Hindiston va Isroil savdo va moliyaviy hamkorlikni kengaytirishga qaratilgan ikki tomonlama investitsiya kelishuvini imzoladi. Bu orada Tel-Aviv G‘azodagi genotsid tufayli xalqaro siyosiy izolyatsiyaga duch kelmoqda.
Mazkur kelishuv Isroilning o‘ta o‘ng qanot moliya vaziri Betsalel Smotrichning uch kunlik Hindistonga tashrifi davomida Nyu-Dehlida imzolandi. U Hindiston moliya vaziri Nirmala Sitharaman bilan uchrashdi.
Isroil hukumati bayonotiga ko‘ra, bu Hindistonning Iqtisodiy Hamkorlik va Taraqqiyot Tashkiloti (OECD) a’zosi bilan imzolagan birinchi ikki tomonlama investitsiya kelishuvi hisoblanadi.
Hindiston moliya vazirligi bu kelishuvni “tarixiy burilish nuqtasi” deb atadi va u fintech, infratuzilma, moliyaviy tartibga solish va raqamli to‘lovlar sohasida hamkorlikni rivojlantirishini ta’kidladi.
Sitharaman, shuningdek, “kiberxavfsizlik, mudofaa, innovatsiya va yuqori texnologiyalar” sohalarida hamkorlikni kuchaytirishga urg‘u berdi.
G‘arb davlatlari tomonidan noqonuniy G‘arbiy Sohil aholi punktlari bilan aloqalari uchun sanksiyaga uchragan Smotrich bu kelishuvni “bizning umumiy strategik qarashimiz uchun muhim qadam” deb atadi.
“Bugun Isroil va Hindiston o‘rtasida erishilgan kelishuv bizning iqtisodiy o‘sishimiz, innovatsiyalarimiz va o‘zaro farovonligimizni aks ettiradi,” deb yozdi u X platformasida.
“Bu kelishuv ikki davlat investorlariga yangi imkoniyatlar ochadi, Isroil eksportini kuchaytiradi va korxonalarga dunyoning eng yirik va tez rivojlanayotgan bozorlaridan birida o‘sish uchun zarur vositalarni taqdim etadi.”
Ikki davlat o‘rtasidagi savdo hajmi 2024-yilda 3,9 milliard dollarga yetdi, o‘zaro investitsiyalar esa taxminan 800 million dollarni tashkil etdi.
Mudofaa va xavfsizlik sohasidagi hamkorlik ikki tomonlama aloqalarning asosiy ustuni bo‘lib qolmoqda, Hindiston Isroilning eng yirik qurol xaridori hisoblanadi.
G‘azodagi genotsid fonida aloqalarni chuqurlashtirish
Kelishuv Isroil G‘azodagi genotsid uchun Xalqaro Sud va Xalqaro Jinoyat Sudi tomonidan ayblovlarga duch kelayotgan bir paytda imzolandi. 2023-yil oktabridan beri bu hududda 64,500 dan ortiq falastinliklar halok bo‘ldi.
Shunga qaramay, Hindiston Bosh vaziri Narendra Modining hind millatchi hukumati davrida Isroil bilan yaqinlashdi. Nyu-Dehli 7-oktabr kuni Isroilga qilingan kutilmagan hujumni “terror harakati” deb qoralagan birinchi poytaxtlardan biri bo‘ldi va shu paytdan beri Falastinni qo‘llab-quvvatlovchi namoyishlarni bostirib, Isroilni qo‘llab-quvvatlovchi mitinglarga ruxsat berdi.
Hindiston hali ham rasmiy ravishda ikki davlat yechimini qo‘llab-quvvatlashini bildirgan bo‘lsa-da, Isroilni tanqid qiluvchi bir nechta BMT rezolyutsiyalarida, jumladan, 2024-yilda G‘azoda “darhol, shartsiz va doimiy” sulhni talab qiluvchi Bosh Assambleya ovozida betaraf qoldi.
Isroil esa Hindiston bilan ta’lim sohasidagi aloqalarni kengaytirdi, bu yerda hindistonliklar mamlakatdagi eng katta xorijiy talabalar guruhini tashkil etadi.
Kengroq mintaqaviy kontekst
Kelishuv geosiyosiy o‘zgarishlar fonida imzolandi. Hindiston Isroilning Eronni nishonga olgan zarbalarini qoralashdan bosh tortdi va Tel-Avivni tanqid qiluvchi ba’zi ko‘p tomonlama bayonotlarga qo‘shilmadi.
Biroq, AQSh Prezidenti Donald Tramp o‘tgan oy oxirida hind mahsulotlariga 50 foizlik boj solig‘i joriy etganidan so‘ng, Nyu-Dehli Shanxay Hamkorlik Tashkiloti (SCO) deklaratsiyasini imzoladi, unda AQSh-Isroilning Eronni bombardimon qilishi qoralangan.
Hindiston, shuningdek, o‘zining uzoq yillik raqibi Xitoy bilan ziddiyatlarni yumshatishga intildi. SCO sammiti doirasida Xitoy Prezidenti Si Szinpin Modiga Pekin va Nyu-Dehli “raqib emas, sherik bo‘lishi kerak”ligini aytdi.
Smotrichning Nyu-Dehlida iliq kutib olinishi Modining xalqaro noroziliklarga qaramay Isroil bilan aloqalarni mustahkamlashga bo‘lgan qat’iyatini ko‘rsatdi.
Tanqidchilarga ko‘ra, bu kelishuv Hindiston hukumatining G‘azodagi genotsid uchun javobgarlik talab qilayotgan dunyoning ko‘p qismi qarshisida Isroil bilan iqtisodiy va strategik hamkorlikni ustuvor qo‘yayotganini ko‘rsatadi.
