Isroilning G'azo va bosib olingan G'arbiy Sohilda falastinliklarga qarshi shiddatli hujumlari davom etmoqda. Ayni paytda Ukraina va Rossiya o‘rtasidagi mojaroga yechim topish u yoqda tursin, o‘t ochishni to‘xtatish ishorasi ham yo‘q.
G‘azo va G‘arbiy Sohilda qon to‘kilishi misli ko‘rilmagan darajaga yetdi. 2024-yilda 35 000 dan ortiq falastinlik halok bo‘ldi, bu 1948-yilda Isroil ishg‘oli va sionistik agressiya boshlanganidan beri rekord darajadagi eng halokatli yil bo‘ldi. Ukraina esa har ikki tomondan 67 ming o'lim bilan tarixning eng qonli davrlaridan birini boshidan kechirdi.
Livanda Hizbulloh va Isroil o'rtasida noyabr oyi oxirida boshlangan 60 kunlik sulh o'z kuchini saqlab kelmoqda. Ammo yil davomida 4000 ga yaqin livanlik fuqaro hayotdan ko‘z yumdi va Netanyaxu hukumati turli sabablarga ko‘ra otashkesimni bir necha bor buzdi.
Suriya noyabr oyi oxirida muxolif kuchlar tomonidan 11 kunlik shiddatli kurashda kutilmaganda Asad rejimini to'ntargach, Suriya hayratlanarli burilish davrini boshdan kechirdi. O'shandan beri, uzoq muddatli qattiqqo'l Baaschilarning tarixiga qaramay, mamlakat ajoyib darajada xotirjamlikni saqlab qoldi.
2024 yil umuman qonli yil sifatida qayd etildi. Qurolli to‘qnashuvlar va hodisalar ma’lumotlari (ACLED) loyihasiga ko‘ra, jami 233 ming kishi hayotdan ko‘z yumgan. Bu ko‘rsatkich o‘tgan yilga nisbatan 30 foizga ko‘pdir. 2019-yildan beri zo‘ravonliklar ikki baravar ko‘paydi, dunyoda har 8 kishidan biri nizolarni boshdan kechirmoqda. ACLED ma'lumotlariga ko'ra, bu zo'ravonlikning eng dahshatlisi Falastinda yuz berdi.
G'azo hujumi
2024-yil Falastin xalqi uchun azob-uqubatlarga boy yil sifatida tarix sahifalaridan joy oldi. Bu sionistik zulm va qirg‘inlarning bir asrdan ko‘proq davom etgan tarixini ortda qoldirdi. Ushbu tinimsiz zo'ravonlik muhitida, Xamas va Isroil Qatarda o't ochishni to'xtatish bo'yicha muzokaralarga qo'shilganida, umid uchquni paydo bo'ldi.
O'tgan hafta Isroil Mudofaa vaziri Israel Katz muzokaralarning joriy bosqichini 2023 yil noyabrida imzolangan 100 dan ortiq isroillik garovga olinganlar falastinlik asirlarga almashtirilganidan beri "asir almashish kelishuviga erishilgan eng yaqin bosqich" deb ta'rifladi.
Bu o'zgarishlarga qaramay, tahlilchilar G'azo bo'ylab Isroil ishg'oli tugashiga shubha bilan qarashadi. The New York Times gazetasining so'nggi xabariga ko'ra, Isroil O'rta yer dengizi hududida 19 ta harbiy baza qurgan vaziyatda. Bundan tashqari, Isroil kuchlari G'azoning shimoliy va janubiy qismlarini samarali tarzda ajratib, markazda katta harbiy tuzilma yaratdi.
Falastinlik professor, yozuvchi va siyosiy tahlilchi Kamel Xovosh Isroilning harbiy ishtirokini kengaytirayotganini "uzoq davom etgan ishg'ol" belgisi sifatida izohlaydi. "Isroil G'azoning hech bir hududini tark etmaydi, chunki ularni u yerdan kim chiqaradi?", degan holda AQSh va G'arbning Tel-Avivga bergan yordamiga e'tibor qaratdi.
Oktyabrdan so'ng darhol Isroil rahbarlari falastinliklarni G'azodan butunlay chiqarib yuborishni maqsad qilganligi haqida bayonot berdilar. Xovosh joriy operatsiyani butunlay yo‘q qilishga urinish sifatida tavsiflashdan ikkilanadi, biroq Isroil Qo‘shma Shtatlar va Buyuk Britaniyadan olgan yordami bilan “hamma narsani qila olishini tezda anglab yetganini” aytadi.
2023-yil oktyabr oyidan beri Isroil hujumlari oqibatida 45 mingdan ortiq falastinlik halok bo‘ldi, ulardan 14,5 ming nafari bolalar, 106 mingdan ortiq kishi yaralangan. UNICEF ijrochi direktori Ketrin Rassel ijtimoiy tarmoqdagi postida “G‘azodagi barcha 1,1 million bola zudlik bilan himoya va ruhiy salomatlikni qo‘llab-quvvatlashga muhtoj”, dedi.
