Shu oy boshida urushdan jabrlangan falastinliklar yana noxush xabar bilan uyg'onishdi: atrofda bombalar tashlanar ekan, G'azodagi yaradorlarni davolashda davom etayotgan taniqli shifokor Adnan Al-Bursh Isroil armiyasi tomonidan hibsga olinib, o'ldirilgandi.
G'azoda portlatilgan Al-Shifa kasalxonasida ortopediya bo'limi boshlig'i bo'lgan Al-Bursh, Isroilning falastinliklarni qiynoqqa solgan G'arbiy Sohildagi Ofer harbiy qamoqxonasida vafot etdi.
Oldingi mojarolar paytida G'azodagi kasalxonalarda Al-Bursh bilan birga ishlagan britaniyalik arab plastik va rekonstruktiv jarroh G'asan Abu Sittah: “Uni kaltaklashdi. U bilan bitta qamoqxonada qolgan mahbuslar uning yuzi va boshida jarohat izlari borligini aytishdi", dedi.
Al-Burshning o'limi haqidagi xabar 2 may kuni Karam Abu Salim chegara punktida qo'yib yuborilgan ba'zi mahbuslar bu haqda Falastin nodavlat tashkilotlariga xabar berganidan keyingina ommaga oshkor bo'ldi. Isroil armiyasi shifokor haqiqatan ham 19 aprel kuni vafot etgani haqidagi xabarlarni tasdiqladi.
Isroilliklar Al-Burshning jasadini berishdan bosh tortgan va faollar buni Tel-Aviv uning qiynoqqa solinib o‘ldirilganini dunyo bilishini istamagani bilan izohlagan.
"O'lim sababini aniqlash va uning oilasiga tinchlik topishi uchun JSST uning jasadini qaytarishni talab qilishi kerak", dedi Abu Sittah. "Isroil qamoqxonalaridagi 100 nafar tibbiyot xodimining hayoti hozirda xavf ostida", deb qo'shimcha qiladi u.
11-may kuni CNN telekanali hibsxonalarda ishlovchi fosh qiluvchilar bilan suhbatlar asosidagi tergov hisobotini e’lon qildi, unda G‘azoda hibsga olingan falastinliklar qanday kaltaklangani, ko‘zlari bog‘langani, qo‘li kishanlangani tufayli qo‘llari kesilgani, qasos sifatida tepish va mushtlashgani tasvirlangan.
Abu Sittah, Al-Bursh va yana bir falastinlik shifokor Ahmad Muhanna dekabr oyida G‘azodagi Jabaliya lageridagi Al-Avda kasalxonasiga Isroil armiyasi tomonidan uyushtirilgan reyd chog‘ida “milliy xavfsizlik” nuqtai nazaridan hibsga olinganini aytdi. O‘shandan beri Isroil Al-Bursh Ofer qamoqxonasida vafot etganini tasdiqlamaguncha ularning ahvoli haqida hech qanday ma’lumot yo‘q edi.
Abu Sittah TRT World telekanaliga bergan intervyusida Muhanna hamon qamoqda: “Advokat, ICRC yo‘q, hech narsa yo‘q”.
Abu Sittahning qoʻshimcha qilishicha, 7-oktyabrdan beri hibsga olingan falastinliklar hech qanday qonuniy vakolatga ega emas, tashqarida hech kim bilan aloqasi yoʻq va “hech qanday sud jarayoni yoʻq”.
E'tibor bermaslik
Ikki falastinlik mahbuslar uyushmasi 2 may kuni G‘azodan kamida 18 nafar falastinlik, jumladan Al-Bursh Isroil qamoqxonasida halok bo‘lganini e’lon qildi.
Qamoqxonalardagi qiynoqlarga oid ko‘plab dalillarga qaramay, G‘arb dunyosi yetakchilari hech qanday chora ko‘rishni xohlamayotir. Ayni paytda AQSh prezidenti Jo Bayden ma'muriyati o'zining ajralmas ittifoqchisi Isroilga qanday qurollar berilishini muhokama qilish bilan band.
