Turkiyaning beshinchi avlod qiruvchi samolyoti KAAN mamlakatning texnologik ambitsiyalari va strategik ishonchliligini tasdiqlovchi muhim eksport shartnomasi orqali katta e'tirofga sazovor bo‘ldi.
Prezident Rajab Toyyib Erdo‘g‘an yaqinda 48 ta KAAN samolyoti Indoneziyaga sotilishini e’lon qildi. Bu nafaqat tarixiy kelishuv, balki Turkiyaning mudofaa sohasidagi yo‘nalishida burilish nuqtasi bo‘ldi.
Bu kelishuv Turkiyaning ilg‘or va jangovar texnologiyalarni yetkazib berish qobiliyatiga xalqaro ishonchning ortib borayotganini ko‘rsatadi.
“Do‘st va birodar Indoneziya bilan kelishuvimiz doirasida 48 ta KAAN samolyoti Turkiyada ishlab chiqarilib, eksport qilinadi,” dedi Prezident Erdo‘g‘an o‘zining rasmiy ijtimoiy tarmoq sahifasida.
“Ishlab chiqarish jarayonida Indoneziyaning mahalliy sanoat imkoniyatlaridan ham foydalanamiz.”
Ikki davlat o‘rtasidagi yuqori darajadagi diplomatik tashriflardan so‘ng imzolangan bu kelishuv Turkiyaning mudofaa mahsulotlariga bo‘lgan qarashlarni o‘zgartirdi: ular endi nafaqat arzon muqobil, balki ishonchli va ilg‘or texnologiyalar sifatida qabul qilinmoqda.
“Bu kelishuv bizning mahalliy mudofaa sanoatimiz kuchini namoyish etadi,”- dedi Turkiya prezidenti.
“Bu tarixiy kelishuvni ta’minlashda ishtirok etgan barcha tashkilotlarni, ayniqsa Mudofaa Sanoati Agentligi va TUSASni tabriklayman. Ushbu hamkorlik ikki davlatga farovonlik olib kelishini tilayman va Prezident Subiantoga (Indoneziya) rahbarligi va ko‘rish qobiliyati uchun samimiy minnatdorchilik bildiraman.”
Dunyo talab qilayotgan qiruvchi samolyot
KAAN beshinchi avlod ko‘p funksiyali jangovar samolyot sifatida Turkiyaning aerokosmik muhandislik sohasidagi cho‘qqisidir.
U ilg‘or manevr qobiliyati, past radar ko‘rinishi va sun’iy intellekt asosidagi avionikasi bilan ajralib turadi.
Havo-havo va havo-yer operatsiyalarida yuqori samaradorlik uchun mo‘ljallangan KAAN Turkiyaning mudofaa texnologiyalarida o‘z-o‘ziga tayanish strategiyasini aks ettiradi.
KAAN loyihasining muvaffaqiyat hikoyasining markazida Turkiya Aerokosmik Sanoati (TUSAS) turadi. Kompaniya bosh direktori Mehmet Demiro‘g‘lu samolyotning rivojlanish va ishlash yo‘l xaritasi talabni oshirganini tushuntiradi.
“KAAN loyihasi reja bo‘yicha davom etmoqda,” dedi Demiro‘g‘lu TRT Worldga.
“Ikkinchi prototipimiz 2025 yil oxiri yoki 2026 yil boshida uchishi kutilmoqda, undan keyin uchinchi prototip tez orada tayyor bo‘ladi. Maqsadimiz 2025 yilda kamida ikkita — ideal holda uchta — KAAN samolyotini bir vaqtning o‘zida uchirishdir.”
Turkiya Harbiy-havo kuchlariga to‘liq yetkazib berish 2028 yil oxiri yoki 2029 yil boshida boshlanishi rejalashtirilgan.
TUSAS 2034 yilga qadar 500 ta birlik ishlab chiqarishni rejalashtirmoqda, bu xalqaro talab va platformaning kelajagiga bo‘lgan ishonchni aks ettiradi. “KAAN aerokosmik muhandislikdagi milliy transformatsiyaning toj marvarididir,” deydi Demiro‘g‘lu.
Kompaniyaning yo‘l xaritasi haqida gapirar ekan, u TUSAS yangi bozorlarga kirib, 2025 yilga kelib daromadni taxminan 3 milliard dollardan 4,3 milliard dollarga oshirishni maqsad qilganini aytdi.
Kompaniya hozirda AQSh, Yevropa va Osiyo bo‘ylab faoliyat yuritib, 16 000 ga yaqin xodimga ega.
“Biz Boeing, Airbus va Spirit Aerosystems kabi global aerokosmik yetakchilar bilan yaqindan hamkorlik qilamiz, 400 dan ortiq ilg‘or ishlab chiqarish tizimlari yordamida,” deydi Demiro‘g‘lu.