Ukraina urushi
2024 yil Rossiya va Ukraina o'rtasidagi o'ta qonli mojaro davriga guvoh bo'ldi. Rossiya kuchlari Ukraina sharqida sezilarli yutuqlarga erishib, Kiyevdan ustunlikni o‘rnatgan bir paytda, Vladimir Zelenskiy hukumati Moskvaning shiddatli hujumlariga javoban Rossiyaning Kursk viloyatining bir qismini egallab olgan holda kutilmaganda qarshi hujum boshladi.
Rossiya Mudofaa vazirligi maʼlumotlariga koʻra, 2024-yilda Moskva kuchlari Ukraina hududining jami 4500 kvadrat kilometrini qoʻlga kiritdi va kuniga oʻrtacha 30 kvadrat kilometr oldinga siljidi. Yaqinda Rossiya kuchlari Ukraina sharqidagi strategik ahamiyatga ega Pokrovsk shahriga yaqinlashib, muhim mintaqalar ustidan nazoratni mustahkamladi.
O'tgan hafta Moskvada dramatik voqea yuz berdi. Kreml yaqinida ro‘y bergan portlashda Rossiya radiologik, kimyoviy va biologik bo‘linmasini boshqargan yuqori martabali rossiyalik general Igor Kirillov halok bo‘ldi. Ukraina ushbu hujum uchun javobgarlikni o'z zimmasiga oldi.
Rossiyalik siyosatshunos, Vladimir Putinning sobiq maslahatchisi Sergey Markovga ko‘ra, Kirillovni nafaqat Ukraina, balki AQSh ham nishonga olgan. Markov TRT World telekanaliga bergan intervyusida Kirillovning AQShning Ukrainadagi kimyoviy va biologik faoliyatiga qarshi kampaniyasiga e’tibor qaratib, “Bu amerikaliklarning undan qasosi edi”, dedi.
Kirillov 2022 yilgi nutqida Pentagonning Ukrainadagi faoliyatini "noqonuniy harbiy va biologik tadqiqotlar uchun front" deb ta'riflagandi va AQSh Demokratik partiyasi a'zolarini Ukrainadagi biologik qurollar faoliyatini moliyalashda ayblagandi. "Bu Pentagonning asosiy pudratchilaridan biri", dedi Kirillov, Hunter Bayden investitsiya fondi tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan Metabiota nomli Pentagon pudratchisiga ishora qilib.
Ukraina Kirillovni o‘z aholisiga qarshi kimyoviy o‘q-dorilardan foydalanganlikda aybladi.
2024-yilda Ukrainaning Kursk viloyatiga qarshi yirik transchegaraviy operatsiya ham o‘tkazildi. The Wall Street Journal bu operatsiyani "Ikkinchi jahon urushi" deb ta'riflagan. U buni "Ikkinchi Jahon urushidan keyin Rossiya hududiga birinchi xorijiy bosqinchilik" deb ta'rifladi. Operatsiya Kiyevning qarshilik ko‘rsatish qobiliyatini ko‘rsatish va G‘arbning harbiy yordami zarurligini ta’kidlash uchun amalga oshirildi.
Tarixiy nuqtai nazardan, Ikkinchi jahon urushi davrida fashistlar Germaniyasi va Sovet Ittifoqi o‘rtasidagi eng yirik janglarga guvoh bo'lgan Kursk 2024-yilda yana ramziy jang maydoniga aylandi. Ushbu operatsiya bilan Zelenskiy hukumati NATO mamlakatlariga xabar yubordi: Ukraina chidamlilik ko'rsatishda davom etmoqda va qurol ko'magini oshirishga loyiqdir.
Isroilning Livanga hujumi
Bu yil Isroilning tajovuzi faqat G‘azo bilan chegaralanib qolmadi, balki qo‘shni davlat Livanga ham o‘tdi. Livan Tel-Avivning o'n yillik bosqinlari va transchegaraviy hujumlaridan azob chekishda davom etmoqda.
Isroilning Livanga hujumlari sentyabr oyida boshlandi. Isroil maxfiy taktika sifatida portlovchi qurilmalar va ratsiyalardan foydalangan holda ko'p odamni o'ldirdi, minglab odamlarni jarohatladi. O‘tgan oy Bosh vazir Benyamin Netanyaxu qonli hujumlar ortida Isroil turganini tan oldi.
Sentyabr oyi oxirida Isroil Livandagi Hizbulloh yetakchilari va yuqori martabali siyosiy arboblarini nishonga olgan havo hujumlarini boshladi. Bu hujumlarda Hizbullohning uzoq yillik rahbari Hasan Nasrulloh Isroil hujumida halok bo'ldi. Nasrullohga o‘rinbosar bo‘lishi kutilayotgan Hizbulloh yetakchisi Hoshim Safiyiddin ham oktyabr oyi boshida o‘ldirildi.
