىي پوزىتسىيەسى ئۈچۈن ئۇزۇن مۇددەتلىك گېئوسىياسىي ئورنىغا زىيان يەتكۈزۈش خەۋپىنى ئېلىپ كېلىدۇ.
As the US falls behind in the growing trade war, President-elect Trump has thrown down the gauntlet at the Asian giant. But can there be a winner in this war?
ياۋروپا ئىتتىپاقى ۋە ھىندىستانغا ئوخشاش باشقا چوڭ يەرشارىۋى ئاكتىيورلارنىڭ ھەرىكەتسىزلىكى، ئامېرىكا-خىتاي ئىككى تەرەپ مۇناسىۋىتىنىڭ ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچىنى ئويلىمىغان يەردىن كۈچەيتىۋېتىپ، ۋاشىنگتوننىڭ بېيجىڭغا قارشى سودا ياكى باشقا ھالقىلىق مەسىلىلەردە بىرلەشمە سەپ ھاسىل قىلىش ئىقتىدارىنى يوشۇرۇن ھالدا چەكلەپ قويماقتا.
خۇلاسىلىگەندە، ئامېرىكانىڭ ھۇجۇمچى تاموژنا بېجى تاكتىكىلىرىنىڭ، خىتاينىڭ مۇھىم يول قويۇشلىرىنى قولغا كەلتۈرۈش نىشانىنىڭ مەغلۇپ بولغانلىقى، ئەكسىچە ئامېرىكا-خىتاي ئىقتىسادىي مۇناسىۋىتىنى بەلگىلەيدىغان نازۇك تەڭپۇڭلۇق ۋە چوڭقۇر ئۆزئارا بېقىندىلىقنى تېخىمۇ روشەن ئاشكارىلاپ بەرگەنلىكى كۆرۈنۈپ تۇرۇپتۇ.
تاموژنا بېجىنى تۆۋەنلىتىش، بۇ ئاجىزلىقلارنىڭ ئېتىراپ قىلىنغانلىقىنى ۋە تېخىمۇ ئەمەلىيەتچىل، ئەمما يەنىلا رىقابەت خاراكتېرلىك بىر مۇناسىۋەتكە يۈزلىنىشنىڭ باشلانغانلىقىدىن دېرەك بېرىدۇ.
خىتاي بىلەن بولغان ئۆزئارا مەنپەئەتلەرنى ۋە يەرشارى ئىقتىسادىنىڭ بىر-بىرىگە باغلىنىشلىق خاراكتېرىنى ئېتىراپ قىلىدىغان سەمىمىي دىيالوگ ۋە سۆھبەتلىشىش ۋەدىسى، كەلگۈسىدىكى بىردىنبىر يولغا قويغىلى بولىدىغان چارىدۇر.
پەقەت ھۆرمەت ئاساسىدىكى مۇئامىلە ئارقىلىقلا ئامېرىكا، «بېسىم كۈچى» خىيالىدىن ھالقىپ ئۆتۈپ، ھەممەيلەنگە تېخىمۇ گۈللەنگەن ۋە ئالدىن مۆلچەرلىگىلى بولىدىغان بىر كەلگۈسى يارىتىش ئۈچۈن، مۇقىم ۋە ئۆزئارا مەنپەئەت يەتكۈزىدىغان بىر مۇناسىۋەتنى ئىلگىرى سۈرەلەيدۇ.