Ishonchni kuchaytiruvchi TF35000 dvigateli
Beshinchi avlod qiruvchi samolyot global ishonch qozonishi uchun uning dvigateli ambitsiyaga mos bo‘lishi kerak. Bu yerda TEI tomonidan ishlab chiqilgan TF35000 dvigateli muhim rol o‘ynaydi.
TUSAS Engine Industries (TEI) bosh direktori Mahmut Aksit TRT Worldga bergan eksklyuziv intervyusida dvigatelning ahamiyati haqida ma’lumot berdi: “KAAN nafaqat samolyot karkasi sifatida, balki to‘liq mahalliy tizim sifatida ishlab chiqilmoqda. Hamkorimiz TRMOTOR bilan birgalikda biz samolyotning yuragi — TF35000 dvigatelini to‘liq mahalliy imkoniyatlar bilan ishlab chiqmoqdamiz.”
Dvigatelning dizayni dengiz sathida 35 000 funt tortish kuchini, yoqilg‘i samaradorligini va beshinchi avlod jangovar ehtiyojlariga mos noyob arxitekturani ta’minlaydi.
“TF35000 nafaqat dvigatel loyihasi,” deydi u. “Bu yuqori haroratli materiallar, sinov infratuzilmasi, ishlab chiqarish quvvati va muhandislik mukammalligi kabi milliy ekotizimni yaratishdir.”
TF35000 dvigateli Indoneziyaga mo‘ljallangan 48 ta KAAN samolyotini quvvatlantiradi.
“Buning yordamida biz nafaqat beshinchi avlod qiruvchi samolyotni eksport qilmoqdamiz — biz eng murakkab va missiya uchun muhim bo‘lgan komponentni, Turkiya tomonidan ishlab chiqilgan va ishlab chiqarilgan dvigatelni eksport qilmoqdamiz. Bu strategik texnologik mustaqillikka tomon transformatsion sakrashdir,” deydi Aksit.
KAANning strategik ahamiyati
Mudofaa tahlilchisi Arda Mevlutog‘lu KAANni global miqyosda ishonchli mahsulotga aylantirgan omillar haqida mustaqil fikr bildirdi.
“KAAN hali sinovdan o‘tayotgan beshinchi avlod jangovar samolyotdir. U 2030-yillarning boshida to‘liq operatsion xizmatga kirishi kutilmoqda. Tugallangach, u Turkiya Harbiy-havo kuchlarining zarba berish qobiliyatining asosi bo‘ladi,” dedi Mevlutog‘lu TRT Worldga.
“Indoneziya bilan kelishuv kuchli signal hisoblanadi. Bunday strategik platformani sotib olish uzoq muddatli majburiyat va ishonchni talab qiladi, va bu kelishuv Turkiyaning aerokosmik sektoriga bo‘lgan ishonchning ortib borayotganini ko‘rsatadi.”
U KAANning havo janglaridan tashqari rolini ta’kidladi, uning mahalliy ishlab chiqarilgan dvigateli va ilg‘or avionikasini tilga oldi. Unga ko‘ra, bu qiruvchi samolyot Turkiyaning osmondagi to‘sqinlik qobiliyatini oshiradi.
“Bu milliy imkoniyat va kelajak tayyorgarligining bayonotidir.”
Prototipdan kuch muvozanatigacha…
KAANning 2024 yil fevral oyidagi birinchi parvozi ramziy va texnologik burilish nuqtasi bo‘ldi. Uning nomi, Prezident Erdo‘g‘on tomonidan 2023 yilda “Kelajak Asri” tadbirida e’lon qilinganidan beri, Turkiyaning yangi mudofaa davri bilan sinonimga aylandi.
“Biz nafaqat mudofaa shartnomasini ko‘ryapmiz,” dedi Prezident Erdo‘g‘on. “Biz suveren aerokosmik kuchning paydo bo‘lishiga guvoh bo‘lyapmiz.”
Harakat davom etmoqda. 55-Parij Aerokosmik Ko‘rgazmasida Turkiyaning yetakchi UAV ishlab chiqaruvchisi Baykar Italiya kompaniyasi Leonardo bilan birgalikda yangi avlod uchuvchisiz tizimlarni ishlab chiqish bo‘yicha qo‘shma korxona tuzdi.
Bu hamkorlik Turkiya muhandisligiga bo‘lgan ishonchning yana bir tasdig‘idir.
Qiruvchi samolyotlardan dronlargacha, milliy ishlab chiqarish liniyalaridan global platformalargacha, Turkiya endi faqat qurol-yarog‘ yaratmayapti — u “suveren aerokosmik kuch”ni yaratmoqda, Prezident Erdo‘g‘on aytganidek.