“Shifokor Adnan Al-Bursh va boshqalarning Isroil qamoqxonasida o'limi bilan bog'liq holatlar bo'yicha mustaqil tekshiruvlar adolat va javobgarlikka erishish uchun juda muhimdir. Isroil, Adnanning jasadini munosib dafn etilishi uchun oilasiga qaytarishi kerak”, dedi Human Rights Watch (HRW) tashkilotining Isroil va Falastin bo‘yicha tadqiqotchisi yordamchisi Milena Ansoriy.
“Jazosizlik inson huquqlari buzilishini yanada kuchaytiradi. Isroil o'nlab yillar davomida falastinlik mahbuslarga yomon munosabatda bo'lib, qiynoqqa solib keladi", dedi u.
Ansoriy Al-Burshning o‘limi urush jinoyati yoki yo‘qligini aytmagan bo‘lsa-da, uning jamoasi falastinlik mahbuslarga nisbatan qiynoqlar va shafqatsiz munosabatni hujjatlashtirgan.
O'liklarga qarshi urush
Qiynoqlar va shafqatsiz muomalalar haqidagi hisobotlardan tashqari, Tel-Aviv falastinlik mahbuslarning jasadlarini bermaslik siyosatini qo'llamoqda.
Quddus Huquqiy yordam va inson huquqlari markazi (JLAC) tomonidan 2019 yilda e'lon qilingan hisobotga ko'ra, Isroil qonunlari hukumatga Falastin jasadlarini "kengroq qo'zg'olonga qarshi kurash dasturi doirasida" ushlab turish va ulardan "potentsial savdolash vositasi sifatida" foydalanish imkonini beradi.
“2017-yilda Isroil Oliy sudi davlatda jasadlarni saqlab qolish uchun qonuniy asos yo‘q degan qarorga keldi. 2019-yilda u yoʻnalishini oʻzgartirdi va hukumatning XAMASga aloqadorlar hamda isroilliklarni oʻldirgan yoki yarador qilganlarning jasadlarini bermaslik siyosatini maʼqulladi”, - deydi HRW vakili Ansoriy.
Ammo, bu siyosat xalqaro gumanitar huquqning "jasadlarni mansub bo'lgan tomonning iltimosiga binoan qaytarishga yordam berishga harakat qilish" talabiga aniq ziddir.
“Hech qanday huquqbuzarlikda ayblanmagan marhumlarning oilalarini qasddan va qonunga xilof ravishda jazolash ommaviy jazolantirishning bir turi bo‘lib, xalqaro gumanitar huquqning yana bir jiddiy buzilishi hisoblanadi. Bu, shuningdek, halok bo'lganlarning oilalariga nisbatan shafqatsiz, g'ayriinsoniy yoki qadr-qimmatni kamsituvchi munosabat bo'lishi mumkin, bu xalqaro inson huquqlari qonunlarining buzilishidir".
Shu kunlarda Al-Burshning oilasi qiynoqqa solinmoqda.
“Biz hozirgacha uning jasadini olib kela olmadik va Xudodan uni raqamlar qabristoniga dafn etmasligini yoki janubga tashlab ketmasligini so'rayman. Men uning shimolga qaytishini istayman, u yerda men u bilan xayrlashib, shahid bo'lishidan oldingi oxirgi daqiqalari qanday bo'lganini ko'rishim mumkin", deydi shifokor Adnanning rafiqasi Ummu Yazan Al-Jaziraga bergan intervyusida.
Uning fikricha, turmush o'rtog'i Isroil tomonidan qiynoqqa solingan va o‘ldirilgan.
Falastinlik mahbuslar tashkiloti Addamirda ishlagan Ansoriyning aytishicha, Isroilning bu siyosati o'nlab yillar davomida amalda bo'lgan, jasadlar ko'pincha o'likxonalarda saqlanadi yoki "raqamlar qabristoniga" ko'milgan. 90-yillardan beri jasadi yashiringan mahbus bor.
“Bu zulm va hukmronlik tizimining bir qismidir. Oilalarni jazolash va boshqalarni to'xtatish uchun", deydi Ansoriy.