Oktyabr oyida Isroil quruqlikdagi kuchlari Livanga bostirib kirdi. Bu Isroilning 2006-yildagi Hizbulloh-Tel-Aviv harbiy mojarosidan keyin Livanga birinchi quruqlikdan bostirib kirishi boʻldi va Oʻrta yer dengizidagi bu kichik davlatning Isroil tomonidan ishg'ol qilinishiga ishora qilardi. Isroil ishg'oli va hujumlari natijasida minglab livanliklar halok bo'ldi, 16 mingdan ortiq odam jarohat oldi.
27-noyabr kuni Hizbulloh va Isroil o‘t ochishni to‘xtatish to‘g‘risida kelishuvga erishdilar, unda har ikki tomon o‘zlarini g‘olib deb e’lon qildi. Biroq, Livan rasmiylariga ko'ra, Isroil kuchlari ushbu sulh kelishuvini 200 martadan ortiq buzgan.
Asad rejimining qulashi
2024-yilda Suriyadagi Baas rejimi va Bashar Asad hukmronligi yil davomida sodir boʻlgan qonli toʻqnashuvlarga qaramay bartaraf etildi. Asad rejimi 13 yillik shafqatsiz fuqarolar urushi davomida oʻzining qatliomlari va zoʻravonliklari tufayli 500 mingdan ortiq odamning oʻlimiga va mamlakat aholisining deyarli yarmining koʻchirilishiga sabab boʻldi.
2011-yilda “Arab bahori” bilan boshlangan fuqarolar urushida Rossiya va Eron tomonidan qo‘llab-quvvatlangan Asad rejimiga qarshi kurashayotgan qurolli muxolif guruhlar hech qachon g‘alabani to‘liq e’lon qilmadi. Buning o‘rniga ular rejim hujumlaridan qochib, Suriya shimoli-g‘arbidagi Idlib viloyatiga chekindi.
Noyabr oyi oxirida Hayat Tahrir ash-Shom (HTS) boshchiligidagi muxolif guruhlar kutilmagan hujum bilan rejimga qarshi yurish boshladi. Suriya shimolidagi bu shiddatli operatsiya natijasida mamlakatning eng yirik va tarixiy shaharlaridan biri boʻlgan Aleppo qoʻlga kiritildi. Keyin uzoq vaqtdan beri rejimga qarshi kurashning tayanchi bo'lgan Xama shahri ham muxolif kuchlar nazorati ostiga o'tdi. Xama 1960-yillardan beri Asad oilasining zulmkor boshqaruvi nishoniga aylangandi.
Fuqarolar urushi davrida muxolifat nazoratiga olinmagan Halab va Xama kabi shaharlarning tezda egallab olinishi Asad rejimining qulaganidan darak berdi. 8 dekabr kuni muxolif guruhlar hech qanday qarshilikka duch kelmay, Suriyaning qadimiy poytaxti Damashqqa bostirib kirdi. Rejim armiyasi ko'zdan gʻoyib boʻldi va Bashar al-Assad oilasi bilan Moskvaga qochib ketdi.
Rejim qulagach, muxolif guruhlar muvaqqat hukumat tuzdilar. Bu hukumatga yangi bosh vazir Muhammad al-Bashir va Hayat Tahrir ash-Shom rahbari Ahmad al-Shara rahbarlik qildi. Hozircha o‘tish davri asosan tinch o‘tmoqda va urushdan charchagan xalqqa umid bag'ishlamoqda.
“Bu butun dunyo boʻylab mazlum odamlarga va inqilobchilarga: “Haqiqat gʻalaba qozonadi va barcha adolatsizliklar va qon toʻkilishiga qaramay, xalq gʻalaba qozonadi”, dedi suriyalik jurnalist Umar al-Hariri TRT Worldga bergan intervyusida. “Umidingizni yoʻqotmang”,-deydi u.
Mojarolar: Sudan va Myanma
2024 yilga kelib Suriyada qonli fuqarolar urushi tugashiga qaramay, dunyo bo‘ylab ko‘p qurbonlar keltirgan boshqa mojarolar haligacha hal bo‘lmayapti.
Sudan 20 oydan beri davom etayotgan fuqarolar urushi bilan dunyodagi eng yirik ko'chirilish inqiroziga guvoh bo'ldi. Sudandagi harbiy kuchlar va harbiylashtirilgan guruh o'rtasidagi bu to'qnashuv mamlakat aholisining 30 foizini o'z uylaridan ko'chirdi. Bundan tashqari, kuchaygan ocharchilik inqirozlari millionlab odamlarga ta'sir ko'rsatdi, mojarolar esa 24 000 dan ortiq odamning o'limiga sabab bo'ldi.
Myanma yilni harbiy xunta hukmronligi ostida zo'ravonlikning kuchayishi bilan yakunladi. Harbiy rejim va hukumatga qarshi kuchlar o‘rtasidagi to‘qnashuvlar avj olishda davom etar ekan, Xalqaro jinoiy sud mamlakatning oliy harbiy rahbarini hibsga olishga order berdi. Biroq, bu qadam, mamlakatdagi keskinlikni tinchlantirishga yetmay, ziddiyatlarni yanada kuchaytirdi.
