AQSh Prezidenti Donald Tramp 18-asrda urush davrida qabul qilingan va Ikkinchi Jahon urushi davrida oxirgi marta qo‘llanilgan Alien Enemies Act qonunini qo‘llash qarorini himoya qildi. Ushbu qonun Venesuelaning Tren de Aragua (TdA) to‘dasi bilan bog‘liq deb gumon qilingan shaxslarni deportatsiya qilish uchun ishlatilmoqda. Trampning bu qarori Vashingtondagi federal sud tomonidan ko‘rib chiqilib, ma’muriyatdan yozma dalillar taqdim etilishi talab qilindi. Bu esa AQShda prezidentning chet el fuqarolarini sud jarayonisiz chiqarib yuborish huquqiga ega yoki emasligi borasida yuridik bahsni kuchaytirdi.

Trampning bu qarori – chet el jinoyatchi guruhini "bosqinchi kuch" sifatida ko‘rsatib, ommaviy deportatsiyalarni oqlashga urinish – huquqiy va siyosiy qarshiliklarga sabab bo‘ldi.

Shanba kuni Trampning buyrug‘idan so‘ng, AQSh tuman sudyasi Jeyms E. Boasberg deportatsiyalarni ikki haftaga to‘xtatdi, bu esa Adliya vazirligini darhol apellyatsiya kiritishga majbur qildi. Alien Enemies Act qonuni 1798-yilda Fransiya bilan urush xavfi paytida qabul qilingan va AQSh tarixida faqat uch marta – 1812-yil urushi, Birinchi Jahon urushi va Ikkinchi Jahon urushi davrida qo‘llanilgan. Bu qonun yapon-amerikaliklarning ommaviy internatsiyasini huquqiy asoslash uchun ishlatilgan.

‘AQShni tahdid va bosqinlardan himoya qilish’

Trampning tinchlik davrida ushbu qonunni qo‘llashi konstitutsiyaviy savollarni keltirib chiqardi, deydi mutaxassislar. Bu chora chet el fuqarolarini sud yoki immigratsiya sudyasi oldida o‘zini himoya qilish imkoniyatisiz hibsga olish va deportatsiya qilishga ruxsat beradi – bu esa odatiy huquqiy himoyadan keskin farq qiladi.

Juma kuni kechqurun American Civil Liberties Union (ACLU) va Democracy Forward tashkilotlari Texasdagi immigratsiya markazida hibsga olingan besh venesuelalik erkak nomidan Vashingtonda favqulodda da’vo arizasi kiritdi.

Shanba kuni sudya Boasberg ularning deportatsiyasini to‘xtatib, ma’muriyatga darhol huquqiy zarba berdi. Adliya vazirligi bu qarorga darhol apellyatsiya kiritdi. Endi ish Trampning buyrug‘i 1798-yilgi qonunni urush davri kontekstidan tashqariga cho‘zib yuborganmi yoki yo‘qligiga bog‘liq bo‘ladi – bu esa yuridik mutaxassislar fikricha xavfli pretsedent yaratishi mumkin.

Trampning farmoni TdA to‘dasini "bosqinchi kuch" deb tasniflab, uni AQSh hududida "noan’anaviy urush" olib borayotgan harbiylashtirilgan tashkilot sifatida ko‘rsatdi. "1798-yilgi Alien Enemies Act qonunini qo‘llash orqali men hukumatimizni barcha chet el to‘dalari va jinoyatchi tarmoqlarni AQSh hududidan yo‘q qilish uchun federal va shtat huquqni muhofaza qilish organlarining to‘liq va ulkan kuchidan foydalanishga yo‘naltiraman," dedi Tramp o‘z farmonida. "Bosh qo‘mondon sifatida mening eng yuqori mas’uliyatim mamlakatimizni tahdid va bosqinlardan himoya qilishdir."

Biroq, Brennan Center for Justice, Nyu-York Universiteti Huquqshunoslik maktabining AQSh qonunlari va institutlarining demokratiya va teng huquqni ta’minlashini nazorat qiluvchi tashkiloti, bu harakatni prezident vakolatlarining "misli ko‘rilmagan suiiste’moli" sifatida qoraladi. Tashkilotning ta’kidlashicha, bu qonun jinoyatchi to‘dalar kabi davlat bo‘lmagan subyektlarga nisbatan qo‘llanilmasligi kerak edi. "Tinchlik davrida uni odatiy immigratsiya qonunlarini chetlab o‘tish uchun qo‘llash sud jarayonining hayratlanarli darajada buzilishidir," dedi tashkilot.

Tanqidlarga qaramay, Tramp ma’muriyati va El Salvador o‘rtasida kelishuv yuzaga chiqdi. Markaziy Amerika davlati TdAning 300 nafar gumon qilinayotgan a’zosini bir yil davomida qamoqda saqlashga rozi bo‘ldi.

Bu kelishuv Davlat kotibi Marko Rubio va Salvador Prezidenti Nayib Bukele o‘rtasidagi muzokaralardan so‘ng yuzaga keldi. Bu muzokaralar deportatsiya qilingan migrantlarni El Salvador qamoqxonalarida, jumladan, inson huquqlari buzilishlari bilan tanilgan CECOT qamoqxonalarda saqlash haqida edi.

O‘tgan oyda Tramp ma’muriyati TdA va yana yetti Lotin Amerikasi jinoyatchi guruhlarini "chet el terroristik tashkilotlari" sifatida rasman tasnifladi.

Huquqiy pretsedentlar va kelajakdagi kurashlar

Kongressning Jamoatchilik Siyosati Tadqiqot Xizmati o‘tgan oyda chop etilgan hisobotida rasmiylar chet el terroristik tashkilotlari tasnifidan foydalanib, to‘daning AQShdagi faoliyatini cheklangan bosqin deb baholashlari mumkinligini aytdi. "Bu nazariya misli ko‘rilmagan va sud tomonidan ko‘rib chiqilmagan," deyiladi hisobotda.

Yakshanba kuni kechqurun TdA ishi bo‘yicha yangi arizada da’vogarlar Tramp ma’muriyatini sud buyrug‘ini buzganlikda aybladi. Ularning ta’kidlashicha, sud har qanday uchayotgan samolyotlar buyruq chiqarilgan paytda AQShga qaytarilishi kerakligini aniq belgilagan edi. Yakshanba kechasi kiritilgan arizada da’vogarlar "Sud darhol hukumatdan faktlarni bilgan shaxslarning qasamyod ostida bayonotlarini taqdim etishni talab qilsin" deb so‘rashdi.

Dushanba kuni Vashingtondagi federal sudya Tramp ma’muriyati shanba kuni chiqarilgan buyruqni buzganmi yoki yo‘qligini muhokama qildi. Oliy sud oxir-oqibat bu masalani ko‘rib chiqishi kutilar ekan, katta savol ochiq qolmoqda: Prezident urush davridagi vakolatlarni tinchlik davrida bir tomonlama qo‘llashi mumkinmi?