Isroilliklar, ehtimol, inson huquqlari poymol qilinganiga oid dalillarni ham yashirsa kerak, deydi u.
Addameer avvalroq jasadlarni yashirish amaliyoti suddan tashqari qotillik holatlariga oydinlik kiritishi mumkin bo'lgan tergovga xalaqit berishi haqida xabar bergan edi.
Al-Burshning o'limi bilan so'nggi yetti oy ichida kamida 496 tibbiyot xodimi Isroil armiyasi tomonidan o'ldirildi.
Isroilning G’azoga uyushtirgan hujumlarida 34 mingdan ortiq falastinlik, asosan ayollar va bolalar halok bo’ldi.
G’azoda tinch orom ol!
Al-Bursh G‘azo shimolidagi Jabaliya shahrida tug‘ilgan. U Ruminiyada tibbiyot bo‘yicha o‘qigan, Britaniya va Germaniyadagi shifoxonalarda malaka oshirgan.
“U haqiqatan ham hayotni sevadigan bir inson edi. Ishga borishdan oldin dengizda suzish uchun erta uyg'onardi. Qish oylarida ham suzardi. U juda quvnoq edi, doim jilmayib yurardi”, - deydi Abu Sittah.
2023-yil 14-noyabrda Al-Bursh G‘azodagi eng yirik tibbiyot muassasasi bo‘lmish Al-Shifa kasalxonasidan bir video tasvirga oldi. U butun dunyoga shifoxona qanday qilib elektr va suvsiz ishlashga majbur bo‘lganini ko‘rsatdi.
Al-Burshni xotirlash marosimi 8-may kuni ortoped-jarroh sifatida malaka oshirgan Londondagi Qirollik kolleji yonida bo‘lib o‘tdi.
“Shifokor Adnan Al-Bursh albatta, qat'iyat va jasorat, shuningdek, falastinliklarning azob-uqubatlarining ramzi edi. U o‘z hayotini odamlarni sog'aytirish va davolashga bag‘ishlagan”, - deydi amerikalik yetakchi professor Sami al Arian.
TRT World telekanaliga intervyu bergan Arian, “Urush paytida kasalxonada ortoped jarroh sifatida ishlayotgan paytda hibsga olingan",-dedi.
Professorning qo‘shimcha qilishicha, u falastinliklar “o‘z huquqlaridan voz kechmasligi va mustaqillikka erishgunlaricha Isroil zulmiga qarshi turishda davom etishini ta’minlash uchun o‘z hayotidan voz kechgan.
"U mukammal shifokor va men gaplashgan barcha odamlar uchun aql bovar qilmaydigan inson edi", deydi britaniyalik akademik va tahlilchi Kamel Xovosh.
"Bu shunchaki isroilliklar falastinliklarni inson sifatida ko'rmasligini ko'rsatadi", -dedi Havvash TRT World telekanaliga bergan intervyusida.
Havvashning aytishicha, Isroil Al-Burshning jasadini oilasiga qaytarishdan bosh tortgani falastinliklardan qasos olish hisoblanadi. Havvash bir kun Isroil Bosh vaziri Benyamin Netanyaxu va boshqa Isroil rahbarlarining falastinliklarga qarshi jinoyatlari uchun Gaagada urush jinoyati sifatida sud qilinishini intiqlik bilan kutmoqda.
Isroil, ehtimol, tushunmagan narsa shundaki, G'azodagi falastinliklar barcha zulmlarga qaramay, uylarini tark etmaydilar. Al-Burshning hayoti buning isbotidir.
“Germaniya, Iordaniya va Britaniyada tahsil olib, dunyoning istalgan nuqtasida bemalol ish topa olardi. Ammo 2021-yilgi urush paytida men undan qaytib kelganidan afsusdami yoki yo‘qligini so‘raganimda, Al-Bursh hayotini G‘azodan boshqa joyda o‘tkazishni tasavvur qila olmasligini aytgandi”, — deydi G‘assan Abu Sittah.
