Rusiya prezidenti Vladimir Putin Volqoqrad şəhərindəki beynəlxalq hava limanına tarixi Stalinqrad adının qaytarılması haqqında fərman imzaladı.

  “1941–1945-ci illərdə Böyük Vətən Müharibəsində Sovet xalqının qələbəsini vurğulamaq məqsədilə Volqoqrad Beynəlxalq Hava Limanına tarixi Stalinqrad adı verilsin, 29 aprel 2025”, - deyə fərmanda qeyd olunub. Bu addım ölkənin o zamankı SSRİ lideri İosif Stalinin irsindən uzaqlaşmaq üçün onilliklər boyu davam edən səylərdən sonra atılıb. Stalinin 1953-cü ildə ölümündən sonra ölkə başçısı Nikita Xruşşov "de-stalinizasiya" siyasətinə başlayaraq Stalin haqqındakı şəxsiyyət kultunu dağıtmağa və onun hakimiyyəti dövründə baş verən repressiyaları və həddindən artıq tədbirləri aradan qaldırmağa çalışdı. Bu siyasət zamanı 1961-ci ildə Stalinqrad şəhərinin də adı Volqoqrad olaraq dəyişdirildi ki, bu da Sovet siyasi və tarixi düşüncəsindəki geniş dəyişiklikləri əks etdirirdi.

  Putinin Volqoqrad hava limanının adını Stalinqrad Beynəlxalq Hava Limanı olaraq dəyişdirmək qərarı sadəcə bürokratik bir dəyişiklik deyil. Bu, tarix, milli qürur və siyasi mesajlarla dolu simvolik bir addımdır. Bəs niyə indi? Və niyə şəhərin özü deyil, hava limanı?

Tarixdən gələn bir ad

  Hava limanının yeni adı Stalinqrad oldu. Bu, 1925-1961-ci illərdə Volqoqradın Sovet dövründəki adı olub. İkinci Dünya Müharibəsinin ən qanlı və həlledici döyüşlərindən birinin getdiyi Stalinqrad mühasirəsinin qırılması Sovet İttifaqının qələbəsini yaxınlaşdırdı, nasist Almaniyasına qarşı müharibənin gedişatını dəyişdi.

  Hava limanına Stalinqrad adının verilməsi rəsmi Kremlin Sovet dövrünün dözümlülük və qəhrəmanlıq simvolunu yenidən gündəmə gətirmək cəhdidir. Bu, Rusiyanın vətənpərvərlik təqvimində əsas tarixlərdən biri olan 9 May Qələbə Gününün 80-ci ildönümünə təsadüf edib.

Stalinin kölgəsi: mübahisəli irs

  Stalinqrad döyüşü qürur hissi oyadır. Şəhərin İosif Stalinin şərəfinə belə adlanıb.

  Stalinin irsi hələ də mübahisəlidir: o, Sovet İttifaqını sənayeləşdirməkdə və İkinci Dünya Müharibəsində qələbəyə aparmaqda təriflənir, lakin eyni zamanda milyonlarla insanın ölümünə səbəb olan kütləvi təmizləmələr, məcburi kollektivləşdirmə və qəddar repressiyalarına görə tənqid olunur.

  Hava limanının adının dəyişdirilməsi, şəhərin adına isə toxunulmaması siyasi baxımdan ölçülmüş bir qərardır, lakin Stalinin obrazını bərpa etmir. Rusiyada keçirilən sorğulara görə, Volqoqrad sakinlərinin əksəriyyəti şəhərin adının Stalinqrad olaraq dəyişdirilməsinə qarşıdır, bu da Kremli çəkindirib.

Daxili siyasət: veteranlar, millətçilik və müharibə narrativləri

  Bu addım xüsusilə, Ukraynada xidmət etmiş veteranların tələblərinə cavab kimidir. V.Putin "Onların sözü mənim üçün qanundur" deyib və özünü qazilərə qulaq asan lider kimi göstərib. Bu, Stalinqradın simvolik çəkisini hazırkı Rusiya hərbi əməliyyatları, xüsusən də Ukrayna ilə bağlı artırır. Çünki Putin Ukraynadakı müharibəni "neo-nasizmə qarşı mübarizə” kimi təsvir edir və bunu İkinci Dünya Müharibəsi ilə müqayisə edir. Hava limanına Stalinqrad adının verilməsi bu narrativləri gücləndirir və beynəlxalq tənqid və sanksiyalar fonunda daxili millətçilik hissini artırır.

Təkcə bu deyil

  2013-cü ildən bəri Volqoqrad İkinci Dünya Müharibəsi ilə bağlı əsas xatirə tədbirləri zamanı müvəqqəti olaraq Stalinqrad adlanır. 2023-cü ildə isə Volqoqradın bələdiyyə deputatları şəhərin adını hər il 10 gün müddətinə Stalinqrad olaraq dəyişdirmək üçün səs veriblər. Bu müvəqqəti jestlər hava limanının adının dəyişdirilməsi kimi daha daimi simvollar üçün zəmin hazırlayıb.

  Rusiyanın digər yerlərində də Stalin dövrünün simvolları mövcuddur və ya yenidən canlandırılıb. Məsələn, Dağıstanın Dağıstanskiye Oqni şəhərində hələ də Stalin prospekti mövcuddur, baxmayaraq ki, 2021-ci ildə Stalin büstü oradan götürülüb. Bu, onun adını daşıyan son əsas prospekt idi.

  Stalinin büstlərinin qoyulması cəhdləri ara-sıra olub, lakin bunlar həmişə hakimiyyət tərəfindən isti qarşılanmayıb. Amma yenə İkinci Dünya Müharibəsi irsi ilə bağlı Stalin dövrü simvollarının yumşaq şəkildə bərpası meylini görünür.

Beynəlxalq baxış: mübahisəli siqnal

  Qlobal miqyasda Stalinqrad adı qarışıq reaksiyalar doğurur. Bəziləri SSRİ-nin nasizmi məğlub etməkdəki əsas rolunu xatırlayır, digərləri isə bunu Stalinin avtoritar idarəçiliyi və kütləvi repressiyaları ilə əlaqələndirir. Bu ad dəyişikliyi, xüsusilə Stalin irsinə sərt yanaşan Ukrayna və Polşa kimi ölkələr üçün provokativ görünə, tarixi yenidən yazma və ya geosiyasi meydanoxuma kimi qəbul edilə bilər, xüsusilə Rusiyanın Ukraynadakı davam edən müharibəsi və NATO ilə gərgin münasibətləri fonunda.

Ucuz və keyfiyyətli simvol

  Hava limanının adının dəyişdirilməsi şəhər adından fərqli olaraq strateji bir kompromisdir: logistikdir və maliyyədən azad güclü simvolik mesaj verir, eyni zamanda, Kremlin ictimai və beynəlxalq reaksiyanı sınamasına imkan yaradır.

  Köhnə yeni adı hava limanına bağlamaqla, Kreml güclü tarixi istinadı yenidən canlandırır: Rusiyanın İkinci Dünya Müharibəsindəki gücünü göstərir, millətçiliyi artırır, veteranları şərəfləndirir, həm də kütləvi müxalifət yaratmadan.

  Volqoqrad hava limanının adının Stalinqrad Beynəlxalq olaraq dəyişdirilməsi hesablanmış siyasi ssenarinin bir hissəsidir: Sovet dövrü qürurunu yenidən canlandırmaq, müasir münaqişələri İkinci Dünya Müharibəsi qəhrəmanlığı prizmasından yenidən çərçivələmək və daxili hissləri idarə edərək xaricə aydın bir mesaj göndərmək